Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің даму бағыттары және оларға мемлекеттік әсер ету жүйесіндегі салықтардың рол

  Жалпы шағын кәсіпкерлікті  дамыту аймақтық  экономиканы  көтерудегі маңызы зор.Кәсіпкерліктің  салыстырмалы түрде жан- жақты  дамыған  орталықтарының  бірі  Алматы  облысы болып табылады. Енді, Алматы – облысы бойынша кәсіпкерліктің даму деңгейін деңгейін келесі мәліметтерден көруге болады

                                                                                                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Кесте  1

Алматы облысының  шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны туралы мәлімет (бірлік)

Жылдар	2000 ж	2001 ж	2002ж	2003ж	2004ж
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің  саны	17587	18317	18808	34568	56961
Оның ішінде, өндірісте	297	430	442	618	785

Алматы облыстық кәсіпкерлік, шағын және орта бизнесті дамыту мен қолдану  жөнінде комитетінің мәліметтері.

  Осы кестеде келтірілген  мәліметтерден байқалғандай, талдауға  алынған 2000-2004 жылдары шағын бизнестің  қалыпты дамуы деңгейі байқалады.  Бұл ең алдымен аталған жылдары  макроэкономикалық тұрақтану тенденциясының сақталуы мен мемлекет тарапынан шағын және орта бизнестің дамуына басым көңіл бөлуінің нәтижесі. 2003 жылы 2000 жылмен салытырғанда шағын бизнес субъектілерінің саны мен өндірістегі кәсіпкерлер санының  сәйкесінше 1,9 және 2,1 есеге артуына, әсіресе, 1997 жылдан бастап мемлекеттің шағын кәсіпкерлікті қолдауды күшейтуі оң ықпал етті.

   Алматы облысындағы  шағын және орта кәсіпкерліктің  даму барысын жіктеп қарастырсақ,  ол мына төмендегі мәліметтерге  келтіріледі.

  Алматы облысы  бойынша 2000 жылы 17587 шағын кәсіпкерлік субъектілерітіркеліп, 15685-і немесе 89,1ө жұмыс істесе, 2001 жылы тіркелген 18317 субъектісінің 16136-сы немесе 88ө қызмет жасаған.  2002 жылы 18808 шағын кәсіпкерлік субъектісі тіркеліп, оның 16937-і немесе 90ө жұмыс жасаған. Жалпы, 2002 жылы 2000 жылға қарағанда жұмыс жасайтын шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 1,17 есе артқан.

    1-кестеде келтірілген  мәліметтерден байқалып отырғанындай, облыс бойынша шағын және орта  бизнестің дамуының   дамуының  әртүрлі даму тенденциясы сақталуда.

   Өндірістегі шағын  және орта бизнестің даму барысында  салық, несие тәрізді мәселелермен  қатар, олар өндірген өнімнің  өзіндік құнының жоғарылылығы  мен сапасының нашарлылығына   сұраныстың  төмендегі, қаражат  пен шикізаттың тапшылығы, ішкі  нарықтық импорт тауарлардан қорғалмауы, өндіріс орындарындағы құрал-жабдықтардың техникалық жағдайының төмендегі мен бұл салаға инвестиция тартуға деген бастаманың әлсіздігі сияқты мәселелер өз әсерін тигізіп отыр.                                                                                                  

    Кесте  2.

Алматы облысы бойынша жеке кәсіпкерлікпен айналысатын  тұлғалардың ішіндегі нақты салық  төлеуге тартылғандар туралы мәлімет, 2001-2003жж.

Саны	2001ж		2002 ж		2003 ж
	Адам	Үлесі ө	Адам	Үлесі ө	Адам	Үлесі ө
А	1	2	3	4	5	6
Барлығы, соның ішінде	12509	100	11943	100	15555	100
А) патент негізінде	9324	74,5	8934	74,8	11933	76,5
В) тіркеу куәлігі    бойынша	3185	25,5	3009	25,2	3622	22,5

 

     Алматы облысы бойынша салык, комитетінің мөліметі бойынша.

     2-кесте мәліметтерінен байқалғанындай, тіркеу куәлігі негізінде қызмет ететін жеке кәсіпкерлерге қарағанда, патент бойынша жүмыс жасайтын жеке кәсіпкерлердің үлесі басым, бір ғана 2002 жылдың өзінде тіркеу куәлігі бойынша қызмет стетін жеке кәсіпкерлердің үлесі 22,5 ө, ал патент негізінде жүмыс жасайтын жеке кәсіпкерлердің үлесі 76,5ө қүрайды (кесте)

 

Кесте 3

Алматы облысы бойынша шағын және орта  кәсіпкерліктегі  занды түлғалардын

өндіріс көлемі

 

Экономикалық   қызмет түрі	ондіріс колемі (қызмет.жүмыс) млн. тг.
		200 1ж		2002ж            |                 2003ж
		Сома сы	үлссіө	Сома сы	үлесіө	Сома сы	үлссіө І
Барлығы Оның ішінде:	2751,7	100	7352,6	100	9778,6	100
Онеркәсіп ондіріс	606,1	22,ОТ1	1848,9	^ 25,14	2358,4	24,12
Ауылшаруашылық онімдерін  қайта өңдеу	382,4	^Г89	349,6	4,75	1311,2	13,40
құрылыс	203,4	7,39	546.3	7,43	1203,2             12,30
Көлік және байланыс	42,6	1,55	71,7	0,98	255,6               2,61
Сауда	1095,9	39.82	3109,4	42,29	2970,8	30.38
конақ                           үй, мейрамханасы	-	-	62,7	0,85	63,5	0,65
Тағы      басқа      қызмет түрлері	421,3	15,31	1364,0	18,55	1615,9	16,52

Алматы  облысгпық  косіпкерлік,  шағын және орташі  бизнесті дамыту мс/І  к жөніндегі комитеттің мәліметтері

     3-ші кесте мәліметтері негізінде Алматы облысы бойынша шагын жонс орта бизнистегі косіпкер заңды түлғалардың оидіріс (қызмет корсету, жүмыс орындау) колемі 2001 жылы 2751,7 миллион тсңгені қүраса, оныц ішіндс оперкосіп ондірісіндегі ондіріс колемі 606,1 миллион тсңгсні 22,02 жалпы оидіріс (кызмет корсету. жүмыс орындау) колемінің 22,02 процентін күраған. 2002 жылы шағын және орта бизнестегі өндіріс колемі 7352,6 миллион теңгсні қүраған, оның ішінде онеркосіп ондірісінің үлесі 25,14ө қүраған. 2003 жылы кәсіпкерліктегі ондіріс (қызмет корсету, жұмыс орындау) колемі 9778,6 миллион тсңгені күраса, оныц 24,12ө өнеркәсіп өндірісінің үлесіне тиді.

Кесте 4

Алматы облысы  кәсіпксрлікпсн айналысатын  жскс тлгалардын

ондіріс көлемі *

 

Экономикалық қызмет түрі	өндіріс көлемі (қызмет,жүмыс) млн. тг.
		200 1ж			2002ж				2003ж
		Сома сы		үлесіө	Сома сы		үлесіө		Сома сы		үлесіө
Барлығы	1499,1		100	2701,2		100		5910,4		100
Оның ішінде:
өнеркосіп өндіріс		26,8	1,79		114,5		4,22		232,4	3,93
Ауылшаруашылық өнімдерін  қайта өндеу		23,0	1,53		63,6		2,35		182,5	3,09
қүрылыс		1,5	0,10		5,2		0,19		6,8	0,12
Көлік және байланыс		173,1	11,55		169,8		6,29		232,5	3,93
Сауда		1105,0	73,71		1752,6		64,88		3278,2	55,46
қоғамдық тамақтандыру		42,7	2,85		152,6		5,65		297,8	5,04
Туризм		од	0,006		0,4		0,01		0,5	0,008
Қызмет көрсету		32,4	2,16		202,8		7,50		527,3	8,92
Тағы басқа қызмет түрлері		96,5	6,44		239,7		8,87		1152,4	19,50

     Алматы    облысы кәсіпкерлік, шагын және орта бизнесті дамыту мен қолдау жөніндегі комитеттіц  моліметтері бойынша

     3-кестеде Алматы облысы бойынша шағын және орта бизнасіндегі кәсіпкер жоне орта бизнесіндегі косіпкер жеке түлғалардың ондіріс (қызмет көрсету, жүмыс орындау) көлемі туралы мәліметтер келтірілген 2001 жылы кәсіпкер жеке түлғаларды жалпы өндірісі (қызмет көрсету, жұмыс орындау) көлемі 1499,1 млн. тенгені қүраса оның ішіндегі өнеркәсіп өндірісінің үлесі 1,79ө болды 2002 жылы бүл корсеткіш 4,22 ө құраса 2003 жылы кәсіпкер жеке түлғаларды жалпы өндірісі (қызмет көрсету,жұмыс орындау) көлемі 5910,4млн. теңгені қүрасы оның ішіндегі өнеркәсіп өндірісіндегі өндіріс көлемі 232,4 млн теңгені немесе 3,93ө қүраған соның ішіндегі басты себептердің бірі-республикадағы онеркәсіп ондірісінң шикізат өндіру бағытында басым дамығандағы яғни ондеу, кайта өндеу салаларының нашар дамығанынан отандық өдіріс ішкі және сыртқы нарыққа жоғары сапалы орі бәсекелік қабілетті онім ендіреалмауда ал ондай жоғары сапалы, бәсекелік қабілеті, сүранысқа сай өнім өндіру, суранысқа сай өнім өндіре алмауда, ал ондай жоғары сапалы, бәсекелік қабілетті, сұранысқа сай өнім өндіру үшін қажетті ондіріс құрал жабдықтары деңгейінің томендігі кедергі болуда.

3-ші және 4-ші кестелерге  талдау жасау барысында Алматы  облысы аумағында шағын және  орта бизнестегі косіпкер және түлғалар сан жағынан басым болғанымен де, кәсіпкер занды түлғаларда жүмыспен қамтылғандар санының артық екені байқалды -әрі әрбір қызмет түрлерінің даму деңгейі де әр түрлі, өзге кәсіп түрлеріне қарағанда бере нәтижесі тез болғандықтан шағын және орта бизнестегі сауданың даму қарқыны доғары. Кәсіпкер занды түлғалардың арасында онеркәсіп ондірісімен айналысатындардың саны 2003 жылы 2001 жылға қарағанда 1,5 есе артса, 2002 жылмен салыстырғанда 1,02 есеге артқан. 2002 жылы өнеркәсіп өндірісінде тіркелген 442 кәсіпкер занды түлғаның 259-ы немесе 58,6ө нақты жүмыс жасаған, қалған 41,4 ө түрлі себептермен жүмыс жасамаған. Өнеркәсіп өндірісіндегі жеке түлғалардың саны 2003 жылы 14065 субъектіні қүраған, бүл 2002 жылмен салыстырғанда 2,2 есеге, ал 2001 жылмен салыстырғанда 1,8 есеге артты деген сөз (4 кесте). Бір коңіл қуантатын жойт, ол онеркәсіп өндірісі шағын жоне орта бизнесінде жүмыспен қамтылғандар санының жыл өткен сайын артуы, бүған 3-ші және 4-ші кестелерде келтірілген мәліметтер куо: 2003 жылы өнеркәсіп өндірісіндегі кәсіпкер занды түлғаларды жүмыспен қамтылғандар саны 6520 адамды қүраған, бүл 2001 жылға қарағанда 1,8 есеге; 2002 жылмен салыстырғанда 1,2 есеге артқан; өнеркөсіп өндірісіндегі кәсіпкер жеке түлғаларды жүмыспен қамту деңгейі 2003 жылы 502 адамды қүраған, яғни 2001 жылмен салыстырғанда 1,3 есе артық. Жалпы онеркәсіп өндірістегі шағын және орта бизнеспен қамыту деңгейі кәсіпкер занды түлғаларды 23,12ө, ал кәсіпкер жеке түлғаларда 2,98 ө құраған.