Бөлім Кәсіпорын қызметімен танысу

Ал сатып алушы кәсіпорын мен жабдықтаушы кәсіпорындарға қызмет көрсетуші банк мекемелері арасында аккредитивте көрсетілген қаржы сомаларын аударуға тек қана келісім-шарт жасалынып келісілген, яғни ақша әзірге аударылмаған болса онда бұл — «Өтелінбеген аккредитив» түрі қатарына жатқызылады.

Чектермен есеп айырысу. Есеп айырысудың бұл нысаны бойынша шоттың иесі (чек беруші) үзінің шотынан сатып алушының (чек ұстаушы) шотына қаражаттың белгілі бір сомасын аудару жүнінде үзіне қызмет көрсететін банкке чек түрінде жазбаша тапсырма береді. Чектер алынған өнімдер, көрсетілген қызметтер үшін есеп айырысқанда және «Қазақстан Республикасында чектермен есеп айырысу ережесінде» көзделегн басқа жағдайларда қолданылады. Чектер үтелген және өтелмеген болып бүлінеді. Біріншісі — депозитпен өтелген, екіншісі — алдын-ала депозитпен үтелмеген. Сонымен қатар чектер түленуі жүнінде банк кепілдемесіне ие болуы мүмкін, соның ішінде өтелмеген чектер бойынша да. Чек беруші мен банктің құқықтары мен міндеттері чекті қолдану келісім — шарты негізінде туындайды. Яғни, чек беруші банкі клиенті — чек берушінің (заңды немесе жеке түлға) чектерін төлеу міндеттерін өзіне алады, ал клиент өзіне банктің белгілеген чекті беру және қолдану тәртіптерін сақтау міндетін жүктейді. Чек үстаушы қүқықтары чек берушіден чекті алу моментінен бастап туындайды.

Чек кітапшасын алу үшін банкке үтініш беріледі. Лимиттелеген чек кітапшасы иесінің жеке шотындағы қаражаты депоненттеуге арналған, субъектінің шоты бойынша операциялар жасауға арналған құжаттарға қол қоюға құқығы бар адамдардың қолы қойылған төлем тапсырмасы мүртаңбасы қойылып, оған қоса беріледі. Чек кітапшасының лимиті чек жазып беріле алатын және банк түлеуге тиісті шекті соманы білдіреді. Ол банк белгілеген сомадан кем болуы мүмкін емес, бірақ тауарлар мен қызметтерді түлеуге арналған қаражаттардың айлық түтынысынан эдетте күп болуы да мүмкін.

Жолдағы аударымның және банктегі арнайы шоттардағы қаражаттардың есебі.Аударылған, бірақ әлі кәсіпорынның шотына келіп түспеген, яғни кіріске алынбаған ақша қаражаттары жолдағы ақшалай қаржылар болып саналып, Ал олардың есебі 411-«Аударылған жолдағы ақшалай қаражаттар»-деп аталатын шотта жүргізіледі.  Бұл  шот ай соңында кәсіпорынға немесе фирмаға басқа кәсіпорын, ұйым немесе фирмалардан аударылған, бірақ эзірге келіп түспеген, яғни кіріске алынбаған жолдағы ақшалай қаржылар жайлы ақпараттарды қорытындылауға арналған.  Бұл  шотта кәсіпорындар, фирмалар немесе ұйымдар үздерінің қарамағындағы филиалдардың, бөлімшелердің, сондай-ақ сатып алушылардың банктерге, сақтық кассаларына, почта бөлімшелеріне салған, бірақ тиісті шотқа әлі түспеген, аударылғандығы туралы тиісті құжаттармен дәлелденген ақшалай қаржыларды есептейді.

Вексель қаражаттарының есебі. Вексель (қарыздық қолхат, міндеттеме) -бүл вексель берушінің вексель ұстаушыға (вексель иесіне) белгілі бір соманы мерзімі жеткен бойда қарыздық міндеттемені сөзсіз төлеуді куәландыратын бағалы қағаз.

Вексель - бұл вексель айналымы жолымен берілетін коммерциялық несиенің түрі (вексельдің бір иегерден басқасына берілуін ақша алмастырады). Вексельдің екі түрі болады:

1. Жай  вексель — оны борышкер жазып береді және оған қол қояды. Екі тарап қатысады: вексель беруші және вексель ұстаушы. Вексельде берілген орны мен күні, міндеттеменің жалпы сомасы немесе % төлеу жүніндегі міндеттеме бөлек түрде, төлемнің мерзімі мен орны, алушының атауы, екі тараптың қойған қолдары күрсетіледі.

2. Аудармалы  вексель (тратта) — бұл вексельде көрсетілген соманы белгіленген  мерзімде үсынушыға немесе үшінші  тұлғаға  (эмитентке)  төлеу

жүнінде кредитордың (трассантың) борышкерге (трассатқа) берген бұйрығы. Аудармалы вексельді төлеуші (трассант) табыстау қолының (индосаменттің) көмегімен акцептеуге тиіс. Вексель бірнеше рет пайдаланылуы мүмкін, сүйтіп әмбебап несиелік-есеп айырысу құжатының рөлін атқарады. Вексель қаражаттардың айналымын, банктегі вексельдегі есебін (дисконттауды) жылдамдатады. Мұндай жағдайда вексель ұстаушы индосаменттің көмегімен вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін банкке табыстайды және банк пайдасына берілетін процентті (дисконтты) шегеріп тастап, вексель сомасын алады. Бухгалтерлік есепте вексель емес, вексельді қамтамасыз ететін берешек сомасы күрсетіледі. Ал вексельдің өзі баланстан тыс 006 «Қатаң есеп беру бланкілері» шотында ескерілуі мүмкін. Алынған өнімдер, жұмыстар мен вексельге алынған қызметтер үшін сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың 302-«Алынған вексельдер» шотында жүргізіледі.

Банктегі   арнайы   шоттағы   ақша   қаражаттар   бойынша   операциялар   есебін төмендегі сызба арқылы көруге болады.

Төлем карточкаларының есебі.

Инкассация шығындарын төмендету, бухгалтерия жүктемесін азайту, Қазақстаннан әлемнің кез — келген жеріне ақшаны автоматты тез түрде аудару мақсатында кәсіпорындар төлем карточкаларын қолданады. Төлем карточкасы — карточка үстаушыға төлемді жүзеге асыруға, қолма — қол ақшаларды алуға, валюта айырбастауға және карточка шығарушы банкпен белгіленген басқа операцияларды жүргізуге мүмкіндік беретін ақпараты бар элетронды терминал немесе үзге де қондырғылар арқылы ақша қаражаттарға қол жеткізу әдісі.

Төлем карточкаларының түмендегідей түрлері бар:

Дебеттік - осы карточканы үстаушыға карт — шоттағы (төлем карточкасын қолдану арқылы іске асатын төлемдерді күрсететін ағымдағы шоттар) ақша қаражаттар сомасының шегіндегі төлемді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін карточкалар. Сонымен қатар, олар үхтаушыға банк үсынған заем сомасының көлемінде де төлемді жүргізуге мүмкіндік береді.

Кредиттік — банктік заемдық келісім-шарт негізінде төлем карточкасын шығаруды жүзеге асыратын банкпен үсынған заем сомасының көлемінде ғана карточка иесіне төлем жүргізуге мүмкіндік береді.

Авторизация — төлем карточкасын қолдану арқылы төлемді жүзеге асыруға банктің рұқсат беруі.

Карточка қолдану арқылы төлем жүзеге асқанда, төлем құжаты ресімделеді. Авторизация берілгеннен кейін банк алдында осы төлем құжатын түлеу бойынша міндеттеме туады.

Төлем құжаты — сатып алынған тауарлар немесе көрсетілген қызметтер үшін ақша төлеу жүнінде эквайерге тапсырмасы.

Эквайер — төлем карточкасы бойынша қолма — қол ақшаның берілуін, сонымен қатар, карточка иесі пайдасына түскен ақша қаражаттарды қабылдауды немесе келісім — шартта күрсетілген басқа да шарттарды жүзеге асыратын банк мекемесі.

Қазақстан Республикасында тауарлар мен қызметтердің ақысының төлем карточкасын қолдану арқылы төлемі сатып алу сомасына сауда чектерінің екі данасымен немесе слиппен расталуы тиіс.

Слип — қағаз бетінде ресімделеген төлем құжаты. Ол үш данада ресімделеді: біріншісі банкке беріледі, екіншісі кәсіпорында (тауар сататын, қызмет күрсететін) қалады, үшіншісі — төлем карточкасының иесіне беріледі.

Төлем құжатында келесі реквизиттер болу керек:

-    төлем құжатының номері, оның ресімделу күні, айы, жылы;

-    операцияны жүзеге асырып жатқан ұйымның және банктің толық атауы;

-    төлем карточкасының реквизиттері;

-    төлем сомасы;

-    төлем валютасы;

-    карточка үстаушының қолы;

-    эквайер немесе үкілетті түлғаның қолы;

-    төлем мақсатының коды;

Инвестициялық қызмет — үзақ мерзімді активтерді сатып алу және сату.

Қаржылық қызмет – нәтижесінде меншіктік капитал мен заемдық қаражат құрамы мен мөлшерінің өзгеруі болып табылатын заңды тұлғаның қызметі.

Жанама әдіс — бұл тәсілді қолданған кезде таза табыс немесе зиян ағымдағы активтер мен міндеттемелер, қаржылық емес операциялар, сонымен қатар алдыңғы есеп беру мерзімімен салыстырғандағы табыстар мен шығыстар өзгерісіне түзетіледі.

Тәсіл баланстағы және қаржы — шаруашылық қызметінің нәтижесі бойынша есеп берудегі ақпаратқа негізделіп қолданылады. Бұнда қаржы -шаруашылық қызмет нәтижесі бойынша есеп берудегі әр бір бап түзетілмейді, есепті мерзімде алдыңғы есеп беру мерзімімен салыстырғандағы үзгерістер сомасына тек таза табыс (зиян) қана түзетіледі.

Түзетуді жүргізу операциялары.

Негізгі құралдар мен материалды емес активтерге тозуды есептеу.

Есептелген амортизация сомасы таза табыс (зиян) сомасына қосылады, себебі олар ешқандай шығынға әкелген жоқ.

Ағымдағы активтер сомаларының өзгерісі: дебиторлық борыш, қорлар, болашақ кезең шығындары, басқа да ағымдағы активтер және т.б.

Ағымдағы активтердің артуы есепті кезең мерзімінде ақша қаражаттар ағымын төмендетеді де олардың шығысын үлғайтады және керісінше ағымдағы активтердің азайуы ақша қаражаттар ағымын ұлғайтып, олардың келіп түсуін білдіреді

Ағымдағы міндеттемелер (қысқы мерзімді банк несиелерін қоспағанда) кредиторлық қарыз, салық төлемдері және басқа да ағымдағы міндеттемелер сомаларының үзгерісі

Ағымдағы міндеттемелер сомасының үлғайуы ақша қаражаттардың ағымын үлғайтады және олардың түсімін білдіреді; ағымдағы міндеттемелердің азайуы ақша қаражаттар ағымын азайтып, олардың шығысын білдіреді.

Инвестщиялъщ және қаржылъщ цызмет.

Инвестициялық қызмет — ұзақ мерзімді активтерді алу және сату, үтелетін несиелерді беру және алу. Инвестициялық қызметке жататындар:

-    материалды емес активтерді, негізгі  қүралдарды басқа да ұзақ мерзімді активтерді сатып алуға кеткен ақша қаражаттардың шығысы;

-    қаржы   инвестициялярын   сатып   алу;   басқа   кәсіпорындарға   заемдар үсыну; басқа да төлемдер.

Инвестициялық қызмет бухгалтерлік баланста ұзақ мерзімді активтерді енгізетін бөлімшеде күрсетіледі. Бүған, сонымен қатар қаржылық ивестицияларға әсер ететін опреацияляр да жатады, олар бухгалтерлік баланстың — ағымдағы активтер бөлімшесінде күрсетіледі. Акцияларды, негізгі құралдарды үткізумен байланысты табыстар немесе шығындар күрсетілген жағдайда ғана инвестициялық қызмет ақша қаражаттары қозғалысы туралы есебінде үз орнын табады.

Төлем карточкаларымен есеп айырысулар - төлем карточкаларымен есеп айырысулар компьютер торабының, ақпараттарды автоматты түрде өндеу кұралдарын қолданатын байланыс жүйелері арқылы жүзеге асыратын банктер және олардың клиенттері, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы төлемдер жиынтығы.

Төлем карточкалары екі түрлі дебеттік және кредиттік болып келеді.

Банктік карточканың мынадай өзіне тән реквизиттері бар:

логотипі, яғни карточканың қай төлем жүйесіне тиісті екендігі, мысалы: «Master Card», «Visa» және т.с.с.;

карточканың нөмірі (ол 16 саннан тұрады);

карточка иесінің аты-жөні

карточканың эмитентінің атауы;

карточканың қызмет ету мерзімі;

карточка иесінің қол қою үлгісі.

Қазіргі кезде көптеген эквайер банктеріміз ірі сауда үйлерімен өзара жасаған келісімшарт негізінде төлем карточкаларын шығаруды кездеп отыр. Мұндай карточкалардың иелері аталған сауда үйлерінде сауда жасағанда белгілі бір жеңілдіктерді пайдаланады.

Ол үшін сауда үйінде ПОС терминал орнатылады. Мұндағы Pos-терминал дегеніміз сауда немесе кызмет көрсететін кәсіпорында банктік карточкаларға қызмет көрсетуге арналған құрылым.

 

3.2 Кірістер мен  шығыстар  есебі.

 

Қаржылық нәтиженің түсінігі, маңызы, мазмұны.

Негізгі қызметтің табыстары есебі

Негізгі емес қызметтің табыстары есебі

Негізгі қызметтің шығыстары есебі.

Негізі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі.

Қорытынды пайда (залал) есебі

Нарықтық экономика шарты бойынша кәсіпорынның экономикалық мақсаты табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы нақты және салыстырмалы көрсеткіштері арқылы сипатталады. Нақты табыс көрсеткіші – бұл табыспен пайданың жиынтығы. Шет елдерде «табыс» ұғымы келесі мағынада анықталады: «Табыс – бұл экономикалық пайданың өсуі есеп беру мерзіміндегі активтердің ұлғаюы немесе акционерлердің жарналарын қоспағанда пассивтердің азаюынан капиталдың өсуі».

Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп туралы» заңдық күші бар жарғысында бұл түсінікке өте қысқаша анықтама берілген: «Табыстар – бұл есеп беру кезеңіндегі активтердің өсуі немесе міндеттердің кемуі».Ереже бойынша сәйкесінше шығын шығармай, тілеген табысын алу мүмкін емес. Ал, табыс болмаған жағдайда, кәсіпорынның дамуы және әлеуметтік сұрақтарды сәтті шешуі мүмкін емес.

Нарықтық қатынастардың дамуы ұйымдарға өз қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін басқарушылық шешімдерін жасау және қабылдау жауапкершілігін жүктейді.Үйымның өндірстік, нвестициялық және қаржылық қызметтерінің тиімділігі қол жеткізген нәтижелерімен сипатталады. Ал ұйымның қызметінің экономикалық мәнділігі оң қаржылық нәтижеге қол жеткізуімен айқындалары сөзсіз.

Ұйымның оң қаржылық нәтижесі-табыс, ол ұйымның өндірістік және әлеуметтік дамуының негізгі көзі болғандықтан, біріншіденжұмысшылардың ресурстарды тиімдірек пайдалануға экономикалық мүдделілігін көтереді,екінші жағынан, ол мемлекеттік бюджеттің қалыптасу көзі болып табылады. Осылайша, табыстың өсуіне ұйыммен қатар мемлекетте көңіл бөледі.

Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық нәтижелерін сипаттайтын қаржылық есеп берудің маңызды элементтері шығыстармен табыстарболып табылады.