Педагогика пєні жайлы ұғым

 

2. Өзін - өзі тәрбиелеу және қайта  тәрбиелеу.

 

 

1. Тәрбие принциптері.

 

 

Принцип дегеніміз адамның нақты  іс - әрекетінде өзі басшылыққа алатын алғы шарты, негізгі ережені бейнелейді. Тәрбие принциптері тәрбиеші басшылыққа алуға тиісті тәрбие процесінің жалпы заңдылықтарын бейнелейтін бастапқы ережелер.

 

Мектепте мынандай тәрбие принциптері  қолданылады:

 

1. Тәрбиенің идеялылығы мен мақсатылығы.  Тәрбиенің алдына қоғам болашағына  берік сенімі бар азаматтарды қалыптастыру міндеті қойылады. Оқыту мен тәрбие жұмыстарын мақсатпен ұйымдастыру мұғалім мен оқушылардың іс - әрекеттерінің үнемі жоспарлы түрде өтуіне әсер етеді.

 

2.Тәрбиенің өмірмен, еңбекпен, қоғам  құрылысының практикасы мен байланыс принципі. Бұл принциптің мәні қоғамның экономикалық, әлеуметтік және рухани қатынастарын, өмір шындығыфның моралі және әсемділікке көзқарасын тәрбие ісінде қолдану болып табылады.

 

3. Ұжымда және ұжым арқылы  тәрбиелеу принципі. Бұл тәрбие  жұмысының жетекші принциптерінің бірі. Педагогика ғылымы балар мен жас өспірімдердің топтық және ұжымдық өмірін, олардың тұлғасының рухани байлығының, әлеуметтік белсенділік пен жауапкершілік сезімі қалыптасуының міндетті шартыдеп қарайды. А.С.Макаренко ұжымда адамның біртұтас түрлі сапалары жаттығып, қалыптасатын гимнастика залы, сондықтан тәрбие жүйесі “ұжым” болып ұйымдастырылған педагогикалық іс - әрекет процесін басқаларынан жоғары қояды – деп көрсетті.

 

4. Тәрбиеленушінің тұлғасына қойылатын  талаптар мен көрсетілетін құрметтің бірлігі принципі.  А.С. Макаренко кезінде “Егер біреу – міреу педагогикалық тәжірибенің мәнін қысқаша ғана формуламен қалай анықтар едіңіз деп сұрай қалса, мен оған адамға мүмкіндігінше үлкен талап қою және құрмет көрсету деп жауап бере едім” , - деген екен. Мұғалім осы принципті басшылыққа алып оқушы күш – қуатына ерік беретін, орынды әрекеттеріне және қылықтарына тербеліс туғызатын, өзінің құлқын сезінуін және өз тәртібіне жауапкершілігін ұғындыратын өзіндік өрнегі (стилі) мен сарыны (тоны) бар қатынастарды таңдап алады.

 

5. Тәрбиелік ықпалдардың тізбектестігі,  жүйелілігі, беріктігі және үздіксіздігі  принципі. Бұл принципті ұстау  әрбір бөліктері мен элементтері  түгел біртұтастықты құрайтын  педагогикалық жүйенің болуын  талап етеді. Педагогикалық  ықпалдардың жүйесіздігі, кездейсоқтығы, бейтараптығы, келісімсіздігі, ретсіздігі тәрбие мақсатына үзілді – кесілді қарама – қайшы келеді.

 

6. Тәрбиенің оқушылардың жас  және дербес ерекшеліктеріне  сәйкестігі принципі. Бұл принципті  жүзеге асыру оқушылар іс  - әрекетінің мазмұны мен түрін олардың жасына, өмір тәжірибесіне, күш – қуаты мен мүмкіндіктеріне сәйкес болуын талап етеді. Осы принциптің жүзеге асуына мұғалімнің жас және педагогикалық психологияны терең білуі көмектеседі.

 

 

2. Өзін - өзі тәрбиелеу және қайта тәрбиелеу.

 

 Қалыптасып келе жатқан оқушы  тұлғасы тәрбие субъектісіне  айналады. Ол педагогикалық талаптарды  орынды белсенді қабылдайды және  өзінің сапалық қасиеттерін өзі  жетілдіруге тырысады.

 

Өзін - өзі тәрбиелеу оқушы тұлғасын жан – жақты тәрбиелеу мен дамытуға ықпал етеді.

 

Оқушылардың өзін - өзі тәрбиелеуін  басқаруда олардың жас ерекшеліктерін есепке алу керек. Өзін - өзі тәрбиелеу  нышандары кіші мектеп жасындағы  оқушылар бойынан байқалады. Мысалы, бастауыш сыныпта оқушылар күшті  бастыл болғысы келеді, немесе теріс қылықтарына кешірім сұрап жақсы боламын дейді. Бұл олардың өзін - өзгертуге, жақсы болуға, түзелуге деген алғашқы ынтасы.

 

Дүниетанымның қалыптасуы, өз абыройын және кемшіліктерін ұғыну өзін - өзі тәрбиелеу бағдарламасын  мазмұнды, жан – жақты, шындыққа жуық құруға мүмкіндік береді.

 

Оқушылардың өздерін - өздері тәрбиелеуін  ұйымдастыру мақсатында мұғалім  ең алдымен мынандай өзара байланысты міндеттерді жүзеге асыру керек: оқушылардың өзін - өзі тәрбиелеуге  ұмтылуын жандандыру; - өзіне - өзі ықпал ету құралдарын меңгеруге көмек беру; өзін - өзі тәрбиелеудегі қоғамдық құнды іс - әрекеттерді тудырып отыру.

 

К.Д. Ушинскийдің өзін - өзі тәрбиелеу  ержесі:

 

Асқан сабырлық, ең болмағанда сырт көзге.

 

Сөзде және қылықтардағы турашылық

 

Әрекетті жан – жақты ойластыру.

 

Батылдылық.

 

Өзі жөнінде қажетсіз бір сөз  айтпау.

 

Санасыз уақыт өткізбеу, ретсіз емес көңіліндегі іспен айналыспау.

 

Әуесқойлық, құмарлыққа емес қажеттікке немесе сүйсініске шығындану.

 

Әр кеште өз қылықтары жөнінде  өзіне есеп беру.

 

Болғанды, бүгінгі, болатынды айтып  еш мақтанбау.

 

Өзін - өзі тәрбиелеуде алдын  – ала дайындық негізінде іс - әрекеті, қарым – қатынасы жөнінде  ұжымда өзіндік есеп беру де қолданылады.

 

Дегенмен, тәжірибеде оқушы тәртібінде және мінез – құлқында ауытқклар кездесіп отырады. Сондықтан тәрбиелеу жұмысында қайта тәрбиелеуе орны алады. Қайта тәрбиелеу оқушы жүріс – тұрысындағы ауытқулардың адын алуға және жеңуге бағытталады. Қайта тәрбиелеу – тұлға құрылымын түге,л қайта құру, адамның барлық психолгиялық сапаларын қайта жасау. Түзету деген ұғым да бар. Оны оқушы санасындағы және жұріс – тұрысындағы ауытқулар түзетіледі және қоғамның моральдық талаптарына сай тұлға сапалары қалыптасады.

 

Қайта тәрбиелеу тұлғаның сапасының, мотивтері мен қажеттіліктерінің, сезімдері мен еркінің, түйсіктерінің, іс - әрекеті мен мінез – құлқының әлеуметтік – психологиялық және психологиялық – педагогикалық өзгері процесі болып табылады.

 

Қайта тәрбиелу – бұл қиын балалардың орынды сапаларын қалпына келтіру.

 

Қайта тәрбиелеу – бұл педагогикалық тұрғыда қарусыз қалған балалардың жүріс – тұрысындағы кемшіліктердің орнын еңбектегі, спорттағы және басқа іс - әрекеттегі нәтижелермен толтыру.

 

Қайта тәрбиелеу – бұл ынталандыру  – жасөспірімнің орынды сапаларын  жасайтын іс - әрекеттерді жандандыру.

 

Қайта тәрбиелеу - бұл түзету, яғни балалардың теріс саналарының шырмауынан босату.

 

Қайта тәрбиелеу барысындағы тұлғаның адамгершілікті дамуы бірқатар кезеңдерден  өтеді: дайындық қайта тәрбиелеуді  мақсатын қалыптастыру, өзін - өзі тәрбиелеуді  бақылау, тұлғаның онан әрі дамуын бақылау.

 

Қайта тәрбиелеуде қайта ұғындыру, қайта оқыту, басқа іс - әрекетке жегу, күрт өзгерту, еріксіз көндіру  сияқты әдістер қолданылады.

 

Қайта ұғындыру – бұл тәрбиесі қиын балалар және педагогикалық  тұрғыда қараусыз қалған оқушылар бойындағы дұрыс емес сенімдерді қайта құру әдісі.

 

Қайта оқыту – бұл теріс қажетттіктермен  дағдыларды түзету әдісі.

 

Басқа іс -әрекетке жегу – бұл тәртібі  мен мінез – құлқының дамуында ауытқуы бар балалардың белсенділігін  арттыру және қоғамдық пайдалы іс - әрекетке ауыстыру әдісі.

 

Күрт өзгерту – бұл тұлғаның ұжым және қоғаммен қатынасының бұзылысын  шұғыл қалпына келтіру әдісі. Бұл қайта тәрбиелеудің А.С. Макаренко  жасаған арнайы әдісі.

 

Еріксіз көндіру – бұл басқа  әдістердің мүмкіншілігі сарылғанда педагогикалық және әлеуметтік тұрғыда өте қараусыз қалған жеткіншектер мен жасөспірімдерге қолданылатын педагогикалық әсер ету әдісі.

 

Қайта тәрбиелеу нақты тұлға  үшін мақсатты, міндетті, жүзеге асыру  әдістерін қамтитын бағдарлама жасаудан басталады.

 

Мінез – құлық және жүріс –  тұрыс ауытқулары бірден пайда болмайды. Кейбір теріс қылықтар қараусыз қалады. Міне, бұл соның нәтижесі. Ең басты  міндет – мінез – құлық және жүріс – тұрыс тәртібінің дамуындағы ауытқулардың алдын алу.

 

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

 

1. Тәрбие принципі, оларға сипаттама

 

Өзін - өзі тәрбиелеу және қайта  тәрбиелеу жұмыстарын мектепте ұйымдастырудың формалары, әдістері.

1- тақырып

 

Тәрбиенің жалпы әдістері.

 

 

Мақсаты: Тәрбие, тәрбие әдісі, тәсілі, құралы туралы түсініктерін қалыптастыру.

 

 

Қарастырылатын мәселелер:

 

Тәрбиенің әдістері, тәсілдері, құралдары  туралы түсінік.

 

Тәрбие әдістері мен тәсілдеріне  сипаттама.

 

 

Басқа пәндермен байланысы: Философия, әлеуметтану, психолгия, мәдениеттану, физиология.

 

 

1. Тәрбиенің әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым.

 

Қазіргі педагогикалық теорияда “Тәрбие  әдісі” ұғымы әліде жете зерттелмеген мәселелердің бірі. Өйткені бұл жөнінде  әр түрлі көзқарастардыі бар екені  байқалуда. Бұған көптеген авторлардың  тәрбие әдісіне берген анықтамаларының өзі – ақ дәлел бола алады. Т. Е. Конникованың анықтамасы бойынша – бұл педагогикалық жұмыстың тәсілдері мен жолдары арқылы тәрбие мақсатына жету. И. С. Марьенконың анықтамасы бойынша, тәрбие әдісі – бұл жеке адамға тікелей және жанама түрде ықпал жасау. В. А. Сластенин тәрбие әдісін тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің іс - әрекетінің өзара байланыс тәсілдері деп тұжырымдайды.

 

 Тәрбие әдіс ұғымы туралы  мұнан басқа да бір сыпыра  анықтамалар бар. Осы анықтамаларға  қарағанда шамасы, әрбір автор  тәрбие әдісі туралы ұғымды өзінің зерттеу жұмысының нәтижесіне сүйеніп түсіндіретін сияқты. Бірақ, біздің байқауымызша, әртүрлі анықтамалар бір мақсаты көздейді, демек бұл сананың дамуына, баланың мінез – құлық тәжірибесінің қалыптасуына әдістің тәрбиелік ықпал жасауы.

 

 Сонымен, әр түрлі авторлардың  анықтамаларына сүйеніп, мынадай  қортынды жасауға болады. Тәрбие  әдісі – тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің  өзара байланыс іс - әрекетінде  оқушылардың тұлғалық қасиеттерінің  қалыптасуына бағытталған педагогикалық жұмыс тәсілдері. Мұндай анықма ынтымақтастық педагогика талабына сәйкес келеді. Ынтымақтастық педагогика мұғалім мен балалардың бірлесу еңбегіне сүйеніп, оларды қуаныш сезіміне бөлейді, табысқа жеткізеді.

 

 Тәрбие жұмыстарының әдістері  тәрбиенің мақсатына, принсиптеріне және мазмұнына , балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне , олардың тәрбиелік дәрежесіне байланысты. Тәрбие әдістері тәрбие жұмысының мақсаттары және мазмұнымен анықталады, ал мақсат әдістің бас критерийі.

 

 Барлық әдістер тәрбие мақсаттарын іске асыруға, оқушыларды мінез-құлықтың қоғамдық нормасына үйретуге, адамдармен қарым-қатынас жасауға және олардың іс -әрекеттеріндегі құнды тәжірбиелерін пайдалануға бағытталуы қажет.

 

 Әдістерді іске асыру барысында  тәрбиеші оқушыларға педагогикалық ықпал жасайтын тәрбиенің тәсілдері мен құралдарын да қолданады.

 

 Тәсіл әдістің құрамы бөліктері,  әрбір әдістің тәсілдері болады. Мысалы, үйрету мен жаттықтыру  әдістерінің тәсілдері нұсқау, көрсету,  машықтандыру,тапсырма т.б. Нақты  тәрбие барысында әдістер мен тәсілдер арасында нақты шекара жоқ, ол құбылмалы (өзгергіш), жылжымалыболады.

 

 Тәрбие құралдарына іс-әрекеттерінің  түрлері көрнекі, құралдар, көптеген  комуникация құралдары, педагогикалық  ықпал жасау құралдары (мұғалім,  ата-ана, ересек адамдардың  сөзі, олардың өнегесі т.б.) жатады. Тәрбие мақсаты жемісті болу үшін осы құралдарды тиімді пайдалану қажет.

 

 Оқушы тұлғасы қалыптасудың  басқарылуын қамтамасыз ету-тәрбиенің  негізгі құралдарын толық және  тиімді пайдалана білу. А.С.Макаренко  өз тәжірбиесінде тәрбиедегі шешуші роль атқаратын нәрсе оқшауланған құралдар емес, керісінше, олардың үйлесімді құрылған жүйесі екенін дұрыс көрсеткен-ді.

 

Адам еңбектің, танымның, қарым-қатынастың субъектісі ретінде іс-әрекет барысында  қалыптасады. Педагогикалық тұрғыдан дұрыс ұйымдастырылса, тұлғасы қалыптасып келе жатқан адамның негізгі іс-әрекет түрлері құралдары болып табылады.

 

2. Тәрбие әдістері мен тәсілдеріне  сипаттама.

 

 Белгілі орыс педагогтары  тәрбие әдістерін жасау үшін 40-жылдардың  соңыда 50-жылдардың басында көп күш салды. Тәрбие әдістері проблемасын шешуде зор үлес қосқан педагогтар Н. К. Гончаров, Т. Е. Конникова, И. Т. Огородников, Н. И. Болдырев, И. С. Марьенко, Г. И. Шукина, В. А. Сластенин т.б.

 

60- жылдардың екінші жартысынан  бастап педагогикалық іс-әрекеттерін жіктеуде “Советская педагогка” журналының беттерінде бірнеше талас пікірлер айтылып келеді.

 

 Қазіргі кезде тәрбие әдістерін  жіктеудің ІІ-ден астам түрлері  бар. Солардың ішінде Т. Е.  Конникова, Г. И. Шукина және  В. С. Сластенин жасаған тәрбие  әдістері жіктеуінде бірізділік байқалады. Бұл жіктеу мектептерде қолданылып келеді.

 

2 – тақырып

 

Тәрбие әдістерін жіктеу.

 

Қарастырылатын мәселелер:

 

Тәрбие әдістерін жіктеу.

 

Тәрбие әдістерін таңдап алу  шартары.

 

 

1. Тәрбие әдістерін жіктеу.

 

 Герцен атындағы Санкт-Петербург мемлекеттік педагогикалық институтының ғалымдары (Т. Е. Конникова, Г. И. Щукина) жасаған тәрбие әдістерін жіктеу үш топқа бөлінеді.

 

 Бірінші топ- тәрбиеленушілердің  іс-әрекеттеріндегі, қарым-қатынасындағы,  мінез – құлқындағы жағымды тәжірибені қалыптастыру әдістері: талап, қоғамдық пікір, үйрету, жаттықтыру, арнайы тәрбиелік ситуация.

 

 Талап – мінез-құлық нормасының  көрнісі, балаларды әлеуметтік  тәжірибеге қатыстыру. Талаптың  ынталандыру және тежелеу функциялары  бар. Ынталандыру функциясы – бұл жұмысты бастау және аяқтау. Тежелеу – басқа адамдардың жұмысына кесел келтіретін әрекетті тоқтату.

 

 Қоғамдық пікір – бұл ұжымдық  талаптың бейнеленуі, ал талап  – нақты міндет, оны іс- әрекеті,  процесінде орындау қажет. Ұжым  мүшелерінің байымдауы, баға беруі – бұл қоғамдық пікір, ұжымының еркі және күші. Ұжым тәрбие субектісі, педагогктың тірегі.

 

 Үйрету, жаттықтыру – бұл  мінез –құлық нормасына сәйкес  оқушыларды қажетті дағдыға, әдетке  төселдіру. Тәрбие үйретуден басталады.  Мысалы, баланың мезгілімен жатуы, өз мүліктерін, жұмыс орнын тәртіпке келтіріп ұстауы т.б.