Мәліметтер қоры туралы жалпы түсініктер

         Кестелерді толтыру және есте сақтау.   Кесте құрылымын конструкциялағаннан кейін Database Desktop-та (DBD) таблицаны толтыруға болады. Содан соң С:\PRIMER каталогында student.db файлы құрылады (8-сурет).

8-сурет-Кестені сақтау терезесі

Құрылған  кесте құрылымын  өзгерту.

Егер ДҚ бар кестелерге өзгерістер енгізу керек болса, File|Open|Table меню элементін таңдау керек, пайда болған диалогты терезеден кесте атын таңдап Ок батырмасын басу керек. Кесте мазмұны көрсетіледі. (9-суретте student кестесінде жазулар жоқ болады,  өйткені біз оған мәліметтерді енгізген жоқпыз).

9-сурет-Student кестесінің мазмұны

 Біз DBD-дан кестені  жаңа жазбамен толтырғымыз келсе  F9 батырмасын басуымыз керек.

Кесте құрлымын өзгерткіміз келсе Table|Restructure меню элементін таңдаймыз. Ізінше кесте құрлымын анықтайтын диалогты терезе көрсетіледі.

3.2. Кестені индекстеу.

 

Кесте деталі болып  табылатын екінші кесте ("mamandik") құрылымын анықтаймыз (10-сурет). Ол кестенің құрылымы «мамандық» қатынасымен анықталады (11-кесте).

11-кесте - «мамандық»  қатынасының кестелік моделі

Атрибут	Деректер типі	Символ саны
Fakult	Мәтін	50
Spez	Мәтін	7
Kurs	Бүтінсан	Автоматты түрде
Group	Мәтін	5
N-bilet	Бүтінсан	Автоматты түрде
N_dog	Мәтін	5

 

Өз еркімізбен кесте жазбаларын санаушы ретінде Number өрісін кілттік өріс деп тағайындаймыз. 10-суретке көңіл аударсаңыздар, бұл кестеде де «student» кестесінде кілттік өріс ретінде сақталған N_bilet өрісі бар, бірақ кілт емес. Бұл ерекшеліктен N_bilet өрісінің сыртқы кілт, яғни «student» кестесі мен «mamandik» кестесін байланыстырушы кілт екенін бақылауға болады.

10-сурет-Mamandik кестесінің құрылымы

Тағы бір  ерекшелік - N_bilet өрісінің типі санаушы болса, тура осы өрістің «mamandik» кестесіндегі типі бүтінсандық. Бұдан шығатыны: сыртқы кілттің атауы да, типі де негізгі кестедегі кілттен өзгеше болуы мүмкін, бірақ мәндері сәйкес келуі - тиістілік шарты. Бұл арада сыртқы кілтті санаушы деп бермей отырған себебіміз - «mamandik» кестесінде оның қабылдайтын мәндері қайталануы мүмкін. Егер біз сыртқы кілттің типін де санаушы деп берсек, оның мәні қайталанбайды, ол мынандай жағдайда тиімсіз: егер қандай да бір студент 2 мамандықта қатар білім алып жатса, 1-ші мамандығы күндізгі бөлімде, 2-ші мамандығы сырттай оқитын бөлімде болсын делік.

Ол студент  өзіне студенттік билет алсын, бірақ  ол студент екі бөлімде оқитын болса да, студенттік билет бір-ақ рет берілсін, сонда «student» кестесіндегі билет нөмірі «mamandik» кестесінде 2 рет қайталанып тұр (10а-сурет). Бұл кестелерді N_bilet сыртқы кілтімен байланыстыру үшін тиімді. Егер міндетті түрде бір студент тек қана бір мамандықта оқитын шарт қойылса, онда «mamandik» кестесіндегі N_bilet өрісінің типін санаушы деп бере беруге болады. Онда «student» кестесі мен «mamandik» кестесі - бір жазбаға тек қана бір жазба сәйкестендірілетін байланыстырылған кестелер болып саналады, мұндай жағдайда кестелерді байланыстыру дәрежесі «Бірге-бір» болып анықталады.

10а-сурет-Байланыстырылатын  «student», «mamandik» кестелері

Бұл екі кестелерді байланыстыру үшін байланыс дәрежесін анықтау керек. Байланыс дәрежесінің келесі түрлері бар екенін білесіздер:

• бірге - бір;
• бірге - көп;
• көпке – бір;
• көпке – көп.

Егер «student» кестесі мен «mamandik» кестесі «бірге-бір» байланыс дәрежесімен байланыстырылатын болса, онда екі кестенің біреуін басшы кесте деп, екіншісін бағынышты кесте деп анықтаймыз. Біздің мысалымызда «student» кестесі – басшы кесте, себебі студенттердің ең негізгі деректері сонда сақталып тұр, ал «mamandik» кестесі – бағынышты кесте. Ол үшін біз негізгі

кестені өзгеріссіз қалтырып, бағынышты кестенің структурасын ашамыз  (құрал-жабдықтар тақтасындағы Restructure пернесін басу арқылы) да, структура терезесінің сол жақ жоғарғы бөлігінде орналасқан Table Properties тізімінен Secondary Indexes командасын таңдаймыз. Осыдан кейін диалогты терезе (11- сурет) көрініс береді.

11-сурет-Secondary Indexes элементі

Жаңа индекс құру үшін, Define батырмасын басамыз. Ашылған диалогтық терезенің Fields тізімінде бағынышты кестенің өрістер тізімі көрсетіледі (12-сурет).

12-сурет-Индекс құрамына кіретін өрістерді анықтау

Бұл терезедегі Indexed Fields бөлігіне біз қай сыртқы кілт арқылы байланыс орнататын болсақ, сол өрісті көрсетіп (яғни Fields тізімінен N_bilet өрісін белгілеп, Indexed Fields тізіміне өткізу үшін оң жаққа сілтеуішті (->) басу керек, сосын ОК батырмасын шертеміз. Сонда сыртқы кілт бойынша индекс құрылып, оны сақтау үшін атау сұрайды (13-сурет).  Индекс атауы сыртқы кілт атауымен бірдей болмауы керек, әйтпесе қате шығарады. Біз мысал үшін индекс атауын nb деп енгіздік, сосын ОК батырмасын шерту арқылы сақтаймыз.

Құрылған индексті осы  терезеде бірден көруге болады, егер оны  белгілесе, онда Modify – индексті жөндеу, Erase – индексті өшіру пернелері белсенді болады (14-сурет). Барлық өзгерістерді сақтау үшін Save пернесін басамыз.

Егер «student» кестесі мен «mamandik» кестесі «бірге-көп» байланыс дәрежесімен байланыстырылатын болса, онда екі кестенің біреуін басшы кесте деп, екіншісін бағынышты кесте деп анықтаймыз. Біздің мысалымызда «student» кестесі – басшы кесте, себебі студенттердің ең негізгі деректері сонда сақталып тұр, ал «mamandik» кестесі – бағынышты кесте. Ол үшін біз негізгі кестені өзгеріссіз қалтырып, бағынышты кестенің структурасын ашамыз

13-сурет-Индексті сақтау терезесі

(құрал-жабдықтар тақтасындағы Restructure пернесін басу арқылы) да, структура терезесінің сол жақ жоғарғы бөлігінде орналасқан Table Properties тізімінен Referential Integrity командасын таңдаймыз (14а- сурет).

14-сурет-«mamandik» кестесі үшін анықталған индекс

 

ҚОРТЫНДЫ

 

Мәліметтер қоры – белгілі бір ауқымға қатысты мәліметтерді амал-тәсілдермен ұқсата білудің жалпы принциптерін қарастыратын, компьютердің көмегімен туындайтын ақпараттық структура немесе модель. Қазіргі кезде жергілікті (ADO, dBase, FoxPro, Access, Paradox) және қашықтатылған  (InterBase, Oracle, Sysbase, Infomix, Microsoft SQL Server) мәліметтер қорларын құруға және пайдалануға мүмкіндік беретін көптеген бағдарламалы жүйелер бар.

Мәліметтер қорын пайдаланудың мұндай тәсілі дербес компьютердің жергілікті желілерінде жиі пайдаланылады. үлестірілген мәліметтер қоры есептеу желісінің алуан түрлі компьютерлерінде сақталатын бірнеше бөліктерден, тіпті бірін-бірі қайталайтын бөліктерден тұрады. Мұндай қормен жұмыс істеу үлестірілген мәліметтер қорын басқару жүйесінің көмегімен орындалады.

Мәліметтерге қатынас  құру тәсілі бойынша мәліметтер қоры жергілікті қатынас құру және қа-шықтан (желілік) қатынас құру мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Мәліметтер қорын пайдаланушыларға алуан түрлі  қолданбалы программалар, программалық кешендер, сондай-ақ, тұтынушы рөліндегі пән салаларының немесе мәліметтер көзінің мамандары жатады.

Мәліметтер қорының  қазіргі заманғы технологиясына сай мәліметтер қорын жасау, оны  толықтыру және мәліметтерді пайдаланушылардың  оған қатынас құруын жасақтау арнайы программалық аспаптар арқылы, яғни мәліметтер қорын басқару жүйесі арқылы орталықтандырылған түрде жүзеге асырылады.

Delphi-дегі мәліметтер  қоры – бұл ең дамыған механизм, мұнда мәліметтер қорының бағдарламасын жасауды қамтамасыз ететін кітапханасының күшті қоры құрылып, ол универсалды интерфейс арқылы жүзеге асырылады.

Delphi жұмыс ортасы мәліметтер  қорын басқару жүйесінің (МҚБЖ) тура мағынасында болмаса да, МҚБЖ-нің көптеген дамыған мүмкіндіктеріне  ие.

Delphi–дегі ДҚ-ның объектілері  SQL негізінде жасалған және өзіне Borland Database Engine қуатын жинақтаған. Сондай-ақ Delphi құрамына Borland SQL Link те енгізілген, сондықтан да Oracle, Sybase, Informix және InterBase МҚБЖ-лары жоғары қарқындылықпен жүреді. Одан басқа Delphi өзіне InterBase локальды серверін енгізгендіктен кез келген ішкі SQL серверлерде қосымшаларды офлайндық режимде өңдеуге мүмкіндік береді.

Delphi жүйесі мәліметтер  қорын басқару жүйесінің нағыз  өзі болмағанымен, дегенмен, мәліметтер  қорын басқару жүй-есінің едәуір  дамыған мүмкіндіктеріне ие.

Delphi жергілікті және  клиент-серверлік мәліметтер қорын  құруға және оны ары қарай  демеуге арналған құралдармен  қамтамасыз етеді, сонымен қатар,  кез келген мәліметтер қорымен  жұмыс жасауға арналған қолданбалы  программаларды құруға да мүмкіндік береді. Өзінің кесте пішімі (деректерді сипаттау тілі) болмағандықтан басқа мәліметтер қорын басқару жүйелерінің кесте пішімдерін қолданады. Мысалы, DBase, Paradox немесе InterBase. Бұл кестелердің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. DBase кестесі дербес компьютерлері үшін ең алғаш пайда болған кесте пішімдерінің бірі болып табылады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ;

 

1. Культин Н. Основы программирования в Delphi 7.0 - Санкт-Петербург, 2005.
2. Гофман В. Delphi6/В.Гофман, А.Хомоненко. – Санкт-Петербург: БХВ – Петербург, 2001.
3. Фаронов В.В. Программирование баз данных в Delphi 7: Учебный курс/В.В.Фаронов. – СПб.: Питер, 2004.
4. Архангельский А. 100 компонентов библиотеки Delphi5. - Санкт-Петербург, 2001.
5. Фленов М. Delphi 2005 секреты программирования. – Питер, 2006.
6. Харрингтон Д. Проектирование объектно-ориентированных баз данных. Пер. С англ. – М.: ДМК Пресс, 2001.
7. Абдолдина Ф.Н. Delphi ортасында бағдарламалау. Әдістемелік құрал.- ШҚМУ баспасы, Өскемен, 2005.
8. Баас Р. Delphi4. – К.: Издательская группа BHV, 1999.
9. Дарахвелидзе П. Программирование в Delphi5. – Санкт-Петербург: БХВ-Петербург, 2001.
10. Александровский А. Д. Delphi5. Разработка корпоративных приложений. – М.: ДМК, 2000.
11. Конноли Т. Базы данных. Проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика.-М.: Вильямс, 2001.