Астық массасын белсенді желдету режимдері

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі 

  Жәңгір хан атындағы  Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық  университеті

 

            

                                            « Тағам өнімдерін өңдеу технологиясы  » кафедрасы

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Өсімдік шаруашылығының өнімдерін өңдеу және сақтау        технологиясы пәні бойынша.

 

Тақырыбы: «Астық массасын белсенді желдету режимдері»

 

Орындаған:ТПР-31топ  студенті

Джумагалиев Қ.С

                                            Тексерген: оқытушы  

Чинарова Э.Р

 

 

Орал-2009ж

 

 

Мазмұны.

 

Кіріспе.

І. Негізі бөлім.

1.1. Әртүрлі қолданыстағы  астық өлшемдерін белсенді желдету  2.........7

1.2. Кейбір астық өнімдерін  желдетудің  ерекшеліктері   7........11

1.3. Астықты белсенді желдету  технологиясы мен режимі   11......15

1.4. Белсенді желдетудегі ауаның жағдайы   15.......18

1.5. Астық массасын белсенді  желдету технологиясы    18.......20

Қорытынды            20......22

Қолданылған әдебиеттер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                          

                                             Кіріспе.                                                                                                                                                                   

    Мемлекеттік дайындау  жүйесі жыл сайын аз уақытта көп мөлшерде әр түрлі қасиетті не астық түрлерін пайымдап және олардын толық қанды сақтауын дұрыс қарау керек.

    Біздің мемлекетімізде астық массасын  сақтау мемлекеттің бірден бір тапсырмасы, яғни жұмысы. Оны шешу үшін астық сақтау қоймаларында  тазалаумен  бірге астық массасын кептіру және белсенді желдету қолданылады.

Қабылданған бидайды  сақтау мен сапасы жақсарту мақсатында әртүрлі шаралар  қолданылады. Олардың  арасында астықты кептіруден басқа, астық массасын атмосфераны жинаған  немесе жасанды суытылған ауанын  белсенді желдету режимі де маңызды роль атқарады. Бұл өңдеу тәсілі астықтарды өздігінен қызудан және оның ұзақ уақыт сақтауын қамтамасыз ететін температураға  дейін салқындауын тұжырымдайды. Үйіндіні төменгі салыстырмалы ылғалдылығына жие ауамен желдету астық массасын кептіреді және өнімнің пісіп жетілу процесін тездетеді.Оның өсіп жетуіне кететін энергиясын жоғарлатып, өнім алынатын астықтың өтініш және  сапалық қасиетін жақсартады.

   Астық массасын салқындату мен кептіру краны үйіндідегі зиянды жәндіктердің тарауына қолайсыз жағдай туғызады.Астық массасынан орын ауыстыруына қарамастан белсенді желдету кезінде астық  дәнінің зақымданбауын  және құрғақтылығын жоғалтпауын болдырмайды. тБелсенді желдету технологиясын жанамасы тиімді процесс. Белсенді  желдету  қондырғыштарын мынадай түрлері қолданылады:

• тұрақты 
• еденді көшпелі
• құбырлық

Тіпті еденді қоймаларда  астықтың белсенді желдету барынша  кең тараған қондырғылар СВУ.1 және жаңартылған СВУ1.М, СВУ.63 және ертеректегі жаңартылған СВУ.2 мен УСВУ-62  сонымен бірге айфоноволар. Қоймалар мен еденді көшпенді  қондырғылардың  кептіргіш қондырғылары қолданылады. Құбылыс қондырғылардан жылжымалы   ТВУ.1 және тексиотының  фактілерінің ТВУ.2  қолданылады.

Белсенді желдету  астықты салқындату, тоңазыту немесе кептіру мақсатында жүргізіледі. Бұл  жұмыс профилактикасының шара түрінде қолданылады. Сонымен қатар астықты желдету құралы  ретінде мынадай мәселелерді шешуге бағытталған.

1. Сыртқы  ауаның нақты салыстырмалы ылғалдылықтағы белсенді желдетудің орындылығы.
2. Астық массасын қандай қарқынмен желдетудің қажеттілігі.
3. Белсенді желдетудің әсерінен астықтың  температурасы қандай жылдамдықта төмендегені.
4. Астық массасын қажетті температураға дейін  салқындатуға қанша уақыт керектігі.

Ауамен  керісінше астық оның сол кездегі нақты салыстырмалы ылғалдығына сәйкес келетін тепе-теңдігі ылғалдылығын  ұмтылады. Астық тың  ылдамдылығы желдеткенде жоғарлама белсенді желдету орынды болып табылады. Қызған астық үйіндісін желдетеді астықтың ылғалдылығы аздап жоғарлауы мүмкін, егер астықтың ылғалдылығын үрлеп отырған ауаның ылғалдылы мен температурасына сәйкес келетін тепе-теңдік көрсеткішінен  төмен болса, онда астық ылғалдылығы  кептіріледі, желдету тиімсіз болып  қалады.

 

 

1.1. Әртүрлі қолданыстағы  астық өлшемдерін белсенді желдету  

Әртүрлі қолданысқа байланысты желдетудегі  бірнеше түрлері ажыратылады. Астық  массасын белсенді желдету режимі профилактикасына  және салқындату мақсатында жүргізіледі.Әртүрлі желдету режимдеріне байланысты олардың ауа берілсе,  оның температурасы  мен ылғалдылығы партияларды желдету  ұзақтылығы бидай қабатының қасындағы да әртүрлі болады.

Профилактикалық  желдету. Оны астықтың өздігінен  қызуын болдырмас үшін қолданады. Үйіндіні профилактикалық желдету жүйесі түрде өткізілді, белсенді желдету  желісі негізгі технологияларға сәйкес, соны мен қатар өнделетін астық түріне және аудан ауа райына байланысты өткізіледі. Профилактикалық желдету кезінде түнгі уақыт пен келесі салқындатудың маңызы зор.

Астық  массасын салқындатуға арналған желдету. Үйіндінің  температурасын 10⁰С –тан  0⁰С –қа дейін төмендету үшін қолданылады. Мұндай температурада үйіндідегі физиологиялық микробиологиялық процестер тоқтап қосады. Мұндай температурада үйіндіні сақтау аса жоғары тұрақтылықта сақтау деп есептеледі.

Астық сақтау қоймаларында кептірілсе кептірген астықты салқындатуға жіберіледі. Кейде кептірілген өнімділігін жоғарлату үшін олардың салқындатқыш шахталарын кептіргіш ауыстырады, ал кептірілген астықты вентиляторлы қоймаларда салқындатады.

Өндірістік  көрсеткіштер мұндай кептіргіштің реконструкциясы олардың өнімділігін кейде 30-40%  дейін көтерілетіндігінің көрсетеді. Сонымен қатар кептірілген массаны вектиляциялау процесі кезінде ал теру және дұрыс салқындатылуы есептеледі. Астық массасын тоңазыту арналған желдету . Оның температурасын қалыпсыз жағдайда дейін жеткізу үшін пайдаланады. Осы жағдайда астықтың  өмір сүруі типілік, ал анабиоз қалыпқа енеді. Үйіндіні тоңазыту кезінде зат алмасу  және тыныс алу төмендетілсе ондағы микроорганизмдердің тарауына  қиын болады, ал кей кездері олар тіпті өсіп те кетуі мүмкін -23⁰С- температураға дейін тоңазытылған құрғақ тұқым өзіне тән қасиеттерін жоғалтпайды және өмір сүру қабілеті де жоғалтпайды.

Астық массасын тоңазыту кең көлемді көлемді қолданылады. Тоңазыту барысы жерде және әрқашан орныдала бермейді.Дайындау кезінде тоңазытуды кей жылдары тек Батыс Сібірде,Шығыс-Сібірде,Солтустік-Қазақстанда және кейбір аймақтарда жасады.

Астық  массасын вентелдей арнайы кептіру үшін жазға  және күзгі жылы атмосфераны ауаны  қолданады.Дегенмен кептіру кезінде бір тәулік ішінде онын температурасы мен ылғалдылығының өзгеруі қиындықтар  туғызды. Сол үшін жыл мезгілінің қолайсыз жағдайында ауамен оны жылытып салыстырмасы ылғалдылығы   35-65% дейін төмендетеді, ал астық түрінің тепе-теңдік ылғалдылығына сәйкес келеді.

Астық массасын жылы атмосферасының немесе жылылыған  ауамен кептіру жай және жалғасы  өтеді. 15-25⁰С температурада жүргізілетіндіктен.

Астық тұқымын  желдету. Ол әдіс өзінің ерекшеліктерін өзгереді жаңа жиналған астық тұқымын  желдету. Оның жиналғаннан кейінгі  процестерін өсу энергиясын және өкініштісі тездету үшін жасалады. Сонымен қатар ұзақ сақтау процесі кезінде тұқымның өсірілгендігінен сақтау үшін, оны жүйесі түрде желдетіп отырады. Көп жағдайда олардың ұзақ уақыт сақтауын қалыптастыру үшін, оларды салқындатады. Кей кезде оларды егістікке егу үшін оларды жинағанда , одан кейін жылы көктемгі ауамен желдетеді. Әрбір сақталған астық тұқымын желдетудің  өзіндік ерекшеліктері технологиясы және режимі бар.

Сақтау процесінде тұқымнын тыныс алуы кезінде, сонымен қатар жылу мен ылғалдылықтан басқа, көмірқышқыл газы бөлінеді. Ол өте ауыр сондықтан үйіндінінің  астына жинасып ондағы әртүрлі газдарды, соның ішінде оттегіні ығыстырып шығарады. Тұқым оттегінің сүре алмайтын тірі организм. Үйіндіні белсенді желдету олардың арасындағы кеңестіктегі ауаны тазартып, оттегіні жеткізііп , тұқымның өмір сүруін сақтап қалады. Тұқымның биолоигиялық және биохимиясын процестерін жайлату үшін оларды салқындатады. Астықты  салқындату мақсатында желдету жоғарыда айтылған болатын. Дәл сол айтылған салқындату тұқымға да жасалады. Тұқымды салқындатудың бір ерекшелігі оны жинап алғаннан кейін жасау керек. Сондықтан тұқымды температура       18-36⁰ С болатын жылы ауамен белсенді желдетіп, одан кейін жетілдіріп барып үйіндіні салқындату керек.

Тұқымның ұзақ уақыт сақтауын қамтамасыз ету кезінде  оларды тоңазытады. Дегенмен өте төмен  температурада астық түрлерінің тұқымдары.яғни жоғары ылғалдылығы  өздерінің  өмір сүруін тоқтатының білу керек. Бірақта орташа ылғалдылығы  сол тұқымдар өте төмен температураға үйреніп, өздерінің өткіштік қасиеттерін жоғалтпайды.

Өздігінен қызуды болдырмас үшін желдету. Астық массасын тез салқындату мақсатында жүргізіледі, оны өздігінен нығыздалуы ауа-райына тәуліктің әртүрлі уақыттына  байланыссыз өндірілетін түрге, астық сақтау қоймаларының конструкциясына желдету құралына және тағы басқаларына қарап өткізеді. Өздігінен қызыған астықты желдету кезінде ылғалдылықты болдырмас үшін оларды салқындатылған массамен теңестіреді.Желдету процесі кезінде өздігінен қызған ортадан салқындатылған , үйіндіні ауаның өтіп кетпеуін қадағалау керек.

Сонымен бірге астық массасын қабылдау , өңдеу және сақтау кезінде  белсенді желдету:

• астық массасының өздігінен қызуын және жаңа жиналған астықтың қасиетін жоғарлатады, температура мен ылғалдылықты тенестіреді;
• жаңа жинаған астықтың жетілуін тездетеді және не оның өндірістік тұқымдық қасиеттерін жоғарлатады;
• астық массасын мен тұқымның ұзақ уақыт сақталуын кезіндегі өміршендігін сақтап қалады,
• егу алдындағы үйіндінің астықтың тұқымдық қасиетін көктемгі жылумен жылыту арқылы жаңарту;
• астықты салқындату және тоңазыту, яғни астық массасындағы әртүрлі стадиялардағы зиянкестерімен күресу;астық массасын орнынан қозғау кезінде өңдеу және сақтауда аз шығын жұмсау, сонымен бақылауынан тролі мен өңдеу процесін түріндегі механизациялау және автоматизациялау .

Сондықтан астық  массасының белсенді желдету  - сақтаужың  және астықтың қасиетін жақсартатын  бірден бір тәсілі болып есептеледі.

1.2. Кейбір  астық өнімдерін желдетудің  ерекшеліктері  

Ұзақ уақ тұқым  түрлері Бұл астық өнімдеріне кең тараған –тары. Тарыны желдету және сақтау  кезіндегі  оның астық өнімдерінен қандай ерекшеліктері бар екенін астықтап алу керек.

Тары тегіс  бетті, дөңгелек формасы және диометрі кіші астық өнімі. Оның үйіндісі орташа сусымалылығы  35%, ал бидайда 40-50% , ортада 55  % болады. Тарынын үйінді қылып үйген кезде оның тығыздығының 2-3% өскенін көруге болады. Сақтаған және астық арасын кеңесінің кішірейгенін байқаймыз. Осынын бәрі бидайға, жармаға және басқа да астық өнімдеріне қарағанда тарының үйінді кезінде ауа өтуін  қиындатады.

Тары құрамында  5 %   май бар, оның жартысы тұқым ішінде болады. Тары сусымалы болғандақытан оны желдету кезінде оның шашылып қалмауын бақылау керек. Кукуруздың тарыға қарағанда үлкенірек.Үйіндідегі кукуруздың арасы, яғни кеңестік алмақ болғандықтан ауа арасынан тез өтеді. Қоймада рорлардын немесе каналдардын арасында жатқан кукуруз ауасымен шамасы жуылады. Үйіндіні тұрақтылық аймағы пайда болады. Торлар немесе каналдар құрылғысынын арасында аймақтық болған сайын тұрақтылық аймағы  болады. Еденді  көшпесіі құралдарда торлардың арақашықтығы   1,2-1,8м , ал тұрақты қондырғыларда, яғни СВУ-1 мен СВУ-2 1,5-2,2 м болады. Сақтау қоймалары қабырғаларында ол 4,7 м дейін жетеді. Тиістінше мұндай қондырғыларда кукурузды маңызды өңдей алмаймыз.Кукурузды өңдеген кезде ауа шығатын  тесіктін арақашықтығы 0,5-0,6 м-ден аспауы керек. Қойма еденін немесе сол ауданды түріндегі тормен қаптау керек. Сондықтан осыған арнап арнайы желдету қондырғыларын алған дұрыс. Желдету кезінде үйіндінің бұл жерді үйіліп қалмауын бақылау керек. Бұршақ тұқымдастарға ас бұршақ, жел бұршақ үрме бұршақ жасыны және басқаларын жатады. Олар жоғары ылғалдылығы және мөлшерде ақуыздан 25-30 %  тұрады. Сондықтан сапасын төмендетіп алмау үшін.Олардың шығын ылғалдылығына байланысты температурасын жайлатады.Сонымен қатар тиісті ауамен береді.

Майлы дақылдар. Оларды 60 ⁰С-қа  дейін жылытылған ауамен желдетеді. Дегенмен ауа температурасының жоғарлауы кептіру процесін тездетеді.

Күріш.Астық қабылдау қоймаларына түсетін күріш астықтың 75 тен 90 %  дейінгісін ылғал және шикізат категриясына жатқызады. Ылғалдылығынан басқа , астық сақтау кезінде сонымен қатар оның  температурасы да маңызды роль атқарылады. Партия дайындау кезінде температура 20-25⁰ С аралығында болады. Осындай температура және ылғалдылық күріштен физиология-биологиясына және микробиологиясына процесінің дамуын тездетеді.Сондықтан күріш астықтың сақтау кезіндегі тұрақсыздығы оның өздігінен қызуына әкеп соқтырады.