Қазақ тілін компьютер арқылы оқыту

1. ойлау қызметін жинақтап  қорыту;

2. практикалық   іс-әрекет   пен   ойлаудың   жылдамдығы;

3. ойлау мен еңбектің  икемділігі және дербестігі.

Лексикалық және грамматикалық  материалын сұрыптау   ұстанымдары   анықталып, оны компьютерлік технология бойынша практикалық сабақта  тиімді түрде беру жолдары белгіленеді  және бақылау жұмыстарын жүргізуге  болады. Мысалы:

а) сөздің жеңіл-қиындығы мәнін  ескеру;

ә) сөздің тіркесу қабілеті;

б) сөздің синонимдік қасиеті;

в) сөздің мағынасын түсіну және сөйлемде дұрыс қолдану;

г) сөздің мағынасын дұрыс  аудару.

Компьютерлік технология арқылы сөздерді таңдау, іріктеу мәселесімен  айналысуға және әртүрлі тапсырмаларды  бақылауға болады. Оқушылар  түсініктерін кеңейтіп, сөздерді дұрыс қолдануға  дағдыланады және тақырып бойынша  ойларын жеткізуге осындай компьютерлік технология пайдалы.

Бұл технологияның ерекшелігі – сөздерді есте сақтап, тез меңгеруге  және байланысты лексика-грамматикалық  материалды арнайы компьютерде дайындау қажет.

Компьютермен жұмыс істеу  өте қызықты. Үлгерімі нашар оқушылардың  өзі компьютермен жұмыс істеуге  қызығатын болады, өйткені кейбір жағдайда компьютер оның білмеген жерін  көрсетіп, көмекке келеді. Балалардың білім сапасының жоғарлауына, жекелей  ерекшеліктерінің ескерілуіне ықпал  етеді. Жаттығу жұмысын орындау  барысында оның жауаптарына машина тура және үздіксіз серпілісті қамтамасыз етеді. Оқушы жұмыс қарқынын өзі  ажырата білсе де, компьютер оқытудың даралығын жақсартады. Оқушы қанша  қате жіберсе де, қатені талдау мен  түзетуге уақытта мол болады.

Ең алдымен компьютер  оқытушыға оқушылардың өз бетінше  жұмысын ұйымдастыруына жәрдем береді. Ол үшін мынандай жаттығулар мен әдістемелік  тәсілдерді қолдану ұсынылады.

1. Сұрақ-жауап диалогы.

Оқушылар сұраққа құрылған лексика-граматикалық материалдар  негізінде сұрақтарға жауап беруі  керек.

2. Таңдамалы жауаптармен  жүргізілетін тапсырма. Компьютерге  жауап беру үшін оқушы ұсынылатын  нұсқалардың бірін таңдауы қажет.

3. Еркін құрылған сөйлемдерді  стильдік түзету.

4. Толықтыруды керек ететін  жаттығулар.

Компьтер толықтыруды  керек ететін сөйлем жиынтықтары  мен мәтіндерді ұсынады. Сөздерді аудару үшін көмекші құрал ретінде беріледі, немесе компьютерұсынған жауаптардың  нұсқалары ішінен қажетті сөздер мен сөз тіркестермен толықтырылады.

5. Сөздік меңгерудегі  өзін-өзі бағалауға арналған жаттығулар.

Бұл жаттығуларды орындау  кезінде төмендегі нұсқалар пайдаланылады:

- сөздердің синонимдік  пен антонимдік қатарын тауып  алуіға көмегін туғызады.

- граматика мен орфографияны  тексеруге жаттығулар беріледі.

Соның нәтижесінде асықпай  компьютермен еркін жұмыс істей  отырып, өзбетімен ойлануға дағдылануы, оқу қабілеті артып, білім нәтижесінде  көз жеткізеді. Кәсіби бағытта оқу-әдістемелік  үдерісін, ой-санасын, іскерлік қабілеті мен біліктілігін арттыруға ықпал  етеді де сабаққа деген ынтасын  және белсенділігін күшейтеді.

Демек, бұл бастама біраз  ізденістерді қажет ететіні сөзсіз. Әрине әр практикалық сабақта  компьютерлік технологиямен білімді  жетілдіру мақсат емес, бірақ оқу-әдістемелік  жұмысында кездесетін түрлі ұйымдастыру  жұмыстарына жауапкершілікпен қарауға  осы бастан бейімделу қажет. [6,98]

Ақпараттық технологиялардың оқу-тәрбие үрдісінде қолданылуы мұғалімдердің  де, оқушылардың да мүмкіндіктерін кеңейтеді. Ендеше ақпараттық технологияларды үйлесімді пайдалану қазіргі таңда өзекті мәселелердің біріне айналып отырғаны даусыз.

Қазіргі мектептің даму болашағы қоғамның даму үрдісімен, білімнің ғылыми интеграцияға ұмтылуымен, қоғамда жинақталып және үнемі өсіп отыратын ақпарат  көлемінің әртүрлі тегімен анықталады. Интеграция дегеніміз (латынша қалпына  келтіру, толықтыру, бүтін) – педагогикалық  тұтастықты қалыптастырып, білімді  жүйелеу мен жинақтауда әртүрлі  ғылымдарды біріктіру.

Білім беру процесі –  ақпараттық қоғам жағдайында жасөспірімдерді  жан-жақты даярлайтын процесс болуы  қажет. Сондықтан білім беру жүйесінде  компьютерлерді пайдаланудың маңызы зор. Өйткені компьютер адам қызметінің барлық саласында еңбек өнімділігін  арттыру құралына айналды.

Теориялық ғылыми – әдістемелік  әдебиеттерді оқып, талдау жасау негізінде  мынандай тұжырымға келіп отырмыз. Біріншіден, көптеген жаратыстану пәндерінде компьютерді пайдалану мәселесі іске асырылуда. Мысалы физика, химия  пәндерінде. Екіншіден, көптеген пәндерде компьютерді пайдалану қалыптасқан  психологиялық-педагогикалық талаптарға онша сай келмейді. Себебі, бұрынғы  қалыптасқан оқыту процесінде қарым-қатынас  тек мұғалім мен оқушы арасында ғана болса, ал оқу процесінде компьютерді  пайдалану кезінде мұғалім мен  оқушы арасында компьютерлік педагогика пайда болғаны мәлім.

Компьютерлік оқытудың біртұтас әдістемелік жүйесін жасау –  оқу-тәрбие процесін жетілдірудің көкейтесті мәселелерінің бірі болып табылады.

Білім беруді ақпараттандырудың  негізгі бағыттары:

Ø Методологиясын жетілдіру  мен стратегиялық мазмұнын таңдау.

Ø әдістері мен формаларын ұйымдастыру.

Ø Қоғамды ақпараттандырудың  қазіргі жағдайында тұлғаны тәрбиелеу  мен дамыту.

Ø Оқытудың әдістемелік жүйесін  жасау.

Ø Оқушының интеллектуалдық  потенциалын дамытуға бағыттау.

Ø өз бетімен білім алу  біліктілігін қалыптастыру.

Ø Информациялық – оқу, эксиперименттік – зерттеу қызметінің өз бетімен түрлі іс-әрекеттерін  жүзеге асыру.

Ø Тестілік, диагностикалық бақылау әдістері мен оқушылардың  білім деңгейін бағалау.

Білім берудегі жаңа ақпараттық технология – оқу мен оқу-тәрбие материалдарын үйретуге арналған есептеуіш  техника мен инструменттік құралдардың  жиынтығы, сол сияқты ол есептеуіш  техника құралдарының оқу процесіндегі ролі мен орны, мұғалімдер мен оқушылардың  еңбегін жеңілдетуде оларды пайдаланудың түрі мен әдістері туралы ғылыми білімнің жүйесі. Оқытудағы жаңа ақпараттық технологиялар аса қажетті педагогикалық проблемалардың шешімдерін табуға, ой-еңбегін арттыруға, оқу процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Оның негізгі ерекшелігі ол мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасауға көп мүмкіндік береді және оны педагогикалық мақсатта пайдалану оқушылардың зердесіне, сезіміне, мүддесіне, көзқарасына әсер ете отырып оның интеллектілік мүмкіншіліктерін арттыруға көмектеседі. Жаңа ақпараттық технологияның білім беру саласына енуі педагогтарға оқытудың мазмұнын, әдістері мен ұйымдық түрлерін сапалы өзгертуге мүмкіндік береді.[7,34]

Оқытуды компьютерлендіру  оқыту қызметінің операционалдық жағын  қалыптастыруда, қандай жағдай болса  да компьютерді пайдалануды қалыптастыру қажет. Компьютер бұған орасан зор  мүмкіндік береді. Біріншіден, ол кез-келген әрекетті көрнекі түрде елестетуге және оның орындалу жағдайын көрсетуге  мүмкіндік береді. Екіншіден, компьютер  оқу материалына сүйене сүйене отырып, интеллектуалдық әрекетті елеулі түрде  өзгертетін құрал.

Оқытудың компьютерлік технологиясы көптеген зерттеушілердің пікіріне сүйенсек оқушылардың өз бетімен  дербес жұмыстарын ұйымдастыруға ерекше қолайлы жағдай туғызады екен. Оқушының және мұғалімнің оқытудың жаңа технологиясын  жүзеге асыру оқушының шығармашылық потенциалын дамытуға мүмкіндік  береді. Өз бетімен танымдық және эксперименттік – зерттеушілік қызметін меңгереді, оқушылардың өз бетімен оқу қызметінің мәдениеті қалыптасады.

Ақпараттық технологияларды  білім беру жүйесіне енгізу оқу процесін ұйымдастырудың тиімді технологияларын  таңдау мүмкіндігін береді. Оларды таңдау кезінде технологияның оқушының жеке игеру қабілеті мен нақты  пәннің ерекшеліктеріне сәйкес келуіне  көңіл бөлінуі тиіс. Мультимедиялық технологиялармен жұмыс істеу кезінде  оқушылар басынан бастап, қызықты  танымдық әрекеттерге араласа алады. Осындай процесс барысында оқушылар білім алып, оны іс-жүзінде қолданып ғана қоймай, сол ортадағы қосымша  мәлімет көздерімен қажетті деген  құралдарын өздері таңдап ала алады.[8,90]

Қоғамымызда компьютер маңызды  әрі көрнекті орын алып отырған осындай  сәтте компьютерлік технологияларды  оқыту жүйесінде пайдалану еліміздің  болашағын барлық ғылым салаларында  жаңа идеяларды ұсынып, оларды жүзеге асыра алатын сауатты ұрпақпен қамтамасыз ете алады.

«Компьютермен оқыту –  уақыт талабы» тақырыбында өткізілетін  пікірталас шарттары.

Қазір сіздердің әрқайсыларыңызға жеке-жеке 5 сұрақтан тұратын сауалнама  таратылады. Сауаланамада берілген сұрақтарға «иә» немесе «жоқ» деген нұсқаның  бірін таңдап жауап қайтаруларыңыз сұралады.

Сауалнама қорытындысы бойынша  «Иә» нұсқасын таңдаған мұғалімдер бір  топқа, «жоқ» нұсқасын таңдаған мұғалімдер бір топқа біріктіріледі де, «Компьютермен  оқыту- уақыт талабы» атты тақырыпта  пікірталас өткізіледі. Әр топ өз пікірлерін, яғни «иә» нұсқасын таңдағандары «Иә, компьютермен оқыту тиімді» деген  пікірді, ал «жоқ» нұсқасын таңдағандар  «Жоқ, компьютермен оқыту тиімді емес»  деген пікірді қорғаулары керек. Өз пікірлеріңізді сауалнамада берілген сұрақтар төңірегінде де өрбітуге болады. Дайындалуларыңызға  5-10 минут уақыт  беріледі. Бұл пікірталас 3 кезеңнен тұрады:

1. Әр топтан бір кісі  шығып 5-7 минут ішінде өз пікірін  қорғайды.

2. Екі топ мүшелері  бір – біріне сұрақтар қойып,  пікір алысады.

3. Екі топ өз пікірлері  бойынша қорытынды жасайды.

«2015 жылға қарай білім  беру ұйымдарының 50 % - ы электронды оқытуды пайдаланып, 2020 жылға қарай  оның саны 90 % - ға дейін артады» («Болашақтың  іргесін бірге қалаймыз!» атты ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  Жолдауы) деген Елбасымыздың бастамасы біз даярлап жатқан болашақ кәсіби құзырлы мамандарға білім беруде алар орны ерекше.

Қазақстан Республикасының  білім беру жүйесін  компьютерлендіру - еліміздің даму стратегиясының негізгі  бағыттарының бірі, себебі ХХІ ғасыр  – білім беру жүйесін компьютерлік ақпараттандыру  ғасыры екені бесенеден  белгілі.

Мен қызмет ететін М.Мәметова атындағы Қызылорда гуманитарлық колледжінде  де  аталған мәселелердің шешімін  табу үшін біршама жағдайлар жасалып, оқу – материалдық базасы компьютерлермен, электронды оқулықтармен, әр түрлі  техникалық құралдармен, сонымен қатар, интерактивті тақталармен толықтырылған.

Осы мүмкіндікті пайдалана  отырып, өзім де сабақ барысында  қазақ тілінен компьютерді, электронды оқу бағдарламалары мен  әр түрлі  жаңа педагогикалық технология мәселелерін  интерактивті тақтамен байланыстырып  оқыту әдісіне үнемі көңіл  бөліп, күнделікті оқушымен жұмыс барысында  пайдалану жолдарын қарастырып жүрмін.Мұның  себебі, «Ешбір адамға білім алу  мен жетілу жай беріле салмайды немесе тек айтумен ғана іске аспайды. Оған қол жеткізуге тырысатын әрбір  жан соған өз еңбегімен, өз күшімен ұмтылуы тиіс», - деп Дистерверг айтқандай,  жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуге жаңа көзқарас, жаңа тәсіл керек.Жаңа педагогикалық ізденістер мен идеялар қажет.Мұғалім ролін арттыратын процесс жүргізілуі тиіс.Бұрынғы педагог-мұғалімнен қазіргі кездегі оқушыларға арналған технологияларды пайдалана алатын ұйымдастырушы педагог дәрежесіне көтерілу керек.

Бұл үшін компьютермен оқытудың мынадай мүмкіндіктерін пайдалана  алсақ, аталған мәселелер шешімін  табады деп ойлаймын:

v     сабақ барысында  компьютерлік мүмкіндіктерді пайдаланып, слайдқа түсіру;

v     интерактивті  тақтамен жұмыс жүргізу;

v     сөздік жұмыстарын  компьютерге микрафон арқылы  жаздырып, тыңдалым қабілеттерін  арттыру;

v     мәнерлеп оқу  дискілерін пайдалана отырып, диктор  даусымен өлеңдерді тыңдату;

v     арнайы дайындалған  электронды оқулықтар арқылы  өтілетін тақырып төңірегінде  оқушыға жан-жақты білім беру;

v     әр түрлі  тесттік тапсырмалар мен басқа  да компьютерлік нұсқадағы тапсырмаларды  өз бетінше ойлана отырып, шешімін  табуға мүмкіндік беру т.б.

Соңғы кезде оқушылар сабақта  жай ғана тыңдаушы рөлінде отырғысы келмейді, оларды мұғалімнің айтқандарын, дайын рецептерді жазып алу қызықтырмайды. Олар материалдармен танысу кезінде  өздерінің жеке жұмыс істеп, ойлау  қабілеттерін де көрсете алатын, ізденісте  болғанын жүзеге асыра алатын оқытудың жаңа түрлерін күтеді.

Педагогикалық тұрғыдан алғанда, бүгінгі күні білім беру технологияларының  көптеген жетістіктерін, оның ішінде электронды оқыту технологиялары мүмкіндіктерін игермей, сауатты маман болу мүмкін емес. Академик А. П. Ершов 80-жылдарды мынадай  ой айтқан болатын: «Компьютер – баланың  интеллектісін арттырудағы көмекшісі  әрі досы».