Қазақстандық өнеркәсіптік корпорациялардың инвестициялық саясаты

«Самұрық» Холдингі»  АҚ құрамына кіретін компаниялар  мен «ТДҚ «Қазына» АҚ кіретін институттар  отандық нарыққа бағалы қағаздар шығару арқылы қаржы орталығының  қалыптасуы мен дамуына көмектесуі қажет. Берілген компаниялардың инвестициялық  қажеттіліктері мен пайдалануы мүмкін əр түрлі қаржы инструменттерін  ескере отырып олардың қаржы орталықтың іс-əрекетін белсенді етуге қатысуының келесі варианттары мүмкін:

* «Самұрық» Холдингі» АҚ құрамына енетін компаниялардың акцияларын шығару жəне оларды қатысушылар арасында жеке инвесторлардың үлесін көбейте отырып орналастыру. Берілген компанияларда корпоративтік басқаруды жетілдіріп, акцияларының тартымдылығын арттыру мақсатында ашық жəне нақты дивиденттік саясат жасап шығару маңызды факторларға айналады.

* Отандық нарықта салыстырмалы табыстылық деңгейінде қарыздық қаржыландыруды тарту, активтермен қамтамасыз етілген жобалық облигациялар шығару. Осылайша қысқа мерзімдік кезеңде «ТДҚ «Қазына» АҚ компаниялары келесі жағдайларды болжайды:

o «Қазақстанның  даму банкі» АҚ 2006-2007 жылдардағы  жобаларды қаржыландырудың облигациялық  бағдарламаның шеңберінде ұлттық  валютада деноминацияланған облигациялар  орналастыру мүмкіндігін қарастыруда.  Алдын-ала бағалауларға сəйкес  бірінші облигациялық бағдарламаның  көлемі 30-40 млрд. теңгені құрап жəне  осы бағдарлама шеңберінде 10, 15 жəне 20 жылдық айналымға арналған үш  немесе одан артық шығарылымдар  орын алуы мүмкін.

o «Шағын кəсіпкерлікті  дамыту қоры» АҚ шағын кəсіпкерлік  жобаларын қаржыландыру мақсатында 5 млрд. көлеміндегі екінші облигациялық  қарызды шығару мен орналастыру  мүмкіндігін қарастыруда.

* Зейнетақы қорлары сияқты ұзақ мерзімді бағыттылығы бар активтердің инвесторлары үшін қажетті дамыту институттарының орташа мерзімдік жəне ұзақ мерзімдік қаржыландыру үшін инвестициялаудың венчурлік қорларын құру.

* Венчурлік жобалардың іс-əрекетіне қатысу зейнетақы қорларына өз ресурстарын ұзақ мерзімдік жобаларды қаржыландыруға ұсынуына жəне қатысушылар санының көбеюі есебінен аталған жобалардың тəуекелдерін азайтуға мүмкіндік береді.

* «ТДҚ «Қазына» АҚ компанияларының клиенттерін қор нарығына шығуға дайындау жəне кеңес беру.

* Ашық нарықта валюталық тəуекелдерді хеджирлеу бойынша келісімдер жасау арқылы валюталық туынды инструменттерінің нарығын дамытуға қатысу.

Агенттіктің мемлекеттік  органдар мен эмитенттермен ірі  инвестициялық жобалар бойынша  бірігіп əрекет етуі, олардың қажеттіліктеріне сəйкес қаржы инструменттерін дайындау (секьюриттеу, жобалық облигациялар, пул инвестициялық жобалары жəне т.б.), нарыққа жаңа бағалы қағаздар шығару жолында қазақстандық қаржы  делдалдарының бірігуі, эмитенттердің  өздеріне алған инвестициялық міндеттерін  орындауын бақылау мемлекет экономикасының модернизациясына айтарлықтай үлесін қосатын еді. Осылайша, экономиканың көлік, құрылыс, құрылыс материаларын өндіру, байланыс, энергетика сияқты салаларында  ірі жəне орташа кəсіпорындардан  құралған АӨҚО əлеуетті эмитенттерінің жаңа табын түзуге болады.

5.4. Бағалы қағаздар  нарығы арқылы халықтың ішкі  жинақтарын отандық экономиканы  жаңартуға қатыстыру

АӨҚО макроэкономикалық  саясатының сипаты жарналық инвестициялық  қорлар түріндегі ұжымдық жинақтар институттарымен қатар бағалы қағаздармен  жасалынатын жекелеген операциялар  нарығының қалыптасуына көмектесіп, халыққа көрсетілетін қызмет түрлерін дамытып, тікелей жеке тұлғалармен  жұмыс істейтін кəсіби қатысушыларды  көбейтуге қызмет етуі қажет. Жеке тұлғалармен  жұмыс істеуді ұйымдастырудың инфрақұрылымын құрумен қатар халықтың бағалы қағаздар нарығы туралы, тəуекелдер мен мүмкіндіктер туралы, брокерлер мен дилерлер ұсынатын қаржы қызметтері туралы білімін  арттыру қажет. Сонымен қатар  қаржы ұйымдарының жұмысына деген  халықтың сенімін арттыру қажет, бұл істі аталған ұйымдардың қызметін қатаң реттеу мен олардың функциялауының тұрақтылығын қамтамасыз ету арқылы іске асыруға болады.

Халықтың қолында  шоғырланған ірі еркін қаражаттарды ескере отырып бұл жинақтардың бағалы қағаздар нарығын дамыту ісінде тиімді пайдалануды қамтамасыз ету қажет, бұл эмитенттерді акционерлік капитал  құрылымын қаржылық тəуекелдерді делдалдардың көмегінсіз өздеріне алатын жекелеген  инвесторлар санын қалыптастыруға бағыттайтын болады. Сонымен қатар  бұл ұзақ мерзімдік сипаттағы  бағалы қағаздарды меншіктену жəне мұра ретінде қалдыру институтының қалыптасуын қамтамасыз етеді.

Осы мақсаттарда  Қазақстандағы меншік құрылымының  мониторингін іске асырып, ең ірі деген  эмитенттермен өтімділік қалпын сақтап отырған ұсақ акционерлерге  қатысты акционерлік капиталдардың  үлесінің өсіміне бағытталған жұмыс  жүргізу қажет.

Ұсақ жеке инвесторлардың белсенділігін арттыру бойынша  шаралардың бірі ретінде «Самрұқ» Холдингі»  құрамына кіретін компаниялардың акцияларының бөлігін көптеген адамдар арасында орналастыруды көрсетуге болады, «Қазақтелеком» АҚ-ның «Қазпошта» АҚ-ның  трансфер-агенттік желісі арқылы халыққа  акцияларының 4% ұсынуы осындай мысалдардың  бірі болып табылады. Бұл шара іс-əрекеті  халыққа кеңінен танымал компанияларды  жекешелендіру арқылы халықтың қызығушылығын  арттыру жолындағы алғашқы шара болып табылады.

Халықтың қаржы  инструменттері мен олардың қолжетімділігі туралы білімін арттыру мəселелерін  шешу үшін біріқатар шаралар атқару қажет: қаржы қызметтерін пайдаланушылардың  білім деңгейін арттыру, халықтың жеке жинақтарының мобилизациясы, жеке тұлға  болып табылатын инвесторларды  оқыту мақсатында халық үшін ең беделді  саналатын мемлекеттік бұқаралық  ақпарат құралдары арқылы қаржылық мəдениетті насихаттау.

5.5. Жаңа қаржы  инструменттері мен қор технологияларын  дамыту жəне енгізу

Нақты секторды қаржыландыруға қажетті ақша ресурстарын  тарту бойынша АӨҚО міндетін орындау  үшін ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында жаңа қаржы инструменттері мен қор технологияларын дамыту қажет. Агенттік қаржы инструменттері спектрінің əрі қарай кеңеюіне жəне биржа нарығында өтімділікті  арттыру бойынша шаралар қабылдайтын  болады. Негізгі іс-əрекет нарық  капитализациясының əрі қарай өсуі мен қарыз инструменттерінің  тізімінің артуына бағытталатын болады.

Ұйымдастырылған қор нарығында жаңа қаржы инструменттерін  дамытып, қор технологияларын енгізіп, инвестициялық тəуекелдерді əртараптандыру үшін келесі жағдайлар қажет:

* Алғашқы кезеңде ірі жобаларға көмек көрсету жəне оларды қаржыландыруды ұйымдастыру (инфрақұрылымдық, құрылымдық жəне секьюриттелген облигациялар);

* Коммерциялық бағалы қағаздар нарығын дамыту;

* Корпоративтік облигациялар нарығын əрі қарай дамыту – АӨҚО корпоративтік облигациялар шығарудың жылдық көлемі 2010 жылы 8 млрд. долларды құрайды деп күтілуде, оның ішіндегі қазақстандық эмитенттердің шығару көлемі 6 млрд. долларды құрауы тиіс;

* Бағалы қағаздарды Қазақстан Республикасының «Секьюриттеу туралы» заңына сəйкес шығаруды іске асыру арқылы қаржылардың қайтымдылығын қамтамасыз ету жəне кəсіпорындардың қарыздық міндеттемелерін секьюриттеу;

* Айналымда жүрген бағалы қағаздар, валюта мен тауарларға (бидай, алтын, мұнай) туынды қаржы инструменттерін шығару;

* Биржа айналымындағы өндірістік кəсіпорындардың акцияларымен берілген, қор биржаларында (Еxchange Traded Funds) айналымда жүрген инвестициялық қорлардың акцияларын пайдалану;

* əр түрлі тəуекелдер құрылымына байланысты құрылымдық ноттар пайдалану;

* «Самұрық» Холдингі» АҚ құрамына кіретін мемлекеттік компаниялардың акцияларын жеке инвесторлардың кең көлеміне арнап шығару;

* Тəуекелсіз бағалы қағаздардың табыстылық қисығы мен теңгелік бенчмаркін құру;

Сондай-ақ қаржы  орталығының қызметінің кеңейту  үшін келесі жағдайларды қарастыру  қажет:

* Қаржы қызметтерінің түрлерін арттыру арқылы АӨҚО территориясында рұқсат етілген іс-əрекет түрлерін көбейту, мысал үшін, Ислам принциптерімен сəйкес келетін қаржы қызметтерін енгізу жəне т.б.

* Инвестициялық кеңес беру инфрақұрылымын дамыту;

* Эмитенттердің бағалы қағаздар нарығына шығумен байланысты шығындар көлемін төмендету;

* Интернет желісін пайдалану арқылы сауда операцияларын іске асыру үшін негіз қалыптастыру.

5.6. Бағалы қағаздар  нарығы мен қаржы орталығын  мемлекеттік реттеуді жетілдіру

ҚҚА-мен біріге отырып бағалы қағаздар нарығы мен  қаржы орталығын мемлекеттік  реттеу бойынша жұмыс əрі қарай  жалғасын табуы тиіс. Шаралар кешені қаржы инструменттерін дамыту мен  енгізуге, кəсіби қатысушылардың қызметінің стандарттары мен капитализациясын арттыру, листинг ережелері мен  АӨҚО арнайы сауда алаңына бағалы қағаздарды шығаруды жəне инвесторлардың құқықтарын қорғауды жетілдіру.

Қаржы орталығының  қызметі халықаралық стандарттар  мен Еуропаның бағалы қағаздар бойынша  директиваларына сəйкес болуы қажет. Заңсыз жолмен табылған табыстарды заңдастыру мен терроризмді қаржыландыруға қарсы заң қабылданып, қаржы орталығын  басқа мақсаттарда пайдалану  мəселелерін реттеуге қатысты сəйкес нормативті-құқықтық актілер қабылдануы тиіс. Қаржы орталығындағы жұмысқа  танымал брокерлер мен дилерлерді тарту жəне олардың қызметін реттеу.

Инвестициялық іс-əрекетті құқықтық қамтамасыз етуді  жетілдіру мақсатында қаржы институттарының  пікірлерін ескере отырып Қазақстан  Республикасының заңдарын талдаудан  өткізу нəтижелері бойынша корпоративтік  басқару, қор биржасының коммерциялық ұйым ретінде функциялауы мəселелері бойынша заңнамалық актілерге толықтырулар енгізілетін болады.

Бұқаралық жəне өтімді қор нарығын құру үшін ең алдымен бағалы қағаздар нарығының  операциялық құрылымын жетілдіру  қажет, ол үшін АӨҚО брокерлік жəне дилерлік компаниялардың капитализациясын деңгейлетіп арттыру арқылы брокерлік  жəне дилерлік іс-əрекетпен шұғылданатын ұйымдардың қаржылық тəуекелдерін реттеуге көмек көрсетуі қажет. Нарықта ірі  қатысушылардың шағын топтардың  операцияларына шоғырлануын төмендетуді  қамтамасыз ету қажет (бəсекелессіздікке, табыстылықтың жасанды деңгейіне  əкелетін, нарықтың олигополистігін  болдырмау).

Сонымен қатар, қазіргі кезде аудитке шыққан шығынның орнын толтыру түрінде  ұсынылған қаржы орталығының  арнайы сауда алаңында листингтен өтуге  тартылатын бағалы қағаздардың эмитенттеріне  арналған жеңілдіктер жүйесін əрі  қарай жетілдіру қажет. Аудит  шығындарының орнын толтыру мемлекеттік  бюджет арқылы іске асырылатындықтан бұл шараның іске асуы көп уақыт  алады, нəтижесінде эмитенттерді тарту  үшін тиімді емес болып шығады.

Агенттік сонымен  қатар АӨҚО алаңына шығу үшін эмитенттер мен олардың қаржы инструменттеріне қойылатын талаптарды жетілдіру  бойынша шараларды жалғастыратын  болады. Нақты айтқанда ірі, орташа жəне венчурлік компаниялар үшін бірнеше алаң құру жоспарланып отыр.

5.7. Алматы қаласының  инвестициялық тартымдылығын арттыру  жəне Қазақстан Республикасының  жағымды инвестициялық беделін  қалыптастыру

Қазақстанның  өңірлік көшбасшыға айналу міндеті  қаржы орталығын дамыту бойынша  қаржы секторы мен мемлекеттік  құрылымдардың біріккен күш-жігерін  талап етеді. Алматы қаласының ТМД  елдері мен Орталық Азия үшін жаңа қаржы астанасы ретінде дамуы  үшін өңірлік қаржы орталығының  бəсекелестікке қабілеттілігін бекіту қажет. Бұл үшін Қазақстан Республикасының  инвестициялық ахуалын жақсарту, жағымды инвестициялық бедел  қалыптастыру, елдің кредиттік рейтингін  жоғарылату, орталық пен қаланың  инфрақұрылымын дамыту, елде жəне шетелде  қаржы орталығының қызметін жария  ету бойынша кең ақпараттық жəне жарнамалық бағдарламаны іске асыру  бойынша шаралар қолдануды талап  етеді.

Осы мақсаттарда  қаланың инвестициялық тартымдылығын  арттыру мен республиканың шетелдегі  инвестициялық беделін жария  етуге жауапты мемлекеттік органдар мен институттармен біріккен шаралар  өткізу қажет.

Инвестицияларды мемлекеттік ақпараттық демеу жүйесін  құру үшін қажеттілер:

* Қазақстан Республикасына инвестициялауды ынталандыруға, қаржы орталығындағы жұмысқа тартуға, оның функциялау принциптерін түсіндіруге бағытталған үздіксіз ақпараттық кампаниялар өткізу, бұл презентациялар, семинарлар, нарықтың əлеуетті қатысушыларына арналған салалық конференциялар өткізуді қажет етеді.

* Қаржы орталығының қызметін жəне оның қатысушыларының АӨҚО тіркелу процессінде үздіксіз ақпараттық демеу көрсетіп, кері байланысты қамтамасыз ету;