Банк ресурстары және қалыптасу көздері

                                                 Мазмұны:

 

     Кіріспе..................................................................................................................3

    І бөлім.Банк ресурстары және қалыптасу көздері.

      1.1. Банк ресурстарының ұғымы және құрылымы..........................................4

      1.2. Банк  ресурстарының маңызды бөлігі  – меншікті қаражаттар ................7

      1.3. Банктің  тартылған қаражаттары.............................................................. 18

 

   ІІ бөлім. БАНК РЕСУРСТАРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ  ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ДИНАМИКАСЫН ТАЛДАУ.

       2.1. Банктің  меншікті қаражатының динамикасы  және оны талдау...........23

       2.2. Банктің  депозиттік операциясының ерекшеліктерін  талдау.................24

 

    ІІІ  бөлім. Банктің тартылғын қаражаттары .

       3.1. Банктің  депозиттік операциялары ..........................................................25

       2.2. Банктің  депозиттік емес операциялары............................................37-38

Қорытынды..........................................................................................................39

Пайдаланылған әдебиеттер................................................................................40

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

     Банк мекемелерінің ресурстарының көп мөлшері  коммерциялық ұйымдастырудың көптеген түрлерінің бірі сияқты өзінің есебінен емес тартылған қаражаттар есебінен құралады. Қаражаттарды тартуда банк мүмкіндіктері шектеусіз және Орталық банк тарапынан қадағаланып отырады.

     Коммерциялық банк  ұйымдардың мекемелердің, халықтың  және басқа банктердің бос  ақша қаражаттарын депозит түрінде  шоғырландырып,оларға шот ашуға  құқығы бар. Банкпен тартылған  қаражаттар құрамы жағынан әр  түрлі. Олардың ең негізгісі депозиттермен  жұмыс жасау арқылы тартылған ақша қаражаттары.

      Банк саясатын  қалыптастырудың негізі ресурс  базасын құру болып табылады. Банк ресурстарының негізгі бөлігі  банктердің депозиттік операцияларын  дұрыс және тиімді ұйымдастырылуынан  құралады. Соңында  одан кез-келген несиелік ұйымдастырудың тұрақтылығы тәуелді болады.

     Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде, банк ресурстарының ұғымы және құрылымы қарстырылған , яғни банктің меншікті капиталы: көздері мен қызметтері және капиталдың жеткіліктілігі толықтай қарастырылған. 

    Екінші бөлімде, банктік ресурстардың орналастырылуы яғни олармен жүргізілетін: пассивтік, активтік, инвестициялық операциялар.

    Үшінші бөлімде,банктің  тартылған қаражаттары, яғни банктің  депозиттік және депозиттік емес  операциялары.

 

 

 

 

 

 

І бөлім. Банк ресурстары және олардың калыптасу көздері

  

1.1. Банк ресурстарының  ұғымы және қызметтері

    Коммерциялық  банктер бір жағынан, шаруашылық  субьектілердің уақытша бос ақшалай  қаражаттарын тартатын болса,екінші  жағынан ,бұл құжаттар есебінен  кәсіпорындар мен ұйымдардың әр түрлі қажеттерін қанағаттандыратын арнайы мекеме болып табылады.

    Коммерциялық  банктің пассивтік операциялық  негізінде оның қызметінің жүзеге  асырылуы үшін қажетті банк  ресурстары жинақталалады.

     Банк ресурстары - бұл несиелік ресурсына  қарағанда кең ұғымды білдіреді. Банк ресурстары тек несиелеуге ғана емес, сол сияқты басқа да активтік немесе комиссиондық операцияларды қаржыландыру үшін пайдаланылады.

    Жоспарлы экономиканы  әкімшіл және әміршіл басқару  жүйесі жағдайында банк ісінің ұйымдастырылуында мемлекеттік монополия көрінісі байқалды. Барлық кәсіпорындар, ұйымдар және мекемелер заңды түрде мемлекеттік банк мекемелерінде өздерінің ресурстарын міндетті түрде сақтауға тиіс болды. Банкке кәсіпорындар мен мекемелердің ресурстары іс жүзінде ақысыз тартылды. Тек кооперативтік кәсіпорындарға ғана жартылай мөлшерде төленді. Осындай жағдайларда жалпы мемлекеттік қарыз қоры деген экономикалық түсінік қалыптасты. Жалпы мемлекеттік қарыз қор халық шаруашылығын несиелеу үшін банк жүйесі арқылы мемлекеттің ықпалымен жинақталған қаражаттар жиынтығын білдіреді. Демек, олар банк ресурстары болып саналады. Несиелік қорды орталықтан бөлу сипаты банк ресурстарының құрылымдарына тікелей әсер етті. Сол кезеңдер де банк ресурстары меншікті және тартылған қаражаттарға бөлінген. Мұндағы меншікті қаражаттарға: жарғылық, резрвтік, негігі құралдар, амортизациялық және банк ісін дамыту қорлар ал тартылған құжаттарға мемлекеттік бюджет қаражаты, кәсіпорындардың, ұйымдардың есеп айырсу және ағымдық  шоттардағы қаражаттары және халықтың ақшалай жинақтары жатты. Осындай жағдайларда банк ресурстары нарығы қалыптасып, мемлекеттің қарыз қоры осы нарықтың бір бөлігін құрады.

    Бүгінгі таңда  банк ресурстары нарығының құрылуында  көптеген ерекшеліктер бар деуге болады. Коммерциялық банктердің қызметінің тұрақтылығы үшін, ең бастысы, олардың баланстары өтімді болу керек, ал оның қамтамасыз етілуі, банктік ресурстар мен несиелік жұмсалымдар арасындағы көлемі және мерзімі бойынша тепе-теңдіктің сақталуын талап етеді.

    Банк ресурстары  нарығының пайда болуымен қатар  бағалы қағаздар нарығы қалыптасады. Сөйтіп банктер жаңа қызмет  түрлері ретінде бағалы қағаздармен, факторинг, лизинг және басқа  операциялармен тікелей жұмыс  жай бастады. Бұл, яғни банктің  ресурстық құрамына тек қана ақшалай қаражаттар емес, сол сияқты тауарлы-материалдық құндылықтар және бағалы қағаздар кіреді дегенді білдіреді. Ұлттық банкіміз «банктердің банкі» болып табылатындықтан, коммерциялық банктердің ресурстарының бір бөлігі сол банктен алған ресурстардан да құралады.

     Демек, коммерциялық  банктер ерекше бір кәсіпорын  ретінде делдалдық қызметке байланысты  банктік ресурстар нарығында  ақшалай ресурстарды сатып ала  отырып, оны қажет ететін кәсіпорынға, ұйымға және халыққа сатып  отырады.

    Банк ресурстары — бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.

    Нарықтық қатынастарға  өту барысында банктік ресурстарының  құрылымында біршама өзгерістер  болуда. Меншікті қаражаттар қатарына, біріншіден, коммерциялық банктің  акционерлік капиталы, резервтік  қоры, сол сияқты қосымша қорлары  кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Ұлттық банктен және басқа да несиелік мекмелерден алатын несиелер, басқа банктердің, корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды сатудан түскенқаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы-материалды құндылықтар жатады.

    Коммерциялық  банктердің ресурстарының құрлымы  олардың мамандануына,әмбебаптығы  мен қызметінің ерекшеліктеріне  қарай ерекшеленеді.

    Банк ресурстарының  құрылымына мыналар жатады:

    1) Банктің меншікті капиталы.

    2) Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.

    Банк ресурстарының  құрамындағы меншікті капитал  үлесі тартылған қаражаттарға  қарағанда өте төмен болғандықтан  барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің 10%-ға жуық бөлігі өтелсе, ал  қалған бөлігі тартылған қаражаттадың үлесіне тиеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2. Банк ресурстарының  маңызды бөлігі – меншікті  қаражаттар.

   

     Коммерциялық  банктердің меншікті капиталының  рөлі мен шамасы, басқа қызметпен  айналысатын кәсіпорындар және  ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктерге ие.

    Банктің меншікті  капиталы банктің тұрақтылығын  қамтамасыз етуде маңызды. Банктің  бастапқы құрылуы барысында меншікті  капиталкөмегімен банк қызметіне  байланысты алғашқы шығындар:жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға жұмсалатын  және т.б. шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз банктің қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебіне банкте қажетті резервтер құрылды. Сонымен қатар, банктің меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.

    Меншікті және тартылған коммерциялық банк ресурстары Ұлттық банкте ашылатын корреспонденттік шотта көрсетіледі. Бұл активтік шот, сондықтан да дебеті бойынша ресурстар, ал кредиті бойынша несиелік жұмсалымдар беріледі. Демек, дебеттік қалдықтың шамасы банктің бос резервінің мөлшері активтік операцияларға жұмсалмаған оның ресурстарының шамасын білдіреді. Осы бос резервтер сомасы қаншалықты жоғары болса, банктің тұрақтылығы соншалықты жоғары, бірақ пайдасы төмен болады.  Керісінше, егер бос жатқан қаражаттарының шамасы аз болса, онда тұрақтылығы төмен, пайдасы жоғары келеді. Сондықтан да әрбір коммерциялық банк өзінің корреспондентік шоттағы қалдығын үнемі ықшамдауға ұмтылады.

    Банктің меншікті капиталы — банктің қаржылық тұтақтылығын,коммерциялық және шаруа шылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметтің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.

    Банктің меншікті  капиталының құрылымы бірдей  емес, әсер ететін әр түрлі  факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына, капиталдың бағасын нығайту мақсатына және басқа саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.

    Сонымен, қазіргі  коммерциялық банктердің меншікті  капиталы мынадай баптар құрайды:

    • жарғылық капитал;

    • резевртік  капитал;

    • қосымша капиталдар;

    • банк операциялары  бойынша тәуекелдерді төмендету  мақсатында құрылған қорлар;

    • бөлінбеген  банк пайдасы.

    Банктің жарғылық  капиталы банктің заңды тұлға  ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банкінің пруденциялық нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы,оның құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары соммасынан тұрады.

    Қазақстанда екінші  деңгейлі банктер мынадай екі  ұйымдық формаларда құрыла алады:

    • акционерлік  банк формасында;     

    • пай қосу  арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі  серіктестік формасында.

    Пай қосу арқылы  құрылған банктің жарғылық капиталы құрылтайшылық құжатта мөлшері анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан жарналары көлемінде жауапты болып саналады. Мұндай банктердің жарғылық капиталын ұлғайту, тек қана пай қосушылардың қосымша қосқан жарналары және пай қосушылардың санының өсуі есебінен жүзеге асырылады. Алайда, акционерлік банктер өздерінің жарғылық капиталын ұлғайту үшін қосымша акцияларын эмиссиялайды, сол сиқты бұрынғы шығарылған акцияларының бағасын өсіреді.

    Меншікті капиталдың  құрамдас бөлігі — акционерлік капитал. Бағалы қағаз шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын банктің акционерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны ұстаушылар — акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің акциясы — банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәландыратын, дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы қағаз.

    Акционерлік капиталдың  құрылымы әр банктерде әр түрлі  келеді. Акционерлік капитал келесі  түрлерге бөлінеді:

    а) меншікті акционерлік капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және бөлінбеген пайдадан тұрады;     

    ә) банктік резервтер, яғни алдағы уақыттағы әр түрлі  шығындарды жабуға, дивидендтер  төлеуге, қайтарылмаған қарыздың орнын жабуға арналады;

    б) банктің ұзақ  мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді  векселдері, облигациялары).

    Ашық типтегі  банктің акциясы қолдан-қолға  басқа да акционерлердің келісімінсіз  өтеді. Жабық типтегі банктің  акциясы қатаң түрде белгіленген тізім бойынша немесе құрылтайшылардың арасында бөлінеді.

    Банктің жай  акциясын иеленушілер, банктің таза  табысынан тивиданд алып отыруға, оның жойылуы барысында тиісті  мүлкіне ие болуға және акционерлердің  жиналысына қатысып дауыс беруге  құқылы.

    Банктің артықшылығы бар акцияларын иеленушілер тұрақты пайыз түрінде табыс алып отыруға, бірінші кезекте банктің жаңа акцияларын сатып алуға және оның жойылуы барысында бірінші болып өзіне тиісті мүлкін алуға құқылы.

    Сонымен қатар, банктер қаражат тарту мақсатында облигацияларды шығарады.

    Жалпы, банктің  акционерлік капиталының құралуы  мынадай кезеңдерден тұрады:

    1)бағалы қағаздардың  проспект эмиссиясын дайындау  және оны сараптамадан өткізу;    

    2)бағалы қағаздарды  эмиссиялауды тіркеу;

    3)банк-эмитенттің бағалы қағздарын тіркеу;  

    4)шығарылатын  және орналастырылатын бағлы  қағаздардың нәтижелерін тіркеу.

    Акционерлік банктер  мынадай жағдайларда шығарылады:

    — банкті акционерлік  формада құру;

    — банктің жарғылық  қорын ұлғайту үшін қосымша акциялар шығару.

    Банктің меншікті  қаржатының түріне резервтік  қор жатады. Резрвтік қор— банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры.