Педагогика пєні жайлы ұғым

 

 Тұлғаның негізгі қоғамдық сапаларының мазмұны қандай? Маңыздысы – қоғамда, мемлекетте, әле,мд, болып жатқанның барлығына жеке азаматтық бағам білдіре алу. Азаматтық борыш қазіргі жағдайда аса көкейкесті мәселе. Бұл сапа  тәртіптілікпен,  яғни тұлғаның маңызды әлеуметтік - адамгершілік қасиетімен тікелей байланысты.

 

 Тәртіп негізінде ғана әлеуметтік  қатынасты ұғуға болады. Тәртіптілік  әр адамның қоғам нормалары  мен қылық ережелерін саналы  орындау әркеттерінде көрінеді.

 

 Саналы тәртіпті үйренудің  негізгі жолы – ТІ – ін  ұйымдастыру.

 

 Бұл жұмыстың мақсаты –  оқушыфлардың мінез – құлық  ережесін, күн тәртібі талаптарын  сақтауын, өмірлік іс - әрекеттертәртібін  орындауға үйрету. Сол үшін әрбір  оқу орнында мінез – құлық  ережелері белгіленеді. Ал бұл  ережелер бір жағынан – қоғамдық мораль принциптерін танытса, екінші жағынан – сол оқу орнының жұмыс ерекшелігін білдіреді.

 

 Оқушылардың өмірі мен іс - әрекетінің тәртібін күн ережесі  деп атайды.  Күн ережесі –  бұл үздіксіз орындалатын ТІ. Ереже талаптарын орындау –  тәрбиенің нәтижелілігі, ол тұлғаның тұрақты әдеттерін тез дамытады.

 

 Қажет болған жерде ереже  өзгереді. Ереже сипаты:

 

1)тәрбиеленушінің өмір жағдайына  сай әрі үйлесімді, оның мүмкіншіліктері  мен қабілеттеріне сәйкес болуы  керек; 2) дәл белгіленген мерзімде  барлық іс - әрекеттің бірге орындалуын міндеттейтін болуы қажет; 3) нақты; 4) шынайы орындалатын әрекеттерді қатуы шарт.

 

 ТІ табысты болуына арқау  тәртіптілік бағытындағы жалпы  талаптар:

 

1) әрбір жаңа іс бұрынғыға  негізделе отырып, сапалы тәртіп  дайындығы процесін жоғары деңгейде жалғастыруы міндетті; 2) олар жалпы принциптерге сәйкес, бірақ стандартқа қатып қалмай, орын және уақыт жағдайларын ескеруі шарт; 3) тұлға тәрбие бөлшектеіп емес, біртұтас жүретіндіктен, тәрбие істері де белгіленген нақты, жинақы жүйеде орындалуы қажет.

 

 Егер тәртіптілік сапасы  үнемі өзгеріп жатса, онда педагог  мінез ауысуларының қайда, қашан  басталғанынзерттеп үйренуі керек.  педагог шеберлігі ТІ белгілі  кезеңде жаңа сапаға бағыттай  алуынан көрінеді.

 

 ТІ – ін дұрыс ұйымдастыруға  кедергі жасайтын себептер:

 

1) Мектептегі оқу – тәрбие  жұмыстарының нашгар құрылуы.

 

2) Тәрбие жұмысының бір жақтылығы,  яғни тәртіптілік басқа сапалардан  бөлініп қалады немесе оларды  кезекпен дамыту ұстанымы белең  алады.

 

3) Тәрбие жұмыстарында науқаншылдықтың  жеңіп, бірізділіктің болмауы.

 

4) Тәрбиешінің оқушылармен қатынасындғы  мәдениеттің кемдігі.

 

5) Формализм, педагогтың тек  әсіресе көрсеткішке көңіл бөлуі.

 

6)Тәртіпке шақыру жолдарын пайдаланудағы  қателік: орынсыз төмен не асыра  бағалау.

 

7) ТІ- де әректтердің әрекетті келісімді жүйелі болмауы, басты проблема тасада қалып, елеусіздеріне үміт арту.

 

Өмірлік ұстаным (позиция) – бұл  ішкі наным, тұлғаның қоғамға субъективті  қатынасын көрсететін, оның дүниетанымдық, моралодық, психологиялық сапаларынан  шығатын сана – сезім бағдары. Адамның өмірлік ұстанымы белсенді (активті) және енжар (пассивті) болып келеді. Белсенді болып жатқан жағдайда немқұрайлы қарай алмайды. Ал енжар бағдарлы адам дайын көзқарас, құндылықтар мен әдет – қылық үлгілерін қабылдайды, оларды сана талдауына салалайды, қайшылықтары аз, тіпті жоқ жолды таңдайды.

 

 Әлеуметтік белменділігі бар  тұлға болып жатқан жағдайда  түбегейлі шектемейді, бірақ сын  сарабына салады. Елде, әлемде болған  жағдайларға өз бетінше баға  беріп, өмірді жақсартуға ат  салысады.

 

Енжар ұстаным мәні -  жаңалықтан қорқу, өз белсенділігінен қашу, әрқашан  қауіпсіздікке бола, бағынышты халде  жүру, жауапкершіліктен бастарту. Мектеп ықпалы отбасытәрбиесін реттеп, оның қалыпқа түсуіне көмектеседі. Қоғамдық белсенділік танытпайтын оқушылар тек үлгерімі мен жеңіл жұмысты ғана істеуін қадағалайтын отбасылардан шығады.

 

 Әлеуметтік бағдарлы тәрбие  істері оқушылардың өмір позициясын  қалыптастыруда қажетті жағдайлар  жасайды. Олар арасында берілген  тапсырмалар ойын түрінде емес, нағыз жауапты жұмыс сипатында бала тарпынан қабылдануы тиіс.

 

Адамгершілік тәрбиесі -  бұл  тәрбиеленушінің қоғамдық мораль талаптарына  сайсанасына, сезіміне, әдет – қылығына, мақсат бағытына жүйелі түрде ықпал  ету. Адамгершілілік тәрбиесінің негізгі  міндеттері: 1) ізгілік сана қалыптастыру; 2) инабаттылық сезімдер тәрбиелеу және дамыту; 3) адамгшершілік әдет – қылықтың ептіліктері мен дағдыларын қалыптастыру.

 

 Адамгершілік тәрбиесінің құрамы: адам және қоғам байланысын  қалыптастыру, өз қылығының қоғаммен  сәйкес болуы қажеттігін сезіндіру; адамгершілік білімді адамгершілік нанымға ауыстыру; тұрақты адамгершілік сезімдер мен сапалар орнықтыру; адамның басқалармен қатынасындағы жоғары мәдениет пен адамгершілік әдеттерді бекіту.

 

 Қазіргі мектепте адамгершілік  тәрбиесінің мазмұны жалпы адам құнды -лығын жоғарылату қажеттігінен көптеген өзгерістерге бет бұрды. Осыдан әрбір оқушыға төмендегі рпоблемалардың маңыздылығын түсіндіру лазым: 1) адамға ең қымбат - өмір; 2) баланың - өмір жалғасы; 3) тәртіптілікпен байланықан еркіндік; 4) отансүйгіштік (патриотизм); 5) ұлтжандылық; 6) интернационализм; 7)борыш, ар, намыс, ождан, тәртіп сақтау, кішпейілділік және т.б.

 

 Қазіргі тәрбие жүйесінде  ең маңызды да көкейтесті проблемалар  – бұл оқушылардың жыныстық  тәрбиесі және еңбекке қытынасы.

 

 ТІ – нің этикалық бағыттағы  құрылымына педагог адам моралі  туралы мәліметтер ендіреді. Мораль -  адам санысының формасы және  адамзат мәдениетінің бөлігі. Мораль  принциптерін, нормасы мен мәнін  түсінуден тәрбиеленушілер өздерінің  және бсқа адамдардың қылықтарын дұрыс бағалауға үйренеді. Адамгершілік жағынан тұрақталған тұлға моральдық нормалардың шындығына сенімді болады, оларды орындау қажеттілігін мойындайды. Бірақ, адамгершілік нормаларды білу, түсіну наным – сенімдер бекуін өзінше қамтамасыз ете алмайды, тек – олардың қалыптасуына қажетті алғышартар ғана болып есептеледі.

 

 Адамегршілік білімдер баланың  өмір тәжірибесіне өтіп, ой толғанысына  еніп, тәрбиеленушілердің өзіндік  талқы сарабына түскен болса  ғана адамгершілік нанымдар дүниеәрежесіне  көтеріледі. Этикалық ТІ – нің ең басты мақсаты – адамгершілік мінез – құлықтарды қөалыптастыру, ТІ күнделікті өмір жағдайын - дағы адамгерішілік іс - әрекет бірлігінен құралады. Өз қылықтарынмен адам айналамен байланысып, ондағы жағдайлармен қарым – қатынас бейнелейді. Адамгершілік әдет – қылық тудыру үшін соған сәйкес жағдай жасау керек. Жоғары адамгершілік іс - әрекет қажеттігін қалыптастыру – этикалы ТІ – нің маңызды бөлігі.

 

 Тұлғаның адамгершілік қажеттігін  қалыптастыру – оның түйсік  жүйесіне моральдық нормалар мен принциптерді қабылдату процесі.

 

 Адамгершілікті қажеттіктің  көмегіңмен ізгілік мораль негізі -  еркін таңдау  мүмкіндігі  туады. Адамның еркін таңдау  мүмкіндігін дамытудан этикалы  ТІ фуекциясы орынедалады. Әдет  – қылықтар жүйесі адамгершілік  әдеттерді  қалыптастырады. Әдеттерден адамгершілік қылықтарды қалау тұрақты қажеттілікке айналады. Әдеттер қарапайым (қарым – қатынас ережесі, жүріп – тұру мәдениеті, тәртіп) және күрделі болады (еңбекке дайндық және оны қажетсіну).

 

 ТІ – ні орындау мақсатында  мектеп тәжірибесінде тексерілген келесі ережелерді негізге алған жөн:

 

1. Адамгершілік тәрбие процесі  адам үшін “күреске” айналмауы  тиіс . Тәрбие “күреске” емес, күнделікті  күрделі жұмыстан тұратын ұзақ  маңдай тер ісі.

 

2. Тұлғаның ізгіліктіә қасиеттері  өмір қажетінсіз қалыптаспайдыг.

 

3. Тұлғаны жақсылық жасауға ынталандыратын  жағдайлар туындату қажет.

 

4. Бірнеше әдетті қатар бір  мезетте дамытуға болмайды, оқушының  жаңа нормалар мен ережелерді  қабылдауға дайындығын ескерген  жөн: жаман қылықтары болса,  одан арылуы тиіс, олардың жақсы не келеңсіз екенін түсіндіру қажет.

 

5. Жоғары адамгершілік қасиет  қарапайым, жай нәрселерге негізделеді.  Гуманизм, сыйластық, қылық мәдениеті  дағдыларын дамытпай, адамды мейірімділікке  тәрбиелеуге болмайды: сыпайылылық.  Есіркеушілік, сөйлеу мәнері, мейір белгілері.

 

6. Ұжымдық, азамттық тәртіпті  түсіну сияқты адамгершілік қасиеттерді  тәрбиелеу үшін арнайы әдеттерді  ұғыну керек: басқаларға қамқорлық,  адамды түсіну, өзінің эгоистік  сезімін тежеу, ұжым талабын  орындау, қауым алдындағы міндеттер, өз ісі мен сөзіне жауап беру т.б.

 

7. Мораль арқылы жаман әдеттерді  аыра білу: өте қатты сөйлеу, басқалар  сөзін бөлу және тыңдамау, тырнақ  тістелеу, қол сілтеу т.б.

 

 Арнайы мысалдар арқылы жастарға  бір қарағанда еленбес әдеттердің  салдарынан болашақ өз өміріне келетін зиянды тиүсіндіре әрі нақты көрсете білу керек.

 

2. Эстетикалық және дене шынықтыру  тәрбие істері.

 

Эстетикалық (әсем) істер -  арнайы бағыттағы тәрбие жұмыстарының жалпы  атауы, мақсаты - өмірге эстетикалық  қатынас баулу: еңбекке, қоғамдық іске, табиғатқа, өнерге, өз қылығына деген қатынасты таныту. Бұл тәрбиенің басты міндеті – эстетикалық түсінік, баға, талқы, қажеттік, таңдау және қабілет дамыту.

 

 Эстетикалық тәрбие тұлғада  әсемдік сезімін  дамытады. Адам  әсемдікті сезінуден, өз өмірін сұлулық заңымен құруға ұмтылады. Эстетикалық тәрбие адамгершілік, ақыл – ой, еңбек және дене тәрбиесімен тығыз байланысты.

 

“Эстетика” термині гректіњ  “эстезис” – сезімталдыќ деген  сµзінен шыќќан. Б±л сµзді алѓаш  рет неміс µнертану ѓалымы Баумгартен ѓылыми атау ретінде енгізді.

 

 Эстетика категориясыныњ ењ  негізгісі – єдемілік, єсемдік  категориясы. Єсемдік – б±л  µмірдіњ µзі, б±л табиѓат жєне  адам ќарым – ќатынасы мен  оныњ ењбегініњ жемісі.

 

 ТІ дене шыныќтыру  баѓытындаѓы  маќсаты дене саулыѓы жєне тєс с±лулыѓы тєрбиесі міндеттерінен туындайды. Олар:

 

1) Дене шыныќтыру, оќушыларды  салауаттылыќќа даѓдыландыру, д±рыс  µсуіне кµмектесу;

 

2) Спорт – дене тєрбиесі білімдерін  мењгерту;

 

3) Ќозѓалыс даѓдылары мен біліктерін  дамыту.

 

4) Ќозѓалыс сапасын дамыту (к‰ш, ептілік т.б.);

 

5) Адамгершілік ќасиеттерді тєрбиелеу  (ерлік, т±раќтылыќ, тєртіп, ±жымшылдыќ);

 

6) Эстетикалыќ ќасиеттерді ќалыптастыру (дене т‰зулігі, ж‰ріс – т±рыс  мєдениеті);

 

7) Дене шыныќтыру мен спортпен  ‰немі айналысуды єдетке айналдыру;

 

8) Гигиеналыќ даѓды мен ептілікті  ќалыптастыру.

 

 Ќазіргі кезењде экологиялыќ  апат ќаупініњ алдын алатын, жедел  табиѓатты ќорѓау ж±мыстарын  ж‰ргізу кµкейкесті проблемалардыњ  бірі болып т±р.

 

 Экологиялыќ ТІ негізі - табиѓатты  ќорѓау ниеттерін тєрбие ж‰зінде іске асыру. Б±л істіњ кµзі адам µмірініњ бастауы – жер, су, ауа, ањ, µсімдік.

 

 Қазіргі экономикалық және  қоғамдық даму кезеңі тұлғаға  жоғары талаптар қояды:

 

1)Еңбекті маңызды қоғамдық борыш  ретінде бағалай білу;

 

2) Барлық жұмыс түрлерінің маңыздылығын тану, еңбекті және оның нәтижесін құрметтей білу;

 

3) Еңбекте үнемі белсенділік,  жаңалық, шығармашылық таныту;

 

4) Ой – сана және дене күші  деңгейіне қарай еңбек ету  қажеттілігін іштей түсіну;

 

5) Еңбекті ғылыми ұйымдастыру  принциптеріне сүйене жүргізу;

 

6) Еңбекке адам өмірінің негізгі  қажеттігі ретінде қарым –  қатынас жасау.

 

 Еңбекке психологиялық дайындық  ТІ жүйесінде қалыптасады, ол  келесі міндеттер негізінде шешіледі:

 

еңбек мақсаты мен міндеттерін  түзету;

 

еңбек мотивтерін тәрбиелеу;

 

еңбек дағдылары мен біліктерін қалыптастыру.

 

Еңбек тәрбиесі  процесінде алған  білім, ептілік және дағдылардың  негізгі мақсаты немесе педагогикалық  істің соңғы жемісі емес, ол тұлғаның басты қажеттігі -  еңбек ету  қабілетін дамыту құралы.

 

 Еңбек ТІ – нің белсенді  бағыты сынып жетекшісінің өз жұмыс тәжірибесіне байланысты мектеп тәжірибесіне көптеген жаңа жұмыс формалары енуде. Олар: еңбек вахтасы, еңбек мерекесі, жасалынған заттар көрмесі, тазалық сақтау, гуманитарлық көмек, мектепті көгалдандыру, қолөнершілер сайысы, жақсылық жасау аптасы, көңілді ұсталар қаласы, еріктілер жұмысы, қамқоршылық көмек, ниеттілер көмегі, еңбек десанты, мектеп жөндеу бригадасы және басқалар.

 

 

Өзін - өзі бақылау сұрақтары:

 

Тәрбие өнері мен тәрбие технологиясының  айырмашылығы неде?

 

Тәрбиелік ісердің өзіндік ерекшеліктін атаңыз?

 

 

5 - тақырып

 

Ұжымды қалыптастыру және оның оқушы  тұлғасына ықпалы.

 

Мақсаты:

 

 Ұжым жан - жақты тәрбие  берудің аса маңызды құралы. Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский т.б.  педагогтардың еңбектерінде ұжым теориясының зерттелуі және балалар ұжымының қалыптасу процесі, сонымен қатар қазіргі кезеңдегі ұжым проблемалары туралы теориялық және практикалық мәселелерді ашып көрсету және түсіндіру.

 

 

Ќарастырылатын мєселелер:

 

 Ұжым тәрбие құралы.

 

 Ұжымның даму кезеңдері, олардың бір - бірімен сабақтастығы.

 

 Оқушылардың ұжымын құру, ұйымдастыру  және дамыту.

 

 Ұжым өмірінде жеке қатынас,  өзара жауапкершілік қатынас  және 

 

 гуманистік қатынастың мәні.

 

 

Негізгі тірек ұғымдар: