Муниципальный финансовый менеджмент

         30-с сылларга кэпсээни, сэґэни таґынан публицистика эмиэ сайдыбыта. Публицистиканы эмиэ мээнэ киґи суруйбат, манна эмиэ уус – уран талаан наада. 1934 сыллаахха «СаІа оло±у тутабыт»  диэн улэґит дьону уруйдуур хомуурунньук тахсыбыта.          

                                1.2. Гендер ійдібµлэ

 Гендер диэн эр киґи уонна дьахтар сыґыаннара. Нууччалыы да±атан эттэххэ «мужской и женский пол» диэн ійдінір. Гендер сµрµннээн психология биир хайысхата буоларынан биллэр. Гендернай чинчийии – гуманитарнай наукаларга уіскээбит саІа хайысха буолар. Наука±а, ордук антропология±а уонна этнография±а, эр киґи уонна дьахтар тута – хапта сылдьар культуралара, социальнай балаґыанньаларын уратылаґаллара биир кэм бэлиэтэнэрэ. Ол эрээри биологическай пол уонна социальнай пол ( гендер ) ійдібµллэрэ олох кэлиІІи кэмІэ – постмодернизм кэмигэр баар буолбуттара.

Гендер диэн тыл английскай тылга аан бастаан  грамматическай кірµІµ бэлиэтиир этэ. Кэлин  Гендеры икки сµрµн улахан хайысха±а араарар  буолбуттар: Ученай Элис Игли дакаастыырынан:

1) Биологическай  -  «Биологический подход исходит   из того, что различия между  мужчинами и женщинами обьясняются  генетическими и гормональными  факторами».

2)  Социальнай - «Социальный подход  предпологает, что различия между полами формируется обществом, чтобы быть принятым обществом, мужчины и женщины должна вести себя конгруэнтно своей гендерной роли, т.е. совокупности  стереотипных ожиданий, которые общество предьевляет данному индивиду как представителю определенного пола. Одни личностные черты и характеристики  поведения являются приемлемыми для      мужчин, другие для женщин». [4, 47] Онтон А.Кирилина бэлиэтииринэн гендер ійдібµлэ наука5а маннык суоллах – иистээх киирбит: « В научное описание оно введено для того, чтобы провести границу между понятием биологический пол ( sexus) и социальными культурными импликациями, вкладываемами в концепты мужское – женское: разделение ролей, культурные традиции, отношение власти в связи с полом людей». [   5, 24 ].

Гендернай чинчийиилэр 20 – уйэ 1960-70–сс сылларыгар ар±ааІІы наука±а са±аламмыттара уонна  история, социология, психология, лингвистика  курдук наукалары хабаллара. Тыл  уонна литература эйгэтигэр дьарыктаналлар И. Гоффман, М. Фуко, О. Воронина, Н. Пушнарева, А.  Кирилина. Бу ученайдар бэлиэтииллэринэн, киґи тутта – хапта сылдьарыгар,  ійµгэр – санаатыгар айыл±аттан айдарыыта буолбакка, ордук эр киґи эбэтэр дьахтар быґыытынан  общество±а ылар миэстэлэрэ, оруоллара сабыдыаллыыр эбит.

       Ону А. Кириллина маннык этэн турар:  «Исходя из данного основания, можно, по мнению Г.А. Брандт, выделить три основные позиции - три группы авторов, высказывающихся по данной проблеме. Первую группу она репрезентует под названием «Женщиной не рождаются…» (начало известного высказывания Симоны де Бовуар).

    Ґс сµрун быґаарыыны Г. Брандт маннык быґааран этэр:

- Г.Брандт диэн ученай  быґаарарынан хас биирдии дьахтар айыл±аттан ийэ буолар аналлаах кэлэр диэн быґаарар. Эр киґи уонна дьахтар сыґыаннара урут – уруккаттан  баарын бэккэ билэбит диэн этэр .  Бу психология биир кірµІэ, кинилэр хайдах тапсаллара, бэйэ - бэйэлэрин ійдіґіллірі - ійіґіллірі мантан сиэттэрэн  эр киґи уонна дьахтар икки ардыларыгар таптал сыґыана  кµідьµйэр диир. Нууччалыы быґааран эттэххэ маннык: «На самом же деле женщина наделена такими же способностями и может выполнять все те социальные и культурные функции, которые  всегда  считались прерогативой только мужчин, а женская способность к деторождению не должна быть базисной основой социальной и культурной дискриминации женщин».

- «Вторая  группа авторов, к анализу работ  которых обращается Брандт, придерживается  концепций, которые объединены  под названием “Природа женщины  - «не есть абстракт, присущий  отдельному индивиду»”. Они считают, что, несмотря на то, что природа женщины, действительно детерминирована не биологически, а социально - факт этот нисколько не отрицает ее природного существования. Она несет в себе «совокупность общественных отношений. Этот подход может быть применен и к отдельным социальным группам, таким как мужчины и женщины. И тот вид деятельности, который выполняли женщины в большинстве социальных организмов, т.е. воспитание детей и все, что связано со сферой поддержания дома и семьи, и сформировал женскую природу с ее специфическими познавательно-аффективными структурами» [Цит. по: Брандт, 2003].

- Выделяется  и третья позиция - «Анатомия  женщины - не судьба, но источник»,  представители которой видят  источник своеобразия женской  природы собственно в особенностях ее телесного переживания жизни. Авторы, работающие в русле данной тенденции считают, что утверждение будто человеческий разум и тело представляют собой два различных вида существования, которые только случайно связаны друг с другом, отношение к  биологии, как к просто времени для женщин - неверно. С их точки зрения человеческое сознание не может быть абсолютно абстрагировано от телесности. Если что-нибудь женское по-настоящему ценилось в предшествующей культуре, так это ее тело - женское тело всегда было рассматриваемо прежде всего как материнское, или в другой своей ипостаси, оно было предметом восхищения, источником вдохновения художников, поэтов и.т.п. - именно тело оказывалось базисной основой дискриминации женщины.

А. Кирилина маннык диэн  бэлиэтээн этэр:

 «Вместе с тем, сегодня считается, что существуют определенные различия в мужской и женской речи, существуют они как тенденция. Чем выше уровень образования, тем меньше различия в речи. Есть исследования, которые показывают, что в профессиональной коммуникации гендерный фактор играет определенную роль. Эти вопросы очень слабо осознаются, их только начали исследовать. Тем не менее, они влияют на результат коммуникации, они влияют на признание человека профессионалом». Маны таґынан , чинчийээччилэр биґиги обществобытыгар патриархальнай ій – санаа баґылыырын, оттон культурабыт маскуллиннай эйгэни (маскулиннай мир) тыктаран кірдірірµн бэлиэтииллэр.

1970-с  сыллардаахха АХШ-га уонна Германия±а  дьахталлар СаІа хамсааґыннара  тахсыбытын тµмµгэр  гендернай  чинчийиилэр баар буолбуттара. Аан бастаан тыл эйгэтигэр, языкознания±а, гендернай чинчийиилэр  са±аламмыттара уонна феминистскай лингвистика диэн хайысханы уіскэппиттэрэ. Бу хайысха сµрµн сыала – патриархальнай ійу – санааны  са±алыыр, общество оло±ор уонна культура эйгэтигэр эр киґи кірµµтэ баьылыырын  кірдірір ба±алаа±а.

Гендернай чинчийиини дьарыктанааччылар дьахтар  суруйар стилигэр (женское письмо) сурун бол5омтолорун уураллара. Э.Иксу, Л.Иригаре бэлиэтииллэринэн,  дьахтар  айбыт айымньытын тыла – іґі эр киґи айымньытыттан уратылаах диэн кірін бэлиэтээбиттэр. Оттон Н. Миллер диэн чинчийээччи дьахталлар айымньыларын жанрын, ис хоґоонун, кэпсиир ньымаларын чинчийэн баран, маннык санаа5а кэлэр: «… в литературном тексте нет никаких формальных знаков о гендере автора, что не существует никакого достоверного метода, с помощью которого стало бы  возможным определить гендер автора по одному  тольку тексту» (6,105). Онон, илиІІи литературоведения±а кэнники сылларга дьахтар айар  улэтигэр интириэс кµµґµрбµтµн бэлиэтиэхпитин сіп.

Онтон биґиги прозаик дьахтар суруйааччыларбыт «Дьахтар литературата», «дьахтар айар улэтэ», «дьахтар историята» диэн ійдібµллэр тула биґиги наукабытыгар  билигин да міккµір бара турар.  Дьахтар айар µлэтин туспа туруоран чинчийиини  утарааччылар этэллэринэн «… литература может быть лишь хорошей или плохой, и никаких других аспектов рассмотрения и анализа текста быть не может. А уж тем более литература не может быть мужской или женской, не может делиться по половому признаку ( 45) …………………………………………….

1970- 80 –с  сыллардаахха Ар±ааІІы дойдуларга  тахсыбыт феменисткай хамсааґыннар  дьахталлар общество±а эр киґини  кытта тэІ бырааптаналларын ситиспиттэрэ. Ол курдук, дьахталлар политика±а, араас эйгэ±э салайааччы буолар  кыа±ы ылбыттара. Советскай союзка уопсай демократическай  хамсааґыннар тахсыыларын тµмµгэр дьахталлар советскай общество±а  хайдах олороллоругар, оруолларыгар интириэс кµµґµрбµтэ. Маны таґынан, бу кэмнэ талааннаах дьахтар – суруйааччылар Б. Ахмадулина, Л. Петрушевская, Т. Толстая, В. Токарева, С.Капутикян баар буолбуттара. Кинилэр айар µлэлэрэ баар буолан биґиги дойдубут литературоведениятыгар гендернай чинчийиилэр са±аламмыттара. Онон, 1980 – с сыллартан са±алаан Россия±а дьахтар литературатын туспа проблема гынан чинчийии  са±аламмыта. Гендернай чинчийиилэринэн нуучча литературатыгар дьарыктаналлар. Н. Габриэлян, М. Рюткенен, Е. Трофимова.

Российскай  литературоведения±а гендернай  чинчийиилэр µксµн проза±а анаммыттар. Дьигинэн, 19-с µйэттэн са±алаан нуучча литературатыгар 100 –тэн тахса поэтесса баара. Нуучча прозаик дьахталлар айар µлэлэрин чинчийээччилэр  айымньылар темаларыгар, героинялар характердарыгар, сюжеттар тутулларыгар, композиционнай приемнарга сµрµн бол5омтолорун уураллар. Ону ученайдар маннык диэн этэн киллэрэллэ Е. Здравомыслова, Е. Герасимова, Н. Торян «Гендерные стереотипы в детской литературе», Р. Нохейль» « Мечты и кошмары. О телесном сексуальном в постсоветской женской прозе диэн ыстатыйалара туоґулууллар.

Саха  дьахталларын литературалара 1930-с сыллартан  баар буолбута. Ол курдук 1920 – 30-с сыллардаахха А. Неустроева,  К. Платонова,  В. Давыдова айар µлэлэрин о5олорго анаабыттара. Онтон 1960-с сыллардаахха бідіц прозаиктар А. Сыромятникова, В. Гаврильева айымньылара аа±ааччылар биґирэбиллэрин ылбыттара. 

1.3. Валентина Гаврильева сэґэннэрин   гендер хайысхатынан чинчийии

Саха прозатыгар 70 с сылларга  элбэх талааннаах  эдэр суруйааччылар  киирбиттэрэ. Биґиги прозабытыгар лирическай, психологическай, философскай, детективнай быьылааннаах, историческай, научно – фантастическай  кэпсээннэр, сэґэннэр,  романнар айыллыбыттара.  70 – с сылларга  билиІІи оло±у  кірдірµµтэ  чуолаан сэґэн жанра  инникигэ тахсыбыта.

Бастатан туран, суруйааччылар сэґэннэргэ эдэр герой  личность  быґыытынан µµнµµтµн, характера  сайдыытын, кини олох кырдьыгын кірдііґµнµн  арыйаллар.

70- с сылларга  литература±а  сиэр   быьыы  – майгы   сигили   боппуруостара  инники кµіІІэ  тахсаллар. Эдэр  прозаиктар аныгы мещанство кірµІнэри,  татым ис дуґалаах буолууну  бэйэ эрэ  иннин билиниини,  малга – салга сµгµрµйµµнµ, дуоґунаґынан  туґаныыны, тµктэри майгылаах – сигилилээх буолууну – бэйэлэрин айымньыларыгар са±алыыллар.

Ол курдук Валентина  Гаврильева  «Суол»  диэн  сэґэннэрин  кинигэтигэр  сиппит – хоппут, оло±у  муударайдык анааран кірір  суруйааччы  быґыытынан кістµбµтэ.  В. Гаврильева айымньыларын сµрµн  суолталара  суруйааччы биґиги билиІІи  олохпут утарсыыларын сытыытык кірдірірµгэр буолар. Кини  аныгы  мещанство кµірэйиилэрин араас іттунэн  тыктаран кірдірір. «КµґІІµ тапталыгар» суруйааччы киґи  киґиэхэ ньэгэй буолуутун,  таас сµрэхтээхтэри, карьеристары утары охсуґар. Акаары дьахтар туґунан кыра сэґэІІэ»  кэрэни ійдіібіт, олохтон туґанары эрэ сатыыр,  оттон « Суол » сэґэІІэ чэпчикитик , кырасыабайдык, тµірт истиэнэ, кібµір сылааґыгар бµгэн олорор дьоннор  характердарын арыйар.

Даайа ( « Акаары дьахтар туґунан кыра сэґэн») олоххо практичнай  ійі – санаата  суох, уус – уран эйгэ абылаІар ылларбыт, бэйэтэ оІорон кірір дьикти  дойдулаах , ыраас  о5олуу санаалаах, кэрэ дуґалаах киґи. Ол эрэн кини кµннээ±и олох кыґал±аларыттан ойдом турара кини характерын итэ±эґэ буолар.  Даайа дьиІнээх оло±у  кірір – билэр  ба±алаах: « мин чахчыны , кырдьыгы кірір  буолуом» - диир.    Суруйааччы геройа «ійдінірµн»,  биґиги утарсыылаах, µтµргэннээх олохпут хаамыытыгар киириэ±ин итэ±эйэр.

Аана («Кµґµн таптала») – олох хабырыйсыытын амсайбат киґи. Аана уонна Айта – бу олоххо икки аІыы  туспа сыґыаннар, ол кинилэр характердара харсалларыгар тириэрдэр. Айта, Аана этэринэн, мещанка,  кини олох µрµмэ эрэ  іттун сомсо сылдьар, олохтон  ылар эрэ ба±алаах. Аана сэрии кэннинээ±и  олох кыґал±аларын этинэн – хаанынан  билбит, µтµі дууґалаах, боростуой кыыс.  Ол да буоллар кини характера утарсыылаах, уґулуччу µчµгэй буолбатах. Киниэхэ о±о эрдэ±иттэн  сіІін хаалбыт ордургур±ааґын санаата баґыйан (ол кыґал±алаах олох бэлиэ хаалларыыта эбитэ дуу), бэйэтэ да ійдіібітµнэн араас быґыылары оІороругар куґэйэр. Аананы  аа±ааччы  чугастык ылынар. Кини санааргыыр, ыалдьар, эрэйдэнэр, ким кырдьыгын быґаара сатыыр, бэйэтин да харыстаммакка, учугэйдик кісті сатаабакка, буолбут быґыыны – майгыны чиэґинэйдик ырытар. Оттон Айта, быстыбыт кутуругар кыґаммат Лукерья куоска курдук, кыратык да айманан ылбат.

 «Суолга» улэґит Михаил – оло±ун чиэґинэйдик  олорон кэлбит  киґи. Оттон о±олоро туспа суолу тутуспуттар, кыыґа Лаана  кини сирэйигэр: «Эн  олоххун хатыылаабатах киґи» - диэн тыллары этэр. Лаана чэпчики сылаас оло±у эккирэтэр, дьолу улэлээн, эрэйдэнэн  булуон ба±арбат.  Уола Бµітур тµірт эркиІІэ бµкпµт. Кинилэр олохторун итинник «дьолу» тутарга аныыллар.  Айымньыга олоххо  икки утарыта сыґыан, олоххо киґи хаалларар суола, киґи оло±ун суолтата диэн проблема туруоруллубут   буолан, бу сэґэн кµµстээх философскай хайысхаламмыт. 

          В. Гаврильева  сэґэннэрэ сытыы конфликтаахтар, кини геройдарын ис дууґаларын утарсыытын тыІааґыннаах тугэннэргэ кірдірір. Манна характер психологиятын ырытыы дириІиир. Киґи психологиятын бэйэтин айымньыларыгар сµрдээх ча±ылхайдык ойуулаан кірдірбµтэ. Автордар  айымньыларын  характер психологиятын чинчийэллэригэр саха прозатын биир µтµі  µгэґин – уус уран деталлары  тууттууну – тумналлара  хомолтолоох. Суруйааччылар сэґэннэрин  ис дууґатын  арыйыыга сµрµн бол±омтолорун уураллар. Суруйааччылар аныгы эдэр киґи µµнµµтун, олоххо оруолун, кини кірдµµр кырдьыгын, охсуґуутун араас іттуттэн чинчийэллэр, дириІ философскай тµмµктээґиннэргэ тиийэллэр. Сэґэннэргэ билиІІи олох утарсыылара сытыы, драматическай уус – уран конфликтарга тыктаран арыллаллар. Биґиги обществовыт  инники сайдыытын харгыстыыр кістµµлэри утары охсуґар активнай социальнай  позициялаах геройдары  кірдірµµ саха прозатын оптимистическай тыынын, инниккигэ сырдык ыратын бигэргэтэр. Бу µс суруйбут улахан ураты сэґэннэрэ мин санаабар гендер ураты кістµµлэрэ, «КµґµІІµ тапталга», «Акаары  дьахтар туґунан кыра сэґэІІэ» уонна «Суолга»  диэн сэґэннэригэр ордук кістіллір диэн бэлиэтээтим.  [1,104]