Макроэкономикалық тепе-теңдік және қаржы

(Ү-Т) - қолда бар табыс (Ү^ немесе Т)Ү).

5. Қолдағы негізгі капитал.
6. Экономикалық күтулер.
7. Жиынтық табыс динамикасы.

Жиынтық табыстың артуымен автономды инвести-циялар көлемі ЖҮӨ өсуі барысында өсетін ынталанды-ру табысымен толықтырылады.

Инвестиция жиынтық табыстың Ү артуынан өсетін көсіпкерлік пайдамен қаржыландырылатын болғандық-тан, инвестициялар да Ү артуынан көбейеді. Сонымен қатар, жиынтық табыстың артуымен бірге тек жеке меншік инвестициялар ғана өспейді, тауарлы-материал-дық қорға және түрғын үй қүрылысына инвестициялар да өседі. Өйткені экономика көтерілген сайын бітуге жақын капитал қорларын көбейтуге ынта артады және түрғын үйлерге деген сүраныс өседі.

Инвестициялардың шекті бейімділігі:

ДІ*Ү =АҮ

ДІ - инвестициялар өзгерісі.

ДҮ -табыс өзгерісі.

Инвестициялар түрақсыздығының негізгі факторлары:

1. Құрал-жабдьщтардың үзақ мерзімде жүмыс істеуі;
2. Инновациялардың тұрақсыздығы;
3. Экономикалық күтулердің өзгергіпггігі;
4. ЖҰӨ циклдік ауытқулары. Инвестициялар және қор жинау жоспарларының сәй-

Тұтыну және қор жинағының динамикасын анықтайтын факторлар:

1. Үй шаруашылығының табысы;
2. Үй шаруашылығында жиналған байлық;
3. Бағадеңгейі;
4. Экономикалық күту;
5. Түтынушы қарыздарының көлемі;
6. Салық салу деңгейі.

Тұтыну және қор жинау колемі салыстырмалы түрақ-ты болады, мемлекет оларды озгеріу үшін арнайы шара, соның ішінде салық салу жүйесГарқылы қолданбайды. Бүл көлемдердің түрақтылығы үй шаруашылығының "тұгыну" немесе "қор жинау" шешімдеріне байланысты.

Егер жиынтық сұраныстың бірінші құрауышы регінде тұтыну шығьндары салыстырмалы тұрақты болса, онда екінші құрауышы - инвестиция керісінше, өзгермелі.

Инвестициялардың негізгі түрлері:

1. Өндірістік инвестициялар;
2. Тауарлы-материадцық қордағы инвестициялар;
3. Түрғын үй қүрьшысына инвестициялар. Автономды инвестициялардың қарапайым функциясы:

I = е - дк

I — автономды инвестиция шығындары.

е - сыртқы экономикалық факторлар арқылы анық-

талатын автономды инвестициялар. к — нақты пайыз молшерлемесі. сі - эмпирикалық коэффициент. Инвестиция динамикасын анықтайтьш факторлар:

1. Таза табыстың күтіліп отырған нормасы.
2. Нақты пайыз молшерлемесі.
3. Салық салу деңгейі.
4. Өндіріс технологиясындағы озгерістер.

Автономды шығындар көлемі (а + I + О + §) таза экспорт функциясьш ескере отырьш мынаған тең болады:

Хп=В-т'Ү

§ — автономды таза экспорт.

т' — импоргтаудың шекті бейімділігі.

V - табыс.

Хп- таза экспорт.

 

 

 

 

 

3.3 Іс жүзіндегі және  жоспарланған шығындар Кейнс  кресті өндірістің тепе-теңдік  көлеміне жету механизмі

Өндірістің құлдырауынан үлкен шығындарды болдыр-мау үшін, жиынтық сүранысты ретгейтін белсенді мемле-кетгік саясат қажет. Сондықтан кейнстік экономикалық теорияны кобіне жиынтық сүраныс теориясыдт атайды.

Іс жүзіндегі инвестициялар қүрылымына жоспарланған және жоспарланбаған инвестициялар кіреді. Соңғысы тауарлы-материалдық қорларға (ТМҚ) инвестиция-лардың қарастырылмаған өзгерісі болып табылады. Осы жоспарланбаған инвестициялар қор жинағының және инвестициялардың іс жүзіндегі көлемін қалпына кел-тіретін және макроэкономикалық тепе-тендікті орната-тын тетік сияқты жүмыс істейді.

Жоспарланған шығындар — үй шаруашылықтарының, фирмалардың және үкімет тауарларға және қызмет көр-сетуге жүмсауға жоспарлап отырған сомасы болып табы-лады. Нақты шығындар кенеттен болған өзгерістер жағ-дайында тауарлық материалдық қорларға жоспарланбаған инвестициялар жасауға мәжбүр болған кезде ерекшеленеді.

Жоспарланган шығыңдар функциясы Е = С +1 + О + Х„ графикалық түрде жоғары қарай І+С+Хп көлеміне "ығыстырылған" түтыну функциясы С = а + Ь (Ү - Т) ретінде бейнеленеді.

Берілген жағдайда талдаудың қарапайымдылығына таза экспорт көлемі жиынтық табыс Ү-тан автономды деп есептеледі. Сондықтан таза экспорт толығымен автономды шығындар көлеміне кіреді (а + I + О + Хп).

Өнімнің тепе-тендік деңгейі Ү0 жиынтық шығындар-дың кез келген құрауышы: түтыну, инвестициялар, мемлекеттік шығындар немесе таза экспорт көлемінің өзгерісіне сәйкес тербеле алады. Осы қүрауыштардың кез келгенін өсірсе, жоспарланған шығындар қисығы жоғары жылжиды және өнімнің тепе-теңдік деңгейінің өсуіне кемектеседі. Жиынтық сүраныстың кез келген қүрауышьшың төмендеуі жүмысбастылық пен тепе-тең-дік өнімнің қүлдырауымен бірге жүреді.

Автономды шығындар қүрауыштарының кез кел-ген өсімі

ДА = Д(а +1 + С + Хп)

Мультипликатор әсеріне байланысты жиынтық та-быстың өсімі біршама үлкенірек болады.

Автономды шығындар мультипликаторы — тепе-тең-дік ЖҮӨ өзгерісінің автономды шығындардың кез кел-ген қүрауышының езгерісіне қатысы.

ДҮ

т = —-ДА

т — автономды шығындар мультипликаторы.

ДҮ — тепе-теңдік ЖҮӨ өзгерісі.

ДА ~ Ү динамикасынан тәуелсіз автономды өнімдер-дің өзгерісі.

Мультипликатор жиынтық табыстың сомалық езгерісі (қысқаруы) автономды шығындардың алғашқы озгерісі-нен (қысқаруынан) қанша есе асатынын корсетеді. Авто-номды шығындардың кез келген қүрауышының бір рет табыс Ү көлеміне тәуелді емес, ал бүл тауарларды және қызмет көрсетулерді кіргізетін елдің жиынтық табыс ди-намикасына тәуелді. Сондықтан берілген елдің жиынтық табыс Ү динамикасы мен оның таза экспортының Хп ди-намикасы арасындағы тәуелділік теріс, бүл таза экспорт функциясында минус таңбасымен көрсетіледі.

Жоспарланған шығын сызығы, нақты және жоспарлан-ған шығындар теңелген сызықты белгілі бір А нүктеде ке-сетіні анық (яғни, Ү = Е сызығын). Келіірілген сызба Кейнс кресі атауын алған. Ү = Е сызығында әрқашан іс жүзіндегі инвестициялар мен қор жинақтар теңдігі сақта-лады. А нүктесінде табыс жоспарланған шығындарға тең және іс жүзіңцегі инвестициялар мен қор жинақтары теңестіріледі, яғни макроэкономикалық тепе-теңцік орнайды.

Егер іс жүзіндегі өнім шығару көлемі Үі тепе-теңцік колемінен Ү() артса, онда ол сатьш алушылар тауарды фирмалардың оңціргенінен аз сатып алатыңцығьш, яғни АО<А8 білдіреді. Өткізілмеген өнім ТМҚ формасьш алады, ол өспелі. Қорлардың өсуі фирмаларды өндірісті және жүмысбастыльщты азайтуға мәжбүр етеді, ал ол со-ңьшда ЖҮӨ-ді азайтады. Біртіңцеп Үг Ү0-ге дейін төмен-дейді, яғни табыс және жоспарланған шығыңцар теңеледі. Сөйкесінше жиынтық сүраныс пен жиынтық үсыныстың тепе-тендігі орнайды (яғни АБ = АЗ).

Керісінше, іс жүзіңцегі өнім көлемі Ү2 тепе-теңцік кө-лемінен Ү0 кіші, фирмалардың түтынушьшар сатып алуға дайын көлемнен төмен шығаратыньш, яғни АО>А8 білдіреді. Котерілген сүраныс фирма қорларының жос-парланбаған қысқаруы есебінен қанағаттандырылады, бүл жүмысбастьшық пен өнімнің өсуіне ынталандыруды қалыптастырады. Соңында ЖҮӨ біртіндеп Үг-ден Ү0-ге дейін өседі және қайтадан тепе-теңцік АО=А8 орнайды.

Жер-салық саясатының негізгі міндеттерінің бірі тұтыынудың шекті бейімділігі (МРС) көлемін салыстырмалы төмендету арқылы мультипликация әсерін әлсіретуге мүмкіндік беретін экономиканың енгізілген түрақтан-дырушылар жүйесін қүру болып табылады. Бүл мәселе ынталандырылған инвестициялар жағдайында күрделі-лене түседі, өйткені өндірістің келесі циклінде өскен жиынтық табыс Ү-тан жоғары түтынушылық қана емес, сонымен қатар өсіп келе жатқан инвестициялық шы-ғындар қаржыланады және супермультипликатор әсері пайда болады.

Рецессиялық үзіліс — тепе-теңцік ЖҮӨ-ді толық жү-мысбастыльщтың инфляциялық емес деңгейіне дейін кө-теру үшін жиынтық сүраныстың (жиынтық шығындар-дың) өсуіне қажетті көлем.

Егер іс жүзіндегі өнім шығару тепе-тендік көлемі Ү0 әлеуетгі У* көлемінен төмен болса, бүл оңда жиьштық сүраныс тиімсіз екенін білдіреді, яғни жиынтық шығындар АЬ = АВ тепе-теңцікте болғанымен ресурстардың толық жұмсалуын қамтамасыз етуге жеткіліксіздііі экономикаға күйзелісті әсерін тигізеді.

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Экономикалық әдебиетте тепе-тендік жеке, жалпы, нақты деп бөлінеді. Жеке тепе-теңдік — бүл тауарлардың индивидуалдық нарығында қалыптасатын тепе-теңдік. Жалпы тепе-теңдік — бүл еркін бәсеке заңының негізінде барлық нарықтық процестер қүрған, біртүтас өзара байланысты жүйе болып табылатын тепе-теңдік. Нақты макроэкономикалық тепе-теңдік — нарықтың жетілмеген бәсеке жағдайында және нарыққа сыртқы факторлар әсер ететін ситуацияда қалыптасқан тепе-теңдік.

Макроэкономикалық тепе-теңдіктің көптеген үлгілері болады.

Ф.Кенэнің (1694—1771 жж.) «Экономикалық кестесі». Кенэ түңғыш рет үдайы өндіріс процесі мен қоғамдық жиынтық өнім айналымына жалпы талдау

жүргізген. Ол барлық қоғамды үш тапқа бөледі: фермерлер табы — бүл өсімтал тап (ауыл шаруашы-лығына барынша қатынасатындар); иемденуші, меншік иелері табы (дворяндар, дін басшылары, чиновниктер, король өзінің көмекшілерімен); өнімсіз тап (ауыл шаруашылығымен айналыс-пайтындар, меншік иелеріне жатпайтындар).

яғни, 1 саланың шығындарының есеп-шоттарының сомасы, осы саланың өнім шығару есеп-шоттарының сомасына тең болады.

Салааралық тепе-теңдікке, мысалы, өңдеу мен қазып (кен) шығаратын салалар арасындағы: яғни, 2 салаға 3-ші саланың өнімдер ұсынысының жинағы, 3-ші саланың 2-ші салалың өніміне сүранысының жинағына тең болады.

Жоспарлы экономикада тепе-теңдік басқа заңдармен белгіленеді. Жоспарлы шаруашылық жүйесінде негізгі экономикалық байланыс сауда мәмілесі екі жеке меншік иелері арасында емес, мемлекетпен және оған бағынышты шаруашылық субъект арасында (өндірушілермен немесе түтынушылармен) пайда болады. Баға мем-лекет тіркеуінен өтеді, ал осы тіркелген баға сүраныс пен үсыныс-тың тепе-теңдігін көрсетпесе, онда тапшылық туады. Осы инфор-мация маңызды, бірақ жоспарлы шаруашылықтағы тепе-теңдік механизмінің орнауын түсінуге жетімсіз. Экономикадағы тепе-теңдіктің жалпылама түрі — өндіріс пен түтынудың тепе-теңдігі. Тек нарық шаруашылығында тепе-теңдік нарықтық бағаға негізделген сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі формасын алады.