Бәсекелестік

 

МАЗМҰНЫ 

КІРІСПЕ 

1. БӘСЕКЕЛЕСТІК 

      1.1 Өнімнің бәсекелестік қабілетінің  негізгі түсінігі, ерекшеліктері

2. Өнімнің бәсекелестік қабілетін бағалау көрсеткіштері
3. Өнімнің бәсекелестік қабілетін талдау

 

ІІ. ЕСЕПТЕУ БӨЛІМІ

      2.1  Электр жабдықтарының өндірістік  қуатын есептеу ........................

      2.2  Электр жабдықтырдың капитал  шығынын анықтау ........................

      2.3  Еңбек пен еңбек ақы қорын  есептеу ..................................................

      2.4  Қызметкерлердің саның анықтау  .......................................................

      2.5  Жинақтау бөлімшесінің қызметкерлерінің  еңбек ақы қорын есептеу

      2.6  Өнімнің өзіндік құнын есептеу  .............................................................

      2.7  Жабдықтарды пайдалану және ұстап  тұрудағы шығындар ...............

      2.8  Жобаланатын электр жабдықтардың  экономикалық тиімділігі ......... 

ҚОРЫТЫНДЫ 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    КІРІСПЕ 

    Ондаған жылдар бойы қалыптасқан жоспарлы экономикадан нарықтық қатынастарға көшу экономикалық жаңа ұғымдардың пайда болуына әкелді. Жекелей алғанда "Өнімнің бәсекелестік қабілеті" ұғымы кең қолданысқа түсті. Өнімнің сапа және бәсекелестік қабілеті мәселесі қазіргі жағдайда әмбебап сипатты иеленуде. Өнімнің бәсекелестік қабілеті ұғымында негізінен оған нарықта сәтті өндірілуі мен таратылуына жағдай жасайтын барлық шарттар қарастырылады. Кей кездері бәсекелестік қабілет ұғымы тек экономикалық объект қасиеті үшін ғана емес, сонымен қатар сапаны бағалау сипатында қолданылады.

    Курстық жұмыстың негізгі мақсаты болып, өнімнің бәсекелестік қабілетін арттыру жолдарымен оның бағалау әдістемесін меңгеру.

    Соған байланысты өнімнің бәсекелестік қабілеті – бұл тұтынушылардың өнімге қоятын техникалық-функциялық, экономикалық ұйымдастырушылық деңгейін сипаттайтын  талаптардың жиынтығы. Бәсекеге қабілетті өнім болып тек қана әртүрлі табиғи көрсеткіштерді иеленетін және бәсеке жағдайында нарықта өз орнын иеленетін тауар ғана саналады.

    Кез келген өнімнің бәсекелестік қабілетін  бағалау үшін қазіргі жағдайдағы маркетингтің әдістері арқылы нарықты кешенді зерттеу керек. Осының нәтижесінде тұтынушы өзінің қажеттіліктерін толық қанағаттандыратын өнімді сатып алуға жағдай жасайды.

    Дүниежүзілік  сауда ұйымына кіру Қазақстан  Республикасы үшін үлкен маңызға  ие. Соған байланысты отандық тауарлардың шетел тауарларына бәсеке бола алатын деңгейге жеткізу алған қойған мақсаттардың бірі болып табылады.

    Жоғарыда  айтылғандарды ескере отырып өнімнің  бәсекелестік қабілетін арттыру  нарықта өнім өндірудің негізгі  шешуші факторларының бірі болатыны сөзсіз. Өнімнің бәсекелестік қабілеті сапа белгісімен қоса тұрғын халықтың өмірі үшін қауіпсіз және экологиялық таза өнім ұғымында қарастырады.

    Тауардың  бәсекеде жеңіске жетуі оның техникалық-экономикалық көрсеткіштері мен тауар өндірудегі технологиясынық сапасына және қолдану қасиеттеріне (сенімділігі, төзімділігі) байланысты болады. Ал соңғы кездері, әсіресе, тауардың айналадағы ортаға зиянсыздығына, кейбір эргономикалық, жалпы гигиеналық, антропометрикалық, психологиялық және басқа да талаптарға сәйкестігіне бас назар аударылуда. Бұған қоса, шетке шығарылатын тауарлар міндетті стандарттық сапаға сәйкес келуі тиіс.

    Тауардың  бәсекеге төзімділігін бағалағанда  оның сату немесе сатып алу бағасы қарастырылады. Осыған қатысты мына жайттар ескерілгені жөн: нарықты және ақырғы тұтынушылардың сұранысын зерттеудің сапасы, тауарды нарыққа жеткізу мен оны сатуды ынталандырылып отыру, жарнама және тауардың өмірлік цикілін есепке алуға байланысты жүргізілетін жұмыстың тиімділік дәрежесі, баға стратегиясын таңдап алудың дұрыстығы, тауар өткізу мекемелері мен тауардың қозғалу бағаттарын белгілеу кезінде тауардың бәсекелік артықшылығы мен кемшіліктерін (маркетингтік құрастырушыларды) анықтау.

    Экономикалық  көрсеткіштер тұрғысынан қарағанда  тауардың бәсекеге төзімділігі оның қолданысқа түсіуіне дейін жұмсалған шығындарға қатысты алғанда пайдалы немесе пайдасыз (залалды) екеніне қарап анықталады.

    Тауардың  өтімділігі мен бәсекелік дәрежесін  оны өндіретін, жеткізу және оны  сатумен айналысатын фирмалардың, сондай-ақ коммерциялық және сауда саласындағы мамандардың имиджі (тауардың, кәсіпорынның, елдің т.б. тіпті сол тауарды шығаратын мемлекеттің халықаралық деңгейдегі беделі) айқындайтыны белгілі.

    Тауардың  бәсекелік деңгейін анықтайтын деректер мен факторлар жинақтала келіп, тауардың тұтыну бағасын белгілейді. Бұл – тек тұтынушының тауарды сатып алатын бағасы ғана емес. Ондай баға тауардың қолданылу процесіндегі тиімділігі мен тауарлық таңбасының қадірлі дәрежесі жағындағы түсініктерді де қамтып отырады. Баға жөнінде саудаласу барысында, яғни тауардың сату немесе сатып алу бағалары белгіленетін тұста алдағы уақыттардағы қолданылу процесіндегі тиімділігі мен тауарлық таңбасының қадірлі дәрежесі жағындағы түсініктерді де қамтып отырады. Баға жөнінде саудаласу барысында, яғни тауардың сату немесе сатып алу процесіндегі тауардың тиімді немесе тиімсіз жақтарын мүмкіндігінше көрсетуге ұмтылады. Әрине, әсіресе, тауар сатушы өз өнімінің экономикалық артықшылығы мен құндылық жағына баса назар аудару тенденциясын берік ұстанады.

    Өнім  сапасын тұтыну құнымен байланысты және соған байланысты қасиеттерді қанағаттандыру деңгейі мен шегі арқылы анықтылады және өнім сапасы өнімнің бәсекелестік қабілеті механизмінің түп өзегі болып табылады. Бірақта қатысты төмендеу өнім сапасы, төмен бәсекелестік қабілеттің болуын толығымен сипаттамайды.

    Бәсекелестік  қабілеттің нақты мәні мен тек  қана өндіруші өз тауарын нарыққа  шығарып және ол тауар басқа бәсекелестердің  тауар алмастыратынына бәсеке бола алатын жағдайда ғана ашылады.

    Көптеген  индустриалды дамыған елдер компаниялары өнімнің бәсекелестік қабілетін ішкі нарықта шешуге тырысады, өйткені болашақта өз тауарын сыртқы нақты тарату мүмкіндігіне толық сенімді болады.

    Кез келген тауар ішкі нақты бәсекеге қабілетті, ал сыртқы нарықта бәсекелес  қабілеті төмен болуы әбден мүмкін. Соған байланысты сомалық көрсеткіштердің өзгеріссіз, өнімнің бәсекелестік қабілеті кең шеңберде өзгеруі мүмкін. Ол нарық конъктурасының өзгерісіне жарнама және т.б. тауарға әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар негізінде жүзеге асады.

      

       
 
 

    1. БӘСЕКЕЛЕСТІК 

    1.1.  Өнімнің бәсекелестік қабілетінің  негізгі түсінігі, ерекшеліктері 

    Нарықтық  экономиканың басты принципі – тауар  өндірушілердің еркін бәсекелестігі. Бәсекелестік – бұл өндірушілер  арасындағы күрес немесе жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді тиімді өткізу үшін күрес.

    Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар  үшін сайыс. Бұл нарықтағы өзіне  лайықты орын алу үшін күрес, ол тауардың сапасы мен арзандығына байланысты.

    ХІХ ғасырдың орта кезінде нарықта еркін бәсекелестік кең өріс алды. Мұндай нарық сұраныс пен ұсыныс негізінде бағаның ауытқуымен байланысты болды. Ол тұтынушылардың талабымен есептесіп, тауардың сапасын жақсартуға, еңбек өнімділігін арттыруға, өндірісті ұлғайтуға, өнім бірлігіне шығынды азайтуға ынталандырды. Бәсекелестің негізгі екі түрі бар.

    1). Бір сала ішіндегі бәсекелестік  – бұл бір саланың тауар  өндірушілері арасында болады. Онда  ең жоғары еңбек өнімділігі  бар, ғылыми-техниканы қолданатын  кәсіпорын жоғары табысқа жетеді, ал артта қалған кәсіпорындардың табыстары төмен болады, тіпті күйреуі мүмкін.

    2). Салааралық бәсекелестік – бұл  халық шаруашылығы салалары аралық  күрес. Мұнда төмен деңгейдегі  пайда табатын саладан капитал  пайда деңгейі жоғары салаға  құйылады. Оның қортындысында жаңа сапалы тауарлар көптеп шығарылып, халықтың әл-аухаты жоғарылайды. Ол саладағы пайда деңгейі төмендегенде ғылыми-техникалық жетістіктер негізінен жаңа тауарлар пайда болады, сапасы жоғарылайды, халықтың табысы көбейген сайын сұраныс өседі, осылай жаңа сатыға өсе береді.

    Еркін бәсекелестіктің негізгі белгілері  – бұл шексіз нарыққа қатынасушылардың әр қайсысы кәсіпкерліктің қай түрімен  болмасын айналысуы және кәсіпкерлікті  қоюға еркі бар. Кәсіпкерліктің алуан  түрі бар: біреу, өзі араласып кәсіп  жасайды, екіншісі – жұмысшылар жалдайды, үшіншісі – акция, облигация сатып алады, төртіншісі, ақшасын банкке салады, кейбіреу өндірісті қаржыландырады т.б. Әрбір кәсіпкер немесе бәсекелестікке қатынасушылар өз ақшаларына қосымша пайда тауып, байлығын арттыруға тырысады, кем дегенде сол пайда арқылы күнін көруге тырысады. Еркін бәсекелестік жағдайда ұсыныс пен сұраныстың ауытқуы бір салада өнімді көп шығарып дағдарысқа ұшыраса, екінші салада тауар жетіспейді. Бір фирманың табысы өссе, екіншісі күйрейді, сондықтан өндіріс пен капитал шоғырланып орталықтанады, ол монополия құрылуына әкеледі. Яғни нарықты басып алады, әлсізді шығарады. Монополия деген сөздің мағынасы: моно – жалғыз, полия – сату.

    Жетілмеген  бәсекелестік нарығы – бұл таза монополия, монополиялық бәсеке, олигополия.

1. Таза монополия - өнім шығаратын бір фирма бәсекелестігі жоқ. Оның төрт ерекшелігі бар: 1) сатушы тек қана бір фирма; 2) сатылатын тауардың орнын басатын тауар жоқ; 3) монополист нарықты билейді, бағаны бақылайды; 4) нарыққа кірер жерге өте алмайтын кедергі қояды. Бұларға: электр, газ компаниялары, сумен қамту, байланыс, жылу жүйесі, транспорт, кәсіпорындары, метрополитен т.б. жатады. Көпшілік жағдайда бұл салалар мемлекет меншігінде болады, немесе мемлекеттің қатаң бақылауында болады.
2. Монополиялық бәсеке – нарық жағдайында көп өндірушілер ұқсас тауарлар ұсынады. Бұл жағдайда өнім және қызмет сапасы үлкен роль атқарады, оған қосымша сатып алғаннан кейін сервис жұмысын атқарады.
3. Олигополия – мұның ерекшелігі бәсекелестіктер көп болмайды. Олар өзара баға жөнінде, нарықты бөліп алу жөнінде келісім жасайды. Мұнда бәсекелестік шектелген. Олигополия сөзінің мәні: Олиго – көп емес, азғантай; полия – сату.

 

    Өнімнің бәсекелестік қабілеті – бұл оның нарықтағы сәттілігін анықтайтын тауардың тұтынушылық және құндық сипатының жиынтығы. Бұл тауарға сәйкес нарық шарттарымен, тұтынушылардың техникалық, эстетикалық сипаттарымен қоса сапасы бойынша, сонымен қатар оны таратудағы экономикалық және коммерциялық жағдайларын сипаттайтын күрделі категория, көп функциялы ұғым.

    Өнімнің бәсекелестік қабілеті қатысты өлшем  болып табылады және нарықта бәсекеге түсетін тауарларды салыстыру нәтижесінде  көрінуі мүмкін.

        Өнімнің бәсекелестік қабілетін  бағалау және болжау – бірнеше  этаптардан тұратын күрделі жұмыс.  Алғашқы этапта бәсекелестік қабілеттің мақсаты анықталады. Нақты шарттарға тәуелді олар келесідей болуы мүмкін:

• бірнеше кәсіпорындар арасында өнімнің жағдайын анықтау;
• нарықта өнімді таратудың перспективасын бағалау;
• өнім көрсеткіштерін анықтау; Оған бәсекелестік қабілет деңгейін анықтауға қажетті қажеттіліктер;
• өнімнің бәсекелестік қабілетін арттыру бойынша іс-шараларды жасау;
• тауарға баға тағайындау;
• нақты нарықта тауармен жұмыс істеу стратегиясын таңдау;

 

    Екінші этапта өнімге талаптар қарастырылады. Оған ақпарат тұтынушылардың талаптары мен сұранысы негізінде талдау жасалынады. Келесі этап - өнімнің бәсекелестік қабілетін бағалауға қажет параметрлерді қарастыру. Барлық параметрлер өнімнің бәсекелестік қабілетін бағалауда үш үлкен топқа бөлінеді: