Техногендік әсерлердің қоршаған ортаға әсері мен кауптілігі

КСРО заманында Қазақстан  аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер  бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар  мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын  оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды. Семей маңындағы радиациялық  әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті.

1949 жылдан 1963 жылға дейін  жер бетінде жасалған сынақтардың  зардабы әсіресе мол болғаны  рас. Бұл аймақтағы аурулардың  есеп-қисабы 1990 жылға дейін мұқият  жасырылып келді. Облыста онкологиялық, жүрек-қан тамыр, жүйке және  психикалық аурулар саны күрт  өсті. Азап шегіп, өлім құшқан  адамдар қаншама. Отбасыларында  кемтар балалар көбейді. Бұның  өзі қазақ ұлтының келешегіне  төнген зор қауіп болатын 1980 жылдардың аяғына қарай халықтың  төзімі таусылып, шегіне жеткен  еді.

Басқа ядролық державалармен  салыстырғанда, Қазақстан аумағында  қиратқыш әлеуеті жағынан орасан зор ядролық арсенал болды.

Қазақстандағы қарудың жиынтық  ядролық қуаты бұрынғы Кеңес  Одағының барлық ықтимал дұшпандарының  аса маңызды стратегиялық объектілерінің барлығының тамтығын да қалдырмауға  жетіп артылатын. Бұл қаруды қолдану  миллиондаған халқы бар мыңнан астам  қаланы, ол былай тұрсын, тұтас бір  мемлекеттерді, тіпті континенттерді жермен жексен етуге мүмкіндік беретін.

Қазақстан стратегиялық қару-жарақ  пен оны жеткізу құралдары  орналастырылған жай ғана орын болған жоқ. Біздің елде жайласқан сұмдық әскери-техникалық әлеует қуаты жағынан тұтас бір  индустрия, өзіндік бір «мемлекет  ішіндегі мемлекет» еді.

КСРО-ның ыдырауы нәтижесінде  Қазақстан толық әскери ядролық  циклды: ядролық қаруды сынау, жаңғырту және өндіру циклын жүзеге асыру мүмкіндігін  алды.

Курстық жұмыстың мақсаты: Атмосфералық ауаны ластайтын фактор-лардың жиынтығын  және олардың организмнің жалпы  жағдайына әсерін зерттеу – денсаулықты  және еңбек жағдайын жақсартуға бағытталған  жүйелер шараларын жасау, техногендік  апаттардың қоршаған ортаға әсері мен  қауіптілігін, атмосфералық ауаның ластануын  экологиялық бағалау.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу қажеттілігі  қарастырылады:

- әдебиеттерге шолу жасай  отырып, қоршаған ортаны қорғаудың  өзекті сұрақтарын қарастыру;

-дені сау халық деңгейін  қалыптастыруда қоршаған орта  факторларының ролін анықтау;

- зерттеу әдістері арқылы  ауаның құрамын және ауаның  шаңдануын анықтау;

- техногендік апаттардың  қоршаған ортаға әсері мен  қауіптілігі, яғни «Байқоңыр»  космодромы — Ракета тасушылардың  қоршаған ортаға тигізетін әсері мен қауіптілігі және Семей полигоны – ядролық сынақ аймағының экологиялық зардаптарын талдау осы жұмыстың міндеттері болып саналады

 

Радиакциялық  қауіпті обьектілердегі апаттар

 

Қазіргі кезде көптеген шаруашылық және ғылым салалары радиактивті  заттар мен жедел сәулесінің көздерін пайдалануда. Ядролық энергетикада жоғарғы қарқынмен өркендеуде. Осыған орай бұл салаларда да апат орын алуы мүмкін. Апат болған жағдайда мекендеген жай радиактивті ластануға және адамдар сәулеленуге душар болар. Локальді апат-бұл радиактивті заттар мен жедел сәуленің радиактивті  қауіпті обьектілердегі қондырғылардың істен шығуының арқасында қондырғы технологиялық тізбектің қисында  және ғимараттық белгіленген нормадан аспай байқалады. Жергілікті апат-бұл  радиактивті заттар мен жедел  сәуленің радиактивті қауіпті обьектілеріндегі қондырғылардың істен шығу арқасында  санитарлық қорғау аумағында белгіленген  нормадан аспай байқалуы. Жалпы апат-бұл  радиактивті заттар мен жедел  сәуленің радиактивті қауіпті обьектілеріндегі қондырғылардың істен шығуының арқасында  санитарлы қорғау аумағынан тыс  жерде белгіленген нормадан артық  мөлшерде байқалуы.

 

Негізгі радиактивті қауіпті  обьектілерге: атом станциялары, ядролық  отын дайындайтын өндіріс орындары, радиактивті қалдықтарды көму және өндеу орындары, ядролық реакторы бар ғылыми және жобалау институттары, ядролық энергетикалық қондырғылары бар көліктер жатады.

 

Жедел сәуле көздері

 

Жедел сәуле көздері табиғи және техногенді болып бөлінеді. Табиғи сәуле көздеріне жер радиакциясы  мен ғарыштық сәулелер кіреді. Техногендік  сипаттағы жедел сәуле көздеріне  жататындар:

•медициналық апаттар. Бұлар техногендік сәуленің 50% құрайды;

•ядролық отын комплексіндегі өндіріс орындар;

•ядролық қаруды сынақтан өткізу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қортынды

Адам   қызметінің   нәтижесінде   жаңа,   бұрын   болмаған   аурулар пайда болады. Мұндай ауруларды ерекше техногенді аурулар тобына жатқызады. Оларға қорғасын («сатуризм»), кадмий («ита-ита»), сынап  қосылыстарымен (“минамата”) және т.б. уланудан пайда болған аурулар жатады.

Денсаулық үшін зиянды органикалық  және бейорганикалық заттар

Көптеген органикалық  заттар улы және жоғары дәрежеде тұрақты  болып табылады. Олар көбінесе канцероген, мутаген, тератоген немесе басқа  аурулардың  пайда  болуын  күшейтеді.

Органикалық қосылыстардың  ішінде, әсіресе, галогенді көмірсулар мен полициклді ароматтық көмірсулар (ПАК)  қауіпті.

Галогенді көмірсулар. Бұл  топқа бір немесе бірнеше көміртегі  атомдары хлор, бром, йод немесе фтормен  алмасқан органикалық қосылыстар жатады. Хлорлы көмірсулар кең таралған. Олардың  көпшілігі тұрақты, ағзалар оларды жеңіл сіңіреді және жекелеген мүшелер  мен ұлпаларда жиналуға қабілетті. Мысалы, поливинилхлорид (ПВХ), полихлорды бифенилдер (ПХБ), ДДТ (пестицид), тетрахлорфенол және тетрахлорэтилен (еріткіштер). Бұл  топқа өте улы зат — диоксиндер де  жатады.

ПВХ мен винилхлорид бауырдың қатерлі ісігін, тері, сүйек пен  аяқ-қолдың зақымдануынан көрінетін  винилхлоридтік ауруды туғызады. Ұзақ уақыт бойы винилхлорид қауіисіз деп есептеліп келді. Оны аэрозоль баллондарында газ-тасымалдаушы және медицинада наркоз ретінде қолданып келген. Тек 70-жылдары  ғана оның  улы қасиеттері анықталды.

Белгілі ДДТ (дихлордифенилдихлорэтан) да хлорлы көмірсуларга жатады. 1939 жылы Моллер бұл заттың инсектицидтік  қасиеттерін анықтады

Қала және адамның денсаулығы

Қазіргі кездегі адамның  экологиялық ортасы – қала. Ол ең ірі және табиғи ортадан өзгеше, көптеген параметрлері бойынша экстремалды  деуге болатын орта. Қалада техногенді қуаттың орасан зор концентрациясы  жиналады.

Дүние жүзінің қалаларында  қазір ғаламшарымызды мекендейтін  халықтың шамамен жартысы шоғырланған. Соңғы 45 жылда қала халқының саны 729 млн-нан 2540 млн. адамға дейін өсті, яғни 3,5 еседей, ал олардың халықтың жалпы  санындағы үлесі 29-дан 44%-ға дейін  артқан. Сонымен қатар, қалалардың іріленуі жүріп отыр. 1995 жылдың соңына қарай  дүние жүзінде халқының саны 1 млн.-нан  астам халқы бар 320 қала және 5 млн.-нан  астам  халқы бар 48 қала болған.

Бірақ урбанизация (латын  тілінен аударғанда urbanus - қалалық) процесі  тек қала халқының немесе қалалардың мөлшері мен санының артуымен ғана шектелмейді. Сонымен қатар, бұл  процесс қоғам өміріндегі қалалардың рөлінің артуынан, көптеген адамдардың өмір сүру салтының өзгеруінен де көрінеді.

Қалалардағы адам экологиясына тән нәрсе — бұл табиғи экологиялық факторлардан оқшаулану болып табылады. Қажетті мөлшерде өсімдіктер, тірі топырақпен, сумен қамтамасыз етілген. Адамның биологиялық табиғаты мен оның табиғатқа қарсы іс-әрекетінің нәтижелері арасындағы қайшылық, әсіресе қала жағдайында  шиеленісе түседі.

Қазіргі кездегі қала —  күрделі әлеуметтік-экономикалық ағза. Ол демографиялық, экономико-географиялық, инженерлік-құрылыс, сәулеттік факторлардың әсерінен, қоршаған экономикалық кеңістік пен табиғи ортаның алуан түрлі өзара әсерлері нәтижесінде қалыптасады. Көбінесе, қалалармен қоғамдық процестің көптеген белгілерін байланыстырады. Бірақ, қала өркениеті — қолайлы жағдайлар, тұрмыстың жеңілдеуіне әкелгенмен, коммуникация тығыздығы, әр түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру мүмкіндіктері — тек барлық  жағынан қолайлы орта  емес.

Қала ортасы адамның басты  сапасы — оның денсаулығына қолайсыз әсер етеді. Атмосфераның, судың, азық-түлік өнімдерінің, күнделікті қажетті заттардың өнеркәсіп пен транснорттың қалдықтарымен ластануы, электромагниттік өріс, вибрация, шу, ауаның дезионизациялануы, тұрмыстың химияландырылуы, шектен тыс көп ақпараттардың ағыны, уақыттың жетіспеуі, гиподинамия, эмоциогенді қысым, дұрыс тамақтанбау, зиянды әрекеттердің кеңінен таралуы — осылардың барлығы қосылып адамның денсаулығын нашарлатады.