Еңбек гигиенасы мен өндірістік санитария

    Ақпарат көзі: ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі

       Кестедегі деректер бойынша елде   114 % құрғақ сүт, 73,3 % қышқыл сүт өнімі, 51,9 % шетелде шығарылған май тұтынылады.

       Ал қазіргі мәліметтерге жүгінсек 2013 жылдың басынан бастап Қазақстан Республикасында 4 605,5 мың тонна сиыр сүті өндірілді. Статистика Агенттігінің мәліметі бойынша бұл көрсеткіш өткен жылға қарағанда 64 мың тоннаға артық. Ал «Казах-Зерно» АА мәліметі бойынша   өткен айдың өзінде Қазақстанда 289,9 мың тонна сиыр сүті өндірілді. Еске түсірсек,  Қазақстандағы ең үлкен сауылым 2011 жылдың маусым айында тіркеліп, сиыр сүті 786,8 тоннаға дейін жетті.

       Өнім өндіруде алдынғы орынды Батыс Қазақстан, Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстары алып отыр. Қаңтар-қараша айлары аралығында бұл өңірлерден 714,645 мың тонна өнім алынды. Бұл көрсеткіш былтырғы жылға қарағанда 10 %-ға артық.

 

 

 

 

 

 

        2 «МЕРКІ ІРІМШІК ЗАУЫТЫ» ЖШС-НЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

1. «Меркі ірімшік зауыты» ЖШС-ның жалпы сипаттамасы

       Меркі ірімшік зауытының негізі – 1936 жылы құрылған. Ол ауылшаруашылық өнімдерін оның ішінде сүт өнімдерін өндіретін аудандағы алып кәсіпорындардың бірі.

  Алғашқыда зауыт ғимараты арнайы белгіленген үйлерде орналасты. 1954 жылы Меркі ауданында тәулігіне 40 тонна сүт өндіретін алып жаңа ірімшік зауыты салынды. 1970-1980 жылдар арасында зауыт 800 тонна сүт, 800 тоннадан 1200 тоннаға дейін ірімшік, жылына 40-60 тоннаға дейін май өндірді.

  Меркілік ірімшік зауытының аты біздің ауданымыздан тыс басқа  да аймақтарға тарай бастады, бұны сол жылдардағы көптеген көрмелерге қатысқандағы туралы марапат қағаздары дәлелдейді. Қайта ұйымдастыру жылдарында біздің өндірістік кәсіпорын белгілі себептерге байланысты көптеген қиындықтарды бастан өткізді. Кәсіпорын бір кездері тығырыққа келіп тірелді, яғни мемлекет алдындағы қарыздар тағы басқалар, сондай-ақ шикізаттың әкелуі бұзылып, өнімді өткізуде көпшілік қиындықтарға тап болды. 1977 жылдың аяғында зауыт ААҚ «Меркі ірімшік зауыты» болып аталып, ауданда сондай-ақ облыс деңгейінде алдынғы қатарлы кәсіпорындардың біріне айналып отыр. Қазіргі кезде кәсіпорынның басшылығында – Айтуленов Дастан атты азамат. Бүгінгі таңдағы эколомика өндірістің

       Бүгінгі таңдағы күрделі экономикалық өмірдің ағымына сіңіп кету үшін ол өз кезегінде маңызды шешімдер шығарып, оның қарқынды дамуы мен өндірілетін өнімнің өсуіне әкеліп отыр. Қазіргі таңда зауыт «Костромдық», «Голландық», «Ресейлік», «Меркілік», «Ойталдық» ірімшіктерін сондай-ақ, ерітілген «Янтарь» айран, қаймақ, ірімшік, шаруа майын және тағы басқа, сүт тағамдарын шығарады. Кәсіпорын сәтті жұмыс істеуі үшін, оны қажетті мөлшерде жоғары дәрежелі шикізатпен қамтамасыз ету керек. Сондықтан бұл араға ең бірінші орынға сүт тапсырушылармен жұмыс істеу жоспары шығады. Шикізаттың тапсырылуы және онымен дер кезінде есептесу кәсіпорынның тұрақты жұмыс істеуінің кепілі болып табылады. Қазіргі кезде сүт тек қана Меркі ауданынан емес, сонымен қатар Т. Рысқұлов, Қырғызстан Республикасынан, Ұлан өңірінен, Жуалы аудандарынан және тағы басқа көптеген аймақтарынан тапсырылады. Бүгінгі таңда зауытта шамамен 120 адам  тұрақты қызмет атқарады. Негізгі мамандар үлкен  жұмыс өтілі бар біліктілігі жоғары деңгейдегі қызметкерлер. Осыған байланысты мамандардың көп уақыты өндірілетін өнімнің сапасын арттыруға арналған. Осы мақсатта 2004 жылы ірімшік өндіретін бөлімшелердің іші-сырты күрделі жөндеуден өтіп, жаңа пластикалық әйнектермен жасалған есік, терезелер орналастырылады, құбырлардың техникалық қайта салынуы жүргізілді.

 Сонымен қатар өндірілетін өнімнің сапасының жоғары деңгейге жетуінің тағы бір себебі ол өндірісте ешбір химиялық және өзгеде қосындыларсыз тек қана экологиялық таза өнімді пайдалану болып табылады. Сондықтан, рынокта өнімге деген сұраныс өсуде, оның ішінде Қарағанды, Астана, Алматы, Тараз, Байқоныр қалаларын мысалға келтірсек болады. Талмай-қажымай атқарған жұмыстың нәтижесі өндіріліп жатқан өнімнің сапасының артуына септігін тигізді. 2005 жылы «Food Экспо - 2005» атты халықаралық көрмеде алты бірдей алқамен және жоғарғы сапалы «Костромдық», «Янтарь», айран, қаймақ, ірімшік өнімдері атты дипломды иеленді. Осы тектес жәрмеңкелер мен көрмелерге қатысудың нәтижесінде көпшілік компаниялар мен фирмалар бізді танып, одан әрі бізбен қатынасуға ерік білдірді. 2005 жылы зауыт халықаралық сапа стандарттарды енгізуді айқындайды. Соған сәйкес халықаралық тәуелсіз сарапшыларды шақырды, ал  олар өз кезегінде барлық сапа көрсеткіштерін түпкілікті тексеріп, ірімшік өндірісін халықаралық деңгейге шығаруды растайтын USO-9001-2000 атты сертификатымен куәландырды.

  Яғни, бұл халықаралық нарықта сауда жасауға толық  құқықтарға ие екенімізді растайтын куәлік  USO сертификаты біздің мақсатымыздың орындалуының алғы шарты еді.

 Зауытта жұмысшылардың кәсіптік біліктілігін арттыруға байланысты аттестациялар жүргізіліп отырады және өзінің біліктілігін шет елдерде арттыруға мүмкіншіліктері бар.

 Зауыт басшылығы аудандағы ең бірінші болып жалақыны көтеріп, ай сайынғы жалақының  үстінен берілетін сыйақының мөлшерін белгіледі. Зауыттың аумағында асхана жұмыс жасайды.

       Онда зауыт жұмысшыларына қандай болмысын тағам 50% жеңілдікпен беріледі. Жыл сайын жұмысшылардың балаларын жазғы демалыстарда Тараз, Бішкек қалаларына, оның ішінде аквопарктерге кәсіпорынның қаражаты есебінен жіберіп отырады. Келесі кезекте дене сауықтыру шаралары тұр. Қазір «Меркі ірімшік зауытында» барлық жарыстарда зауыттың атын қорғап жүрген өзіміздің команда бар. Құлмағамбетов Мұраттың бастамашылығындағы командасын мақтанышпен айта аламыз.

       Зауыттың тарихына және жұмысына өте үлкен үлестерін қосқан аяулы да ардақты ардагерлеріміздің құрметіне жыл сайынғы қарттар күні мерекесінде ардагерлерге үлкен дастархан жайылып, арнаулы сыйлықтар беріліп тұрады. Қазіргі таңдағы «Меркі ірімшік зауытының» қол жеткізген табыстарын оның президенті Айтуленов Дастан мырзамен байланыстыруға болады.

       Биыл сүт шекерін шығаратын өндіріс цехын іске қостық. Сүт шекері тамақ өнеркәсібіне кеңінен қолданылады (балалар тағамдары, сусындар, дәрі-дәрмек жасау үшін). Лактоза өндірудің жылдық көлемін 50 тоннаға жеткізіп, 15 жұмыс орнын ашу жоспарланып отыр.

Қазіргі кездегі зауыттың алдында тұрған көкейкесті мақсаттарының бірі – қазіргі заманның талаптарына сай келетін жаңа құрал-жабдықтарды лизинг тәртібімен алу. Сондықтан бүгінгі таңда осындай мақсаттарға жету үшін Меркі ірімшік зауытының ұжымы талмай қызмет етуде.

 

2.2. Кәсіпорындағы цехтар мен негізгі процестер

 «Меркі ірімшік зауытының» негізгі өндіріс процесі сүт өндіру болып табылады.Сүт тек цехта ғана өндіріледі және олар сүттің тазалығын дәлелдейтін ыдыстарға құйылады.Соңынан арнайы қондырғыларда салқындатылып ыдыстарға құйылады.Осы жағдайлар оның таза болуына ықпал жасайды.

 Тоңазытқыштарға,ыдыстарға және тағы басқаны пайдалана отырып,одан да жоғары қысымды қолданумен сипатталады.

1. Негізгі технологиялық  цехтар

      - Цехтар – кешенді құю қондырғысы.

- сүт пісіру цехы.  

- сүтті салқындату бойынша  – салқындату цехы.

2. Көмекші цехтар

Кез келген кәсіпорынның алғашқы қалыптасуы өндірістік процестен басталады.

Кәсіпорындағы өндіріс процессі дегеніміз- шикізатты өңдеп,тұтынуға дайын өнім өндіруге бағытталған іс-қимылдар.

Өндірістік процестің нәтижелігі өнім түрлеріне қарай:

• -негізгі;
• -көмекші;
• -қызмет көрсетуші;
• -басқару.

 

              

 

 Кострономдық                                         Голландық

                                                 Ойталдық

                     Меркілік                                                       

                  Сурет3.Өндірістік технологиясына сипаттама                                                                

       Негізгі процес технологиялық болып табылады,яғни бұйымдардың

шамасы,өлшемі,физикалық және химиялық қасиеттерінің өзгеруі.

Технологиялық операция техникалық қуаттардың жетілуіне қарай:

• Қолмен атқарылатын операция;
• Машина-қолмен;
• Машиналық;
• Автоматты;
• Ақпаратты болып бөлінеді.

 Негізгі операциялардың  жиынтығы негізгі технологиялық  процесс деп аталады. Технологиялық  операция – бір жұмыс орнында, бір немесе бірнеше жұмыстың  орындалуы, әрбір еңбек заттарының  немесе заттарды өңдеу тобының дәйекті және қосарлас атқаратын іс-қимылы болып табылатын процесінің бөлігі.

Көмекші процесс кәсіпорынның ішкі жүйесінде пайдаланатын өнімді дайындау мен қызметтер көрсету процесі (аспаптарды дайындау, қосалқы бөлшектер, бумен жабдықтау, сығылған ауа, электр энергиясы, құрал-жабдықтарды ретке келтіру және оны жөндеу т.б.).

Қызмет көрсету процесі. Жұмыс нәтижесі ретінде белгілі бір өнім

шығармайтын процесс, оған қатыстылар:

• Тасымалдау;
• Қоймалық операциялар;
• Технологиялық операциялар.

Басқару процесі - өндіріс барысындағы пайда болған үйлесімділік бағыттарды реттеу.

Белгілі бір деңгейдегі негізгі процестердің дер кезінде және сапалы орындалуы – көмекші және қызмет көрсету жұмыстарын қамтамсыз етуді талап етеді.

Өндірістік процестерді ұйымдастырудың тиімділігі мынадай принциптерді басшылыққа алады:

• Жекелеген цехтарды белгілі бір өнім түрлерін өндіруге мамандандыру; мамандыруды тереңдету – еңбек өнімділігін арттырудың шешуші шарты, өнімнің өзіндік құнын азайтудың кепілі;
• Үйлесімділік. Бұл принцип кәсіпорынның ішкі бөлімдерінің қабілет деңгейлерінің бірдей екенін білдіреді;
• Қатар даму - өндірістік процестердің кәсіпорынның жекелеген құрылымдарында қосарласа орындалуы. Мақсат – еңбек аясын кеңейту;
• Аралас даму принципі – бұйымның өндірістік процестен өту кезеңдері, яғни шикізатты өңдеуден бастап, дайын өнім шығаруға дейінгі іс-әрекеттерді қамтиды;
• Үздіксіздік принципі. Бұған мысал ретінде толассыз өндірісті алуға болады;
• Ырғақтылық – технологиялық операциялардың бір қалыпты ырғақпен қайталанып отыруы.

 

         2.3. «Меркі ірімшік зауытының» басқару-әкімшілік ұйымдастыру  

               құрылымы

       «Меркі ірімшік зауытының» басқару-әкімшілік ұйымдастыру құрылымына сипаттама беретін болсақ, басшы шешім қабылдап, оның орындалуын ұйымдастырып, қарауындағы адамдардың жұмысын бақылаған кезде, ол өзінің осы ісіне лайық әрекет етеді.

Күрделі және өнімнің еңбек сиымдылығы жоғары өндіріске маманданған іріленген кәсіпорындар, әдетте ,ондаған цехтардан, лаборатория мен бөлімдерден тұрады. Олардың қызметін үйлестіре жүргізу үшін басқарудың күрделі иерархиялық құрылым құрылады.

Кәсіпорында басқарудың ұйымдық құрылымы төмен тұрған органның жоғары органға бағыну принциптерін сақтау негізінде жасалады. Мысалы, цехтық зертхана немесе цехтық бугалтерия жетекшілері зауыттың орталық зертханасына немесе кәсіпорынның бас бухгалтеріне бағынады.

Еңбек бөлінісі атқарушылық белгілері бойынша кәсіпорындар:

      -материалды-техникалық  қаитамасыз ету;

      - маркетинг  және өнімді өткізу;

      - қаржы;

      - жоспарлау;

      - бухгалтерлік  есеп және есеп беру;

      - өндірісті  техникалық дамыту;

      - басқару  бөлімдерінен тұрады.

Ірі және әр тараптандырылған кәсіпорындарда  бұдан басқа жекелеген өнім түрлері  өндірісін басқару үшін арнайы органдар немесе мамандандырылған цехтарды басқару бөлімдері жасақталады.

Кәсіпорында басқару органының  осындай екі бағыттағы қызмет түрі бірдей шамада қолданылады.Олар жеке тұлғалар мен органдарға кәсіпорынның жарғысы немесе аталған тұлғалар мен органдардың нақтылы  қызметтері жөніндегі ережелер негізінде  бекітіліп беріледі.

Кәсіпорын  әкімшілігіне директор басшылық етеді.Оны кәсіпорын иесі тағайындайды.

Директор  өкілеттілігінің  белгілі бір бөлігін өзінің орынбасарларына жүктейді:

• өндіріс бойынша;
• коммерция және қаржы жөнінде;
• инженерлік –техникалық салада;
• кадр және басқада.

Көбінесе кәсіпорында директор орынбасарларының қызметін қандай мәселелер болмасын 2-3 адам атқарады.

 Орта және шағын  кәсіпорындарда , керісінше, директордың бір ғана орынбасары болады. Директор немесе оның орынбасарлары өздеріне жүктелген міндеттерді жеке өздері ғана емес:

• арнайы бөлім;
• цех;
• лаборатория;
• бюро  топтарындағы мамандардың көмегімен атқарады.

Директордың инженерлік-техникалық мәселелер жөніндегі орынбасарына:

- жобалау –конструкторлық  бөлімі;

- технологиялық бөлімі;

- техникалық бақылау  бөлімі;

- бас механик;

- бас энергетик;

- зертханалар бөлімі  бағынады.

 Көрсетілген техникалық  бөлім және  зертхананың шартты түрде басқару органдарына жатқызуға болады , олардың міндеттеріне негізінен инженерлік – техникалық қамтамасыз ету кіреді.

    Технологиялық бөлім:

- жаңа  бұйымдарды өндіру  технологиясын жете зерттейді  және оның  жетілдірілген түрін  өндіріске енгізеді;

- цехтарда технологиялық  тәртіптің сақталуын бақылайды;