Нашаніўскае адраджэнне

Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь

Беларускі дзяржаўны эканамічны універсітэт

 

                                  Кафедра эканамічнай гісторыі

 

 

 

 

 

 

 

Рэферат

                            па дысцыпліне: Гісторыя Беларусі

                            на тэму: «Нашаніўскае адраджэнне»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Студэнт                                                                             

ФМЭА, 1-й курс, ДАП-1           Савасцянаў Д.В.

     

 

   

Праверыў                                                                          Шыбека З.В.

доктар

гістарычных навук,      

прафессар                                                                                         

 

 

 

 

 

 

                    

                                                   

 

Мінск 2010

 

План

 

Уводзіны……………………………………………………………………………………...3

1. Перадумовы  ўзнікнення “Нашай Нівы”………………………………………………5

2. Структура  газеты і склад яе рэдакцыі:

• Першы нумар “Нашай Нівы”,  яе выдавуцкия праграмы…………………………7
• Склад рэдакцыі, яе ідэйная скіраванасць…………………………………………...7
• Умовы выдання “Нашай Нівы”……………………………………………………...8
• Структура і жанрава-тэматычная разнастайнасць “Нашай Нівы”………………..11

3. Дзейнасць  газеты “Наша Ніва”:

• Характарыстыка перыядаў дзейнасці газеты……………………………………….14
• Дзве плыні ў “нашаніўскім” руху…………………………………………………...14
• Роля ў станаўленні нацыянальна-гістарычная адукацыі ў Беларусі………………17

Заключэнне…………………………………………………………………………………..20

Спіс  выкарыстанай літаратуры………………………………………………………….21

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Уводзіны

У гісторыі беларускага  нацыянальнага адраджэння адным з выдатнейшых з'яўляецца перыяд "нашаніўства". Пад гэтай назвай разумеецца шэраг з'яў і падзей у літаратурным, агульнакультурным і грамадскім жыцці Беларусі, так ці інакш звязаны з газетай "Наша Ніва". Нараджэнне "Нашай Нівы" адносіцца да ліку пераломных падзей у жыцці беларускага народа. Яно паклала пачатак новаму перыяду ў гісторыі Беларусі, багатаму па сваім нацыянальным змесце і па сваёй плённасці, а газета была галоўнай спружынай, якая рухала яго развіццё і з'яўлялася яго духоўным асяродкам, розумам і сэрцам.

 

Тэма “Нашаніўскага  адраджэння” з’яўляецца актуальная і ў наш час. Нягледзячы на перапынкі, традыцыя выдання «Нашай Нівы» існуе ўжо сто гадоў. Для беларускай прэсы гэта ўнікальная зьява, памножаная тым, што «Наша Ніва» заўжды была выданнем грамадскім і ніколі – дзяржаўным, ніколі не трапляла пад кантроль аўтарытарнай ці таталітарнай улады. Ва ўсе пэрыяды існавання газеты на яе старонках прапаноўваліся і дыскутаваліся культурныя мадэлі, якія дапамагалі беларусам станавіцца сучаснай нацыяй.

У гэтай рабоце я паспрабую раскрыць наступныя  мэты і задачы:

Мэты:

1. Паказаць вялікае значэнне газеты “Наша Ніва” ў фарміраванні беларускай культуры, мовы, літаратуры і тое, як яна паўплывала на развіццё нацыянальнай самасвядомасці.
2. Вызначыць рэзультаты дзейнасці “Нашай Нівы” і разгледзець тую аснову, што паклала газета для далейшага станаўлення грамадскай думкі ў Беларусі.

Задачы:

1. Вызначыць перадумовы ўзнікнення газеты “Наша Ніва”.
2. Зрабіць падрабязны аналіз дзейнасці “Нашай Нівы”, яе мэты, задачы, напрамкі.
3. Ацаніць ролю, якую адыграла газета “Наша Ніва” ў культурна-асветніцкім і грамадска-палітычным руху, у станаўленні беларускай літаратуры  і нацыянальнай гістарычнай адукацыі.
4. Разгледзець структуру газеты, яе жанрава-тэматычную разнастайнасць, выдавецкую дзейнасць рэдакцыі і яе склад.  

Агляд выкарыстаннай літаратуры

Для падрыхтоўкі  рэферата я карыстаўся 4 крыніцамі. Больш канкрэтна і дакладна інфармацыя падаецца ў Энцыклапедыі гісторыі Беларусі, там прыведзены толькі факты, даты, імёны без аналізу дзейнасці газеты.

Карыстаючыся  факсімільным выданнем “Нашай Нівы” я змог апісаць структуру і тэматыку “Нашай Нівы”.

Сайт www.nn.by насычаны цікавымі фактамі, інфармацыя ў ім прааналізавана, таксама падведзены пэўныя вынікі, ўздымаюцца важнейшыя пытанні нацыянальнай самасвядомасці, развіцця беларускай мовы, літаратуры, культуры.

У кнізе “Беларусь у эпоху рэвалюцыйных узрушэнняў: да 100-годдзя  выхаду ў свет газеты "Наша нiва"” таксама дастаткова цікавай інфармацыі, але яна падаецца не вельмі канкрэтна. У гэтай крыніцы кожнае свярджэнне падмацоўваецца доказам у форме цытат з розных нумароў газеты “Наша Ніва”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Перадумовы  ўзнікнення “Нашай Нівы”

Развіццю нацыянальнай свядомасці беларускага народа садзейнічала рэвалюцыя 1905-1907 гг, яна паўплывала на актывізацыю барацьбы за нацыянальнае адраджэнне, на ўздым вызваленчага руху. На чале ўсіх гэтых працэсаў выступіла Беларуская сацыялістычная грамада, якая напачатку стагоддзя была адной з уплывовых партый сацыял-дэмакратычнага кірунку. Грамадаўцы добра разумелі, што распрацаваць праграму руху, яго стратэгію і тактыку, вырашыць усе праблемы, якія стаялі перад нацыянальна-культурным адраджэннем, без нацыянальнага друку немагчыма.

З 1-га верасня 1906-га года БСГ пачала выдаваць штотыднёвік “Наша Доля”, які напаткаў трагічны лёс. З шасці нумароў “Нашай Долі” пяць (па іншай інфармацыі 4) былі арыштаваны, а сёмы знішчаны ў наборы. Першая легальная грамадска-палітычная і літаратурная газета “для вясковага і местачковага рабочага люду” выйшла ў свет адначасова лацінкай і кірыліцай на васьмі старонках невялікага фармату тыражом 10 тыс. асобнікаў (6 тысяч для праваслаўных кірыліцай, 4 тысячы для каталікоў на лацінцы). У артыкуле “Для чытачоў” газета сфармулявала сваю праграму так: “Пісаць мы будзем для вёскі і будзем бараніць справы вясковых людзей”.

Стваральнікамі  газеты была група сяброў БСГ, а выдаўцом і рэдактарам – жыхар Вільні Іван Тукеркес.

Адразу пасля  выхаду першага нумару газеты ён быў  канфіскаваны, а ў рэдакцыі паліцыя ўчыніла ператрус. Віленская судовая палата неаднаразова разглядала справы пра арышт газеты, 11 студзеня 1907 году вынесла прысуд: спыніць выданне і зняволіць рэдактара тэрмінам на адзін год. [4, с. 313]

Газета “Наша  Доля” заклала першапачатковы грунт для выхаду “Нашай Нівы”. Фактычна выданне з’яўлялася правадніком ідэй БСГ у народ, таму яе асноўныя задачы, зыходзячы з публікацый і праграмных пастулатаў партыі, можна вызначаць так:

• Прапаганда ідэй Беларускай сацыялістычнай грамады ў час І рускай рэвалюцыі як органа друку гэтай палітычнай партыі;
• Абарона правоў сялян і рабочых ад царскага самаўляддзя і бяспраўя чыноўніцтва;
• Дапамога ў стварэнні і развіцці нацыянальнай гаспадаркі беларускаў;
• Прапаганда нацыянальнай літаратуры і асветы беларусаў.[1]

 

 

Аднак на той час (1906 год) нельга было яшчэ казаць пра ўвасабленне ў рэальнасці гэтых задач рэдакцыйнай палітыкі. Затое мэта ў нацыяльнальных і сацыяльна-дэмакратычных сіл была скіраванана на перамогу І рускай рэвалюцыі. Каб не згубіць сувязь з народам у выпадку закрыцця “Нашай Долі”, у прамежку паміж чацвёртым і пятым нумарамі быў выдадзены першы нумар “перашай беларускай газеты з рысункамі” “Нашай Нівы”. Перадумовамі яе ўзнікнення сталі:

• Неабходнасць БСГ – заснавальніка “Нашай Нівы” ў асобе Івана і Антона Луцкевіча – не парываць сувязь з народам праз друкаванае слова;
• Зараджэнне новага пласту сапраўды нацыянальнай літаратуры, многія аўтары якой рабіліся сталымі публіцыстамі і журналістамі “Нашай Нівы”;
• Неабходнасць стварэння нацыянальнага перыядычнага друку.

Паводле ацэнкі Віленскага ахоўнага аддела “Наша  Ніва” была спачатку больш памяркоўная, чым “ Наша Доля”, але пасля  “стала змяшчаць артыкулы ўзбуджанага  характару, за што падвяргалася некалькі разоў канфіскацыі”.[4, с. 314]

Такім чынам  можна зрабіць выснову, што перадумовамі ўзнікнення “Нашай Нівы” з’яўляецца развіцце нацыянальнай самасвядомасці беларускага народа і рэвалюцыя 1905-1907 гг., якая паўплывала на актывізацыю барацьбы за нацыянальнае адраджэнне.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Структура газеты і склад яе рэдакцыі

 

1.Склад рэдакцыі, яе ідэйная скіраванасць

Склад рэдакцыі “Нашай Нівы” змяняўся. Там працавалі  Якуб Колас (май-верасень 1907 з перапынкамі), Змітрок Бядуля (з канца 1912 і да закрыцця газеты), Ядвігін Ш. (1909), Янка Купала, Вацлаў Ластоўскі (1909 – 1914),У. Уласаў, браты Іван і Антон Луцкевічыі, Язэп Манькоўскі (Янка Окліч), Альгерд Бульба, С. Палуян.

У першых чатырох  нумарах рэдактар-выдавец З. Вольскі, пасля ажно да 1914 года, Аляксандр  Уласаў. Апошнім рэдактарам “Нашай Нівы” ў 1914-1915 гадах быў Янка Купала.

Каб вызначыць  ідэйную накіраванасць сяброў рэдакцыі, трэба азначыць, з якімі перакананнямі  яны прыйшлі ў “Нашу Ніву”. Іван і Антон Луцкевічы, Аляксандр  Уласаў прыйшлі з Беларускай сацыялістычнай грамады. Яны першыя, як кіраўнікі  БСГ, выступалі за знішчэнне самадзяржаўя і сцвярджэнне дэмакратычных свабод у барацьбе супольна з іншымі народамі імперыі. Нацыянальнае пытанне разглядалася ў той час у партыі наступным чынам: стварэнне дзяржаўнай аўтаноміі краю са сталіцай у Вільні (у складзе дэмакратычнай федэратыўнай Расіі). Адпаведна, гэтая праграма БСГ пераносілася і ў газету. [1]

2.Умовы выдання “Нашай Нівы”   

Выданне газеты вялося найперш стараннямі рэдактара-выдаўца  Аляксандра Уласава і братоў Антона і Івана Луцкевічаў. Выдаўцы не былі багатымі людзьмі. Адзін У. Уласаў быў замажнейшы, бо меў фальварак, але з яго мусіў жыць сам, бо іншых прыбыткаў не меў. Аднак, працуючы ў газеце разам з братамі Луцкевічамі, ён дапамагаў аплочваць кватэру для ўсяго штабу “Нашай Нівы”. Грамадства Вільні падтрымліваць газет не хацела. Выключэнне складаў Зыгмунт Нагродскі, сябра Францішка Багушэвіча, які аказваў невялікую падтрымку.

З розных рахункаў М. Кухты, з друкарні якога выходзіла  газета “Наша Ніва”, можна даведацца, як цяжка прыходзілася рэдакцыі. У  пачатку 1909 года за набор рускімі літарамі і лацінкай дзвюх тысяч экзэмпляраў газеты трэба было заплаціць 51 рубель. За перасылку газеты па пошце – каля 30 (на кожны нумар наклейвалася дзвюхкапеечная марка). У той жа час за продаж усяго тыражу аднаго нумару можна было выручыць 100 рублёў. Аднак гэтай сумы рэдакцыя не атрымлівала: частка тыражу высылалася бясплатна аўтарам і карэспандэнтам газеты. Ганарараў не было. Амаль праз месяц пасля выхаду чацвёртага нумару, 21 лютага 1909 года ўласніку друкарні было зплочана 15 рублёў, 3 сакавіка Кухта атрымаў яшчэ 30, 21-35, 3 красавіка – 150 рублёў. Але і пасля гэтага за рэдакцыяй “Нашай нівы” застаўся доўг 220 рублеў. І так было з месяца ў месяц.

Вядома, пра  папулярнасць выдання лепш за ўсё  сведчыць яго тыраж. Тыраж “Нашай Нівы ў сакавіку 1907 года быў роўны 1500 экземпляраў. На пачатку 1909 года – 2000, а ўжо ў красавіку таго ж года – 2916 экземпляраў.[1]

Новыя выпрабаванні звязаны з пачаткам першай сусветнай  вайны. Ва ўмовах ваеннага становішча і жорсткай цэнзуры “Наша Ніва”  хоць і заняла ў адносінах да вайны варожую пазіцыю, але вымушана была падтрымліваць ваенныя падаткі і адмовіцца ад прапаганды ідэі беларускай дзяржаўнасці. Але, тым не менш, кожны нумар у выніку дзеянняў ваеннай цэнзуры выходзіў з купюрамі. За публікацыю антыўрадавых матэрыялаў асобныя нумары “Нашай Нівы” канфіскоўваліся. На яе забаранялася падпісвацца настаўнікам і вучням Віленскай навучальнай акругі, паштовым, вайсковым і іншым чынам. Магчымасць здабыць грошы ў Івана Луцкевіча паменшылася. Сувязь з замежжам была прыпынена, пошукі антыкварных рэчаў спыніліся. Шмат беларусаў было мабілізавана ў армію, сярод іх і супрацоўнікі “Нішай Нівы”. А. Уласава забралі ў войска. Тады ён, спярша рэдактарства, а потым і правы выдаўца перадаў Янку Купалу (16 мая 1914). Шмат падпісчыкаў было адрэзана фронтам. А фронт тым часам набліжаўся да Вільні. Выданне газеты ў такіх умовах станавілася немагчымым. 7 жніўня 1915-га выйшаў апошні нумар штотыднёвіка з подпісам Янкі Купалы, якому пагражала пакаранне. У верасні германскія войскі акупавалі Вільню.

 

3.Першы нумар “Нашай Нівы”

Першы нумар  “Нашай Нівы” выйшаў 10/23 лістапада 1906 года ў Вільні [4, с. 314-315].

Дазвол на выданне  пад асабістую адказнасць і рэдагаванне  быў атрыманы 25 кастрычніка 1906 года віленцам Сыгізмундам-Уладзімірам-Ульянам Францавічам Вольскім. Заснавальнікі выдання – Антон і Іван Луцкевічы ды іх паплечнік па БСГ Уладзімір Уласаў. Першапачатковы фармат газеты (да 1910) меншы за фармат А3 (усяго 22.5х33.5 см.). З 1910 ён стане крыху меншым за сучасны А4. На першай старонцы быў лагатып выдання “Нашай Нива”. Тады яшчэ выкарыстоўвалася літара “і” з рускага алфавіту ў кірылічным варыянце. Над назвай газеты пазначалася наступнае: першы год выдання (зверху злева), нумар (справа зверху), пасярэдзіне – месца і дата выдання (Вільня 10\23 лістапада 1906 г.). Пад лагатыпам надпісы “Першая беларуская газэта” і “выходзіць раз у тыдзень рускімі і польскімі літэрамі”. Далей драбнейшым за папярэднія шрыфты пазначаўся адрас рэдакцыі і адміністрацыі: Вільня, Большая Погулянка д.№17. Справа пад усімі надпісамі пазначалася: “цэна асобнага нумэру 5 кап”. Падпіска на штотыднёвую беларускую газету “Наша Ніва“ прымалася ў Вільні, і выходзіла яна ў друкарні М. Кухты на вуліцы Дварцовай, д. 4.

Мне хацелася б  нагадаць уступны невялічкі артыкул, які быў змешчаны ў першым нумары “Нашай нівы”. Рэдактар-выдавец С. Вольскі  (З. Вольски) дае наступны тэкст: “Пачынаючы выдаваць беларускую газэту “Наша Ніва“, хочэм трохи пагаварыць з  усими, каму у той чы иншы способ залежыць на нашай працы, хочэм адкрыць свае думки, каб усе магли нас пазнаць.