Қазақстандық өнеркәсіптік корпорациялардың инвестициялық саясаты

Қаржы орталығын  дамыту бойынша жобаны табысты түрде  іске асыру көп аспектілері бойынша  қазақстандық бағалы қағаздар нарығын  дамыту бойынша келешекте іске асатын шаралармен тығыз байланысты. Жоғарыда айтылған шаралардың барлығы бір-бірімен  байланысты жəне қаржы орталығының  отандық жəне шетел қаржы институттары үшін тартымдылығын арттыруға бірдей əсер етеді.

Бағдарламаны  іске асыру бағыттары мен механизмдері алға қойылған мақсаттарға жетіп, міндеттерді  іске асыру мақсатында анықталды.

5.1. Халықаралық  стандарттарға сəйкес жəне шетелдік  қатысушыларды тартуға ықпал  ететін қаржы орталығының институционалды  дамуы

Қаржы орталығын  институционалды дамыту бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымын халықаралық  стандарттарды ескере отырып дамыту бойынша міндеттерді шешуді қажет  етеді.

Халықаралық стандарттарға  сəйкес арнайы сауда алаңын құрмай тұрып қаржы орталығының тартымдылығын  арттыру мүмкін емес. Осыған байланысты «Қазақстан қор биржасы» акционерлік  қоғамы Алматы қаласының өңірлік  қаржы орталығының арнайы сауда  алаңына айналды, онда қаржы орталығының  қатысушылары қаржы инструменттерінің  сатылымдарын іске асыратын болады.

Өңірлік қаржы  орталығын тиімді түрде дамыту үшін «Қазақстан қор биржасы» АҚ коммерциялық ұйымға айналдырып Қазақстан Республикасының  бағалы қағаздар туралы заңына сəйкес жарғылық капиталына қаржы құю қажет.

Биржа мен қаржы  орталығын дамытуға бағытталған  стратегиялық маңызы бар шараларды  іске асыру үшін АӨҚО биржаны басқаруға  қатысуы керек. Биржа қаржы орталығы инфрақұрылымының маңызды құрылымдық бөлімі болып табылатындықтан АӨҚО «Қазақстан қор биржасы» АҚ дауыс  беру мүмкіндігі бар акцияларының жалпы  көлемінен 25% аспайтын бөлігін сатып  алуы қажет.

Облигациялар  нарығын белсенді ету үшін ұлттық рейтинг агенттігін құру қажет.

5.1.1. Қаржы орталығының  арнайы сауда алаңы

Алматы қаласының  өңірлік қаржы орталығының арнайы сауда алаңы қаржы орталығы инфрақұрылымының маңызды элементтерінің бірі болып  табылады. АӨҚО сауда алаңының басқа  халықаралық жəне өңірлік қаржы  орталықтарының биржаларына қатынасында бəсекелестікке қабілеттілігін арттыру оны дамыту бойынша стратегиялық маңызы бар шараларды іске асыруды талап етеді.

АӨҚО арнайы сауда алаңы шетел эмитенттері  мен инвесторларының қатысу мүмкіндігін  қамтамасыз етіп, қор биржасы қызметінің халықаралық стандарттарына сəйкес болып, сауда жүйесінің тұрақты  қызмет етуін қамтамасыз ету үшін қажетті техникалық мүмкіндіктер мен  заманауи бағдарламалармен қамсыздандырылған, қаржы инструменттерінің саудасын ұйымдастыру үшін жеткілікті операциялық  қуаттылықтың болуын қажет етеді.

Биржаның есептеу  палатасы (немесе «Орталық депозитарий» АҚ) халықаралық инвесторларға шамаланған режимде жұмыс істеп, келісімдер бойынша есептесулердің кепілді  болуын, клиринг пен неттинг механизмдерін  қамтамасыз етуі қажет, бұл биржаның техникалық аудиті бойынша жұмыс  жүргізу мен бағдарламалық қамсыздандырылуын  жетілдіруді талап ететін болады. Биржаның бəсекеге қабілеттілігі мен  қызметіне қойылатын талаптарды арттыру биржаның жарғылық капиталын  кеңейтуге бағытталған қосымша  шығындардың пайда болуына алып келеді.

Қазіргі уақытта  Қазақстан Республикасының заңнамасына  сəйкес қор биржасы коммерциялық емес ұйым болып табылады жəне бағалы қағаздар нарығының кəсіби қатысушылары акцияларының иелері болып табылады. Əлемдік тəжірибеде қор биржалары  қызметінің ашықтығын, корпоративті басқару  стандарттары мен тиімділікті арттыру  мақсатында қор биржаларын коммерцияландыруға өтуді бақылауға болады. Бұл жердегі  коммерцияландыру дегеніміз функционалды жəне акционерлік əртараптандыруды білдіреді.

Осыны ескере отырып жəне бəсекелестікке қабілеттілікті арттыру  қажеттілігімен байланысты Қазақстан  Республикасы заңнамасына биржаны  комерцияландыруға мүмкіндік беретін  өзгерістер енгізу қажет.

Агенттік биржаның статусын өзгерту жəне қойылған міндеттерді  іске асыру үшін жарғылық капиталын  кеңейту мақсаттарында заңнамаларға өзгертулер енгізу бойынша бірқатар шаралар қабылдауды жоспарлап отыр. Биржаның жарғылық капиталы қосымша  қатысушылар мен «АӨҚО» АҚ тарту  есебінен кеңейтіледі деп жоспарланып  отыр.

5.1.2 Агенттік  Төрағасының 26.03.2008 ж. № 04.2-09/76 Бұйрығымен шығарылған

5.1.3. Ұлттық рейтинг  агенттігін құру

Рейтинг агенттігін құру отандық қарыздық бағалы қағаздар нарығының маңызды элементі болып  табылады. Қор нарығының жұмысына шағын жəне орташа компаниялардың қатысуы  олардың кредит төлеу қабілетін  нақты бағалауды қажет етеді, бірақ олардың көлемінің кіші болуымен байланысты халықаралық рейтинг  агенттіктерін тарту экономикалық тұрғыда тиімді бола бермейді. Қазақстан  Республикасының «Секьюриттеу туралы»  Заңын қабылдаумен байланысты активтер секьюритизациясы мен инфрақұрылымдық  облигациялар нарығының дамуы жаңа қарқын алуы мүмкін, бұл да өз кезегінде осы жобалар мен құрылымдардың дəл бағалануын талап ететін болады.

Рейтинг агенттігі  қалыптасуының алғашқы кезеңінде  оның қызметі сəйкес деңгейге жетіп, оны кəсіби қатысушылар мен инвесторлар  мойындап, тұрақты клиенттер базасын  қалыптасырғанша мемлекеттік қатысу қажет болады. Кейініректе, рейтинг  агенттігін рейтинг беру туралы шешімдерінің тəуелсіздігі мен жариялылығын сақтай отырып дербес құрылымдарға жекешелендіруге  беру жоспарланып отыр. Ол үшін 2007 жылы келіссөздер жүргізіп Еуропа Қайта  құру жəне Даму банкі, ХҚК сияқты халықаралық  институттарды немесе жетекші рейтинг  агенттіктерін ұлттық рейтинг агенттігін құру ісіне қатыстыру үшін тарту  жоспарланып отыр.

Агенттік мемлекеттің  қатысуымен 178 млн. теңге көлемінде  рейтинг агенттігін құруды жəне оны  кейініректе жекешелендірумен қоса кезеңдеп дамытуды жоспарлап отыр.

5.1.4. Қаржы орталығының  кəсіби қатысушыларының қызметін  əрі қарай жетілдіру

Агенттік қаржы  орталығында тіркелген, брокерлік  жəне дилерлік іс-əрекетпен айналысатын  ұйымдардың жұмыс тəжірибесін қарастыру  арқасында əкімшілік кедергілерді жойып олардың функциялауын тиімді етуді жоспарлап отыр.

2007 жылы қаржы  орталығында қазақстандық кəсіби  қатысушыларымен еншілес ұйымдарын  құру мен иеленуінің тиімді  құрылымын анықтау мақсатында  қаржы орталығының қатысушыларының  іс-əрекетін талдау бойынша жұмыс  жүргізілетін болады. Бұл қаржы  орталығының қатысушылары болып  табылатын брокерлер мен дилерлердің  іс-əрекетінің заң жүзінде қаржы  орталығымен шектелгендігімен байланысты. Бұл жағдай аталған ұйымдардың  инвесторларды қаржы орталығынан  тыс қызметтермен қамтамасыз  ету бойынша іс-əрекеттерінің  кеңейтілуі мен халықаралық бағалы  қағаздар нарығына шығып əрі  қарай дамуына кедергі жасауда.

Агенттік жасанды  əкімшілік кедергілерді жойып қаржы  орталығының қатысушыларын санын  көбейту мақсатында қызмет көрсетіп отырған отандық брокерлер мен  дилерлердің салық есептеулерінің бөлінісі мүмкіндігін қарастыруды  жоспарлап отыр. Берілген шара брокерлер  мен дилерлердің капитализациясының жоғарылауына септігін тигізеді, бұл  өз кезегінде қаржы орталығында  жұмыс істеудің тəуекелдіктерін  төмендетуге мүмкіндік береді.

Агенттік ҚҚА  біріге отырып маркет-мейкер функцияларын дамытуды ынталандыру бойынша шаралар  қолданатын болады.

5.2. Қаржы орталығының  жұмысына қатары институционалды  инвесторлар жəне брокелік жəне  дилерлік іс-əрекетпен айналысатын  ұйымдардан құралатын кəсіби  қатысушылар мен эмитенттерді  тарту

Қаржы орталығы іс-əрекетінің дамуы мен өңірлік  қаржы орталығы ретінде қалыптасуы қаржы орталығы қатысушыларының (өңірлік  жəне халықаралық деңгейдегі брокерлік  жəне дилерлік іс-əрекетпен айналысатын  ұйымдар, инвесторлар жəне эмитенттер) спектрінің кеңеюімен байланысты.

Бірінші кезеңде  – 2007 жыл – Агенттік өз іс-əрекетін қазақстандық эмитенттер мен қатысушылардың өтеу спектрін кеңейтуге бағытталатын болады. Осылайша, акцияларының листингі шетелдік бағалы қағаздар нарығында  іске асырылатын «Самұрық» Холдингі»  АҚ мен «ТДҚ «Қазына» АҚ кіретін  компанияларымен, орташа жəне шағын  компаниялармен, Қазақстанда активтері  бар эмитенттермен жұмыс жүргізілетін болады. Сонымен қатар, Агенттік листинг  талаптарын азайту арқылы қаржы орталығының  арнайы сауда алаңында листингтен өтуге  қазақстандық шағын жəне орташа компанияларды  тарту үшін жағдай жасайды. Осыған байланысты, облыстық əкімшіліктермен біріге отырып əлеуетті эмитенттермен кездесулер өткізу, қаржы орталығы мен отандық  бағалы қағаздар нарығында белсенді түрде пайдаланылатын қаржы инструменттерінің  функциялау принциптерін түсіндіру  бойынша шаралар қабылданатын болады.

Агенттік Ресей  Федерациясы мен Украина Республикасынан  кəсіби қатысушыларды, институционалды  инвесторлар мен əлеуетті эмитенттерді тарту бойынша жұмысын жалғастырады. Бұл елдер эмитенттерінің санының  көптігі, даму деңгейі мен Қазақстан  экономикасымен кірігуінің жоғары деңгейі  бойынша анықталды. Сонымен қатар, қазақстандық номиналды ұстаушыларды ресейлік билік мойындауы мақсатында жəне қаржы орталығының жұмысына ресейлік эмитенттердің қатысуында кезігетін əкімшілік жəне заңнамалық кедергілерді жоюға бағытталған  жұмыс мелекетаралық деңгейде жалғастырылып, келіссөздер жүргізілуі қажет болады.

Қазақстан Республикасымен  шекаралас жатқан Ресей Федерациясының облыстарының қазақстандық компаниялармен сауда жəне қаржылық байланыстары бар, қазақстанның қаржылық жүйесін жақсы  түсінетін жəне АӨҚО акция орналастыруды  қаржыландырудың тартымды көзі деп  есептейтін əлеуетті эмитенттерімен Агенттік ерекше жұмыс жүргізуді жоспарлап  отыр.

Сонымен қатар, ТМД басқа елдері үшін де функциялау принциптері мен кедергілерді жою  бойынша жұмыс жүргізілетін болады.

Екінші кезеңде  – 2008-2009 жылдар – ТМД елдері мен  Қытай Халық Республикасының  Қазақстанмен шекаралас облыстарында белсенді жұмыс жүргізілетін болады. Қор нарығының қалыптасуы мен  оның көлемдерінің өсуі, экономикалық жəне саяси қарым-қатынастардың  əрі қарай дамуы барысында  Қытай АӨҚО жұмысына қызығушылық  танытатын стратегиялық серіктеске айналуы ықтимал.

Үшінші кезеңде  – 2009 жыл – басқа Азия мен Парсы  шығанағы елдерімен жұмыс жүргізілетін болады. Қалыптасқан қор нарығы инвестицияға қызыққан азия елдерінің тартымды инвестиция түсіміне айналуы тиіс.

АӨҚО қызметі  белсенді болып, қаржы инструменттері ұсынысының кеңеюі мен экономика  мен елдің əр түрлі секторларының  эмитенттері пайда болған соң  өңірлік жəне сондай-ақ халықаралық  қаржы орталықтарынан шетел инвесторларының  қызығушылығы артатыны сөзсіз.

Эмитенттер мен  қатысушыларды тарту бойынша  қызмет атқаруы үшін, семинарлар, жұмыстық кездесулер мен конференциялар өткізу үшін Агенттікке жылына кемінде 100 млн. теңге қажет.

Шетел қатысушылары мен эмитенттерін тартуға бағытталған  шаралармен қатар қазақстандық шағын  жəне орта бизнес субъектілерінің қор  жəне облигациялар нарығын экономиканың инновациялық жəне қарқынды сегменті ретінде пайдалануы мен отандық  бағалы қағаздар нарығына шығуға деген  қызығушылығын арттыру қажет. Қор  нарығының жедел дамуы кезеңінде  Агенттіктің жаңа эмитенттермен  акцияларын қор нарығының айналымына шығару бойынша жəне екінші нарықтағы  айналымды кеңейту бойынша жұмыс  атқаруы өте маңызды болып  табылады. Акциялары өтімді эмитентердің санын арттыру нарықты жандандырып  капитализация өсімінің əлеуетін құруға мүмкіндік береді. Осыған байланысты, Агенттік басқа мемлекеттік органдармен  бірлесе отырып көлеңкелік бизнесті қысқарту бойынша жұмысты жалғастырып, корпоративтік мəдениет деңгейі  мен меншік иелерінің құрылымдық ашықтығын арттырып, акционерлердің əсіресе миноритарлы акционерлердің құқықтарын қорғауды күшейту жəне сонымен  қатар индустриалды экономика құру бойынша шаралар қабылдау қажет. Бұл айтылғандар Қазақстан экономикасының ауқымды міндеттері болып табылады.

Меншік құрылымын  өзгертуге көмектесу АӨҚО іс-əрекетінің маңызды бағыттарының бірі болып  табылады – акционерлік капиталдың жаппай ұсақ құрылымын қалыптастыру, акциялар нарығындағы ағымдағы операциялардағы  отандық жекелеген инвесторлардың үлесін арттыру. Қазақстанда қалыптасқан  акционерлік капитал құрылымының  басым бөлігін акциялар пакетін  толықтай бақылауға ұмтылатын ірі  акционерлер алады. Акционерлік  капиталдың мұндай құрылымы акциялар нарығының жаппай өтімді болуын (АҚШ  сияқты) мүмкін емес етеді, себебі нарықта  айналымда акциялар көлемінің аз бөлігі ғана жүреді (қалған акциялар іс жүзінде айналымға түспейтін  ірі пакеттерде шоғырланған).

Бағалы қағаздарды шығару бойынша əкімшілік жəне уақыттық шығындарды төмендету маңызды міндет болып табылады. Бағалы қағаздар нарығын  инвестициялар тарту үшін пайдалануға  қызығушылықты арттыратын экономикалық шаралар қолдану мүмкіндіктерін қарастыру қажет, мысалы, еркін айналымдағы  акциялар көлемін 30% деңгейде ұстап  отырып биржа нарығынан қаржы  тарту кезіндегі кіріс салығын  жартылай төмендету.

5.3. «Самұрық»  Холдингі» АҚ мен «ТДҚ «Қазына»  АҚ кіретін компаниялар мен  басқа да мемлекеттік ұйымдардың  қаржы орталығының қызметіне  белсенді түрде қатысуын қамтамасыз  ету

Қазақстанда құрылған мемлекеттік даму институттары («Қазақстан даму банкі» АҚ), инвестициялық жəне инновациялық қорлар мақсатты түрде  ауқымды инвестициялық жобаларға  бағдарланған. Жоғарыда аталған қаржы  институттарының халықтың өмір сапасын  жақсарту мен экономикалық өсімнің  мультипликативті əсерімен байланысты ірі инвестициялық бағдарламаларды  іске асыруы аралас (мемлекет жəне жеке) қаржыландыруды пайдалануға бағытталған  болуы қажет. Қазіргі уақытта  бірнеше инфрақұрылымдық облигациялар шығарылымын есепке алмағанда отандық  институционалды инвесторларды мемлекеттік инфрақұрылымдық жəне инвестициялық жобаларға тартудың механизмі жоқ; облыс əкімшіліктері мен дамыту институттары қаржыландыру ісінде зейнетақы жинақтаушы қорларының қаржыларын мүлдем пайдаланбайды деп айтуға болады. Отандық қор нарығында қаржыландырудың бəсекелестік құны бойынша қарыздық бағалы қағаздар шығару арқылы қаржыландыруды

тартуға мүмкіндігі бар ұлттық компаниялардың іс-əрекетінде де ұқсас жағдай орнаған. Осыған байланысты облыс əкімшіліктерінің қарыз алу  мүмкіндігін қарастырған жөн.

Сондай-ақ қазіргі  уақытта мемлекеттік жəне жеке меншік кəсіпкерлігінің нəтижесінде түзілген құрылымдар қажеттілігін бағалы қағаздар нарығы арқылы қаржыландыру механизмдері əрекет етіп отырған жоқ. Сəйкес механизмдерді  қолдану – активтердің секьюритизациясы, жобалық жəне инфрақұрылымдық облигациялар шығару ұзақ мерзімдік бағалы қағаздарға мұқтаж болып отырған қазақстандық институционалды инвесторлардың ұзақ мерзімдік қаржыларын тартып, іске қосуға мүмкіндік беретін еді. Жекелеген  облигация шығаруға альтернатива ретінде  пайлары қазақстандық зейнетақы  жинақтаушы қорларына ұсынылатын инвестициялық  қорлар түріндегі инвестициялық  жобалардың пулын пайдалануға болады. Осыған байланысты қаржы жобаларының  коммерциялық өзін-өзі ақтауы мен  ұсынылған инструменттерге тұрақты  қызығушылықты қалыптастыру мақсатында жобаларды қаржыландырудың түсімдерінің ағымының бар болуы қарастырылуы қажет.