Грамматика мен тіл дамыту жұмыстарына үйретудің әдіс-тәсілдері

Сөздердің морфологиялық құрамы жай бөлшекпен көрсетілуі де мҰмкін. Мысалы, Біз-дер, қала-ға т. б. не-месе схемамен көрсетіледі.

 

Сөз	Түбір	Жалғау	Жүрнақ
біздер қалаға	біз	дер
	кала	ға	—

Синтаксистік талдау да балалар оқу-жазуға Ұйрен-геннен кейін-ақ басталады. Белгілі бір тексте неше сөй-лем бар екені, сөйлемде кім я не жөнінде айтылып түр-ғаны, сөйлемдердің түрі (хабарлы, сұраулы, лепті) анықталады. Тиісті сұраулар бойынша бастауыш пен баяндауыш, түрлаусыз мүшелер ажыратыладыТ/

Жазбаша талдауда оқушылар бастауыштың астын бір, баяндауыштың астын екі сызады. Өзара байланы-сып түрған сөздерді теріп жазады, берілген бастауыш я баяндауыш бойынша сөйлемдер құрастырады және дәп-терлеріне жазады, текстен хабарлы, сұраулы, лепті сөй-лемдерді теріп жазады, сөйлемнің бір түрін басқа түрге айналдырады. Бірыңғай мүшелі сөйлемдерді схемамен көрсетеді. Мысалы, өрік, алма, жидек пісті. Райхан үйді жинады, сыпырды.

 

Талдау Ұнемі тек таза фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік түрде жүргізілмейді. Қажетіне, мақсатына қарай, тақырыптың сипатына сай, талдау аралас та қо-даныла береді. Талдау әсіресе балалардың білімін есеп-ке алғанда жиі жүргізіледі. Бастауыш кластарда сөздер қҰрамы жағынан талданғанда әуелі түбір, сонан соң қо-сымша, оның ішінде жүрнақтары мен жалғаулары анық-талады. Ал сөз табы жағынан сөйлемдегі сөздер бірін-ші сөзден бастап соңғы сөзге дейін ретімен талданады. Сөйлем мүшелеріне қарай  талданған  әуелі  түрлаулы

мүшелер (баяндауыш, бастауыш), олардың сұраулары, сонан кейін бастауышпен байланысатын түрлаусыз мҰ-шелер ажыратылады. Сөйлемдегі сөздерді топтау бары-сында бастауыш пен баяндауыштың сөйлем кұрайтынын ескөртіп отырған жөн, мысалы; құстар жылы жаққа ұшып кетті дегенде, құстар ұшып кетті — сейлем, ал жы-лы жаққа — сөз тіркесі болады.

Талдауға берілген сөйлемдер, текстер құрылысы жа-ғынан да, мүшелерінің (сөздерінің) формасы жағынан да әр класта программаға сай болуы қажет

Сұраулар мен тапсырмалар

1. Грамматикалық талдаудың түрлері қандай?
2. Грамматикалық талдаудың әрқайсысына сигіаттама беріндер.
3. Грамматикалық талдауға кандай талаптар қойылады?
4. Схемаларды пайдаланып, түрлі талдау жүргізіңдер.
5. Программа бойынша III—IV кластарда сөз табы, сөз кұрамы жа-ғынан талдау жүргізетін материалдар дайындаңдар.
6. Белгілі бір текст   бойынша   ішінара және толық талдау жасап көрсетіңдер.

Практикалық сабаққа тапсырма:

1. Грамматикалық талдаудың түрлері 

2. Грамматикалық талдаудың әрқайсысына  сипаттама 

3. Грамматикалық талдауға қандай  талаптар 

Ұсынылған әдебиеттер:

1.Рахметова С. Қазақ тілін  оқыту методикасы. Оқулық Алматы: Ана тілі, 1991 - 182 бет.

2.Бастауыш кластарда қазақ тілін  оқыту методикасы. Оқулық Алматы:Мектеп, 1987- 208 бет.

3.Қазыбаев С. Бастауыш кластарда  қазақ тілін оқыту.Оқулық Алматы:Мектеп 1985 64 бет.

4.Құлмағанбетова Б.Қазақ тілі  сабағында техникалық құралдарды  пайдалану.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

§ 7. ГРАММАТИКА САБАҢТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ 

Ана тілінен класта білім мен дағды беру жолында іске асырылатын оқу жұмыстарының ең негізгі түрі са-бақ болып есептеледі.

Совет педагогикасының Үйретуі бойынша және көр-некті педагогтардың зерттеуінше, сабақтың алуан түр-лері бар екені мәлім. Қазақ тілінен оқушыларға беріле-тін білім мен дағды және шеберлік совет педагогтары қолданып жүрген сабақ турлері арқылы беріледі. Со-лардың ішінен грамматика мен жазу сабақтарының мы-на сияқты бастыларын атап өтуге болады: 1) жаңа ма-териалды түсіндіру сабағы, 2) оқушылардың білімін бекіту сабағы, 3) оқылған материалды қайталау және жҰйелеу сабағы, 4) оқушылардың білімін, дағдысын жә-не шеберліктерін есепке алу сабағы, мұнда көбіне ба-қылау жұмыстары жүргізіледі, 5) талдау сабағы.

Мектеп практикасында сабақтың таза бір түрі сирек көздеседі. Қазақ тілі сабағының қай-қайсысында бол-масын Ұй тапсырмасын тексеру, бұрын оқылған матерп-алды қайталау, жаңа сабақтың тақырыбы мен мақса-тын айту және жаңа материалды түсіндіру, алуан түрлі жаттығу жұмыстары, оқушылардың өз беттерімен орын-дайтын жаттығулары, Ұйге тапсырма беру, сабақты қо-рыту сияқты жұмыстар іске асырылады. Сабақтың мұн-дай түрі біріккен сабақ деп аталады.   Сабақтың

 

 

 

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары:

Бастауыш мектептегі қолданылатын оқыту әдістері қандай?

Эвристикалық, проблемалық әдістерге қалай түсінесіқдер?

Аналитикалық-синтетикалық әдіспен үйрету деген не? (грамматикадан бір тақырыпты алып, осы әдіспен оны қалай үйретер едің? Айтып бер.

Индукция, дедукция деген не, олар грамматикада калай қолданылады?

 

Бақылау сұрақтары:

 

Грамматикалық материалдар қалай пайдаланылады?

Бір сөз табынын анықтамасын мысалға келтіріп, қандай бөліктерден түратынына анализ жаса.

Бір категория бойынша кандай түсінік берер едін, мысалмен дәлелдеп айтып бер,

Оқушылар материалды саналы түсіну үшін мұғалім кандай талаптар қояды?

Бақылау сұрақтары:

 

Оқушыларға грамматикадан саналы білім беріп, қажетті дағды қалыптастыруда жаттығу жұмыстарының маңызы қандай?

Жаттығудың қандай түрлері бар?

Жаттығудың әр түріне сипаттама беріңдер.

Жаттығу жұмыстарына қандай талаптар койылады?

Жаттығу көздейсоқ болмай, жүйелі орындатылуы көрек дегенді қалай түсінесіңдер?

 

Бақылау сұрақтары:

Бастауыш мектептегі қолданылатын оқыту әдістері қандай?

Эвристикалық, проблемалық әдістерге қалай түсінесіқдер?

Аналитикалық-синтетикалық әдіспен үйрету деген не? (грамматикадан бір тақырыпты алып, осы әдіспен оны қалай үйретер едің? Айтып бер.

Индукция, дедукция деген не, олар грамматикада калай қолданылады?

 

 

 

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары:

Бастауыш мектептегі қолданылатын оқыту әдістері қандай?

Эвристикалық, проблемалық әдістерге қалай түсінесіқдер?

Аналитикалық-синтетикалық әдіспен үйрету деген не? (грамматикадан бір тақырыпты алып, осы әдіспен оны қалай үйретер едің? Айтып бер.

Индукция, дедукция деген не, олар грамматикада калай қолданылады?

 

Бақылау сұрақтары:

 

Грамматикалық материалдар қалай пайдаланылады?

Бір сөз табынын анықтамасын мысалға келтіріп, қандай бөліктерден түратынына анализ жаса.

Бір категория бойынша кандай түсінік берер едін, мысалмен дәлелдеп айтып бер,

Оқушылар материалды саналы түсіну үшін мұғалім кандай талаптар қояды?

Бақылау сұрақтары:

 

Оқушыларға грамматикадан саналы білім беріп, қажетті дағды қалыптастыруда жаттығу жұмыстарының маңызы қандай?

Жаттығудың қандай түрлері бар?

Жаттығудың әр түріне сипаттама беріңдер.

Жаттығу жұмыстарына қандай талаптар койылады?

Жаттығу көздейсоқ болмай, жүйелі орындатылуы көрек дегенді қалай түсінесіңдер?

 

Бақылау сұрақтары:

Бастауыш мектептегі қолданылатын оқыту әдістері қандай?

Эвристикалық, проблемалық әдістерге қалай түсінесіқдер?

Аналитикалық-синтетикалық әдіспен үйрету деген не? (грамматикадан бір тақырыпты алып, осы әдіспен оны қалай үйретер едің? Айтып бер.

Индукция, дедукция деген не, олар грамматикада калай қолданылады?