Балқаш көлінің ластануы

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТІРЛІГІ

Энергетика  және мұнайгаз индустриясы факультеті

 

СӨЖ №2

 

Эссе

Балқаш  көлінің ластануы.

                                               

 

 

 

                     Орындаған: Арашхан Ерболат

Тексерген: лектор Мухамедова Аделина Галымжановна

 

 

Алматы  2013

Қазіргі кездегі бүкіл  дүние жүзін дүр сілкіндіріп  отырған басты проблемалардың бірі ол антропогендік ластану болып  табылады.Жалпы антропогендік ластану  дегеніміз не? Антропогендік ластану  дегеніміз - ол қандай да бір адамның  іс-әрекетінің салдарынан болатын, табиғат  пен қоршаған ортаға көп мөлшерде зиянын тигізетін, ластанудан пайда  болған қалдықтары  қайтадан қалпына  келтірілуі қиын ластанудың бір түрін  айтамыз. «Судың да сұрауы бар!»,-дейді халық  даналығы.Бірақ қазіргі таңда бұл сөзге мән беріп құлақ асатын жандар саусақпен санарлық.Соның айқын бір дәлелі антропогендік ықпалдың салдарынан бүгінгі су қорының  ластануын айтуға болады.

Мен осы бір эсседе су қорының мұнай және мұнай қалдықтарымен ластануын баяндауды жөн көрдім.Себебі су - тіршіліктің көзі. Адам ағзасының 65-70 %-і судан тұрады. Бірақ бүгінгі таңда күннен күнге су қорының мұнай және мұнай өнімдерімен  ластануы артып келеді. Бұл улағыш  заттардың ішінде ең зияндыларының бірі болып табылады.Бүгінде көпетеген елдердің  басты проблемасы суды мұнайдың  ластауы  болып отыр.

Жалпы  мұнайдың суға төгілуі  әртүрлі жолдармен болады.Атап айтсақ суға кеме резервуарларын жуғанда, ірі танкерлерге мұнайды құю кезінде немесе танкерлерде жарылыстар болғанда, бұрғылау ұңғымаларын дұрыс игермеген жағдайда және мұнайды теңіз бетінен игерген кездегі теңіздегі ұңғының жарылуы салдарынан  туындайды. Қазіргі таңда мұхиттың суына жыл сайын 30-дан 50 млн. тоннаға дейін мұнай төгіледі. Деректерге сүйенетін болсақ сулы ортада  мұнай концентрациясы 0,05 мг/л болса, су ішуге жарамсыз, ал 1 мг/м³-ке жеткеннен бастап улылық қасиеті басталады және 200-300  мг/м³ жеткенде судағы балықтар, басқа да ағзалар өмір сүруге төзімсіз болып экологиялық тұрақтылық жойылады.1т мұнай суға төгілсе , аумағы  2.6 км² шамасында судың бетінде қабықша түзеді.Ал егер мұнайдың көлемі  800 мг/м³  жеткен жағдайда  судағы планктондардың тіршілік нысаны тежеліп түгелімен жойылып кетуі мүмкін. Мұнай қабықшасының қалыңдығы төгілген мұнайдың мөлшеріне байланысты болады.Оның жылдамдығы өте жоғары судың бетінде жылдам  таралады.Яғни су бетін үлкен мұнай қабықшасы жауып ол мұхиттағы балдырларда түзілетін оттектің мөлшерін күрт төмендетеді.Ал тіршіліктің бірден-бір көзі оттек екені бәрімізге белгілі.

Кей жағдайда теңіздерде ірі  танкерлердің күйреуі мүмкін. Бұл  тірі организмдерге бірден қауіп  төндіреді. Себебі танкерден 200-300 мың тонна мұнай бірден теңізге жайылып аса зор алқапқа таралады.

         Бүгінде дүние жүзінде теңіздің үстінен мұнайды игеріп отырған кен орындарының саны біршама көп.Олар мұнайды теңіздің бетіне шығару үшін мұнайлы қабат пен теңіздің үстінде орналасқан ғимарат аралығына ұңғы жүргізіп, сол арқылы мұнайды игереді. Кей жағдайда осы теңіз арқылы жүргізілген ұңғы қандай да бір себепппен жарылып кеткенде сол ұңғыдан шығатын мұнай өнімдері және басқа да қалдықтар сол арадағы теңіз суына тез мөлшерде жайылып кетеді.Осылай бір ұңғының мұнайы бүкіл бір теңізді ластайды.Бұл ластану тек теңіздің суын ғана емес, ондағы балықтар мен өсімдіктер,одан бастау алатын әр түрлі өзендер арқылы жақын орналасқан елді мекендегі адамдардың  өміріне тағы басқа заттарға орасан зор зиянын тигізеді.Осының бірден-бір мысалы: 2010 жылы 22 сәуірде Мексика шығанағындағы  Луизина штатынан 200 шақырым жерде теңіз табанында мұнай платформасында болған жарылыстан күн сайын теңізге 800 мың литр шикі мұнай таралып отырған.Ол бірте-бірте Миссипи жағалауына жетіп ондағы топырақты ластаған. Міне бұл мұнайдың суды ластауының бірден-бір жойқын мысалы.

Жалпы мұхиттарға немесе үлкен  теңіздерге төгілген мұнайды толығымен  тазалау мүмкін емес.Бұл қазіргі  бүкіл дүние жүзі ғалымдарының басын  ауыртып отырған мәселенің бірі. Тек  қана  мұнай  және мұнай өнімдері  бар ағын суларды төменде көрсетілген бірнеше тәсілмен  тазалауға болады:

1.Мұнай мен судың араласып  кетуінен бөлгіштігі қиын қоспа  эмульсация пайда болады.Мұнай эмульсиясының тұтқырлығы әдетте жоғары болады.Оны оңай ажырату мүмкін емес.Сондықтан осыған қарама-қарсы процесс сусыздандыру яғни деэмульсацияны жүргізеді. Мұнда температураны жоғарлату арқылы су тамшыларын тұнбаға түсіреді.Бұл резервуарларда, жылу алмастырғыштарда,құбырлы пештерде өтеді.

2.    Концентрациясы 100 мг/л-ден көп емес мұнай және мұнай қалдықтары бар ағын суларды тазалау үшін мұнай қақпандары (нефтеловушка) қолданылады. Бұл мұнай  қақпандары  тікбұрышты  резервуарлардан тұрады. Көп уақыттан  кейін  тығыздығына  байланысты мұнай үстінде ал  су астына шөгу арқылы бөлу процессі жүзеге асады. Мұнай және мұнай өнімдері бетіне қалқып шығып, мұнай қақпанға жиналып пайдалануға жіберіледі.

3. Келесі бір тәсіл ол мұнайды жою үшін химиялық препараттар немесе сорғыштарды пайдаланады. Олар алдымен мұнай мен суды сорып алады да одан кейін мұнайды судан бөлiп, резервуарға жинайды. Тазарған суды қайтадан су қоймасына құяды.

 

  Соңында қортындылап айтарым мұнайдың суды ластауы ол тек Қазақстанның ғана емес бүкіл дүние жүзінің басты проблемаларының бірі. Оның ластануы адамдарға, теңіздегі бүкіл тірі организмдерге  тіпті жан-жануарлар мен құстарға орасан зор зиянын тигізуде. Айта кетсем Қазақстандағы ең негізгі Қашаған мен  Теңіз кен орындарынан төгілген     мұнай қалдықтары  Каспий теңізінің  суын ластауда.Осындай  проблемалар жайлы бірнеше дүниежүзілік конференциялар болып өтті.Бұл проблеманы болдырмаудың бірден-бір жолы ол теңіз үсті кен орнын игермеу болып табылады.Бірақ мұнайға сұраныс көбейген қазіргі уақытта бұл мүмкін емес нәрсе.Себебі ол үшін жанар-жағармайға деген тәуелділікті азайту керек болады.Ал қазіргі біздің  көптеген керектенетін нәрселеріміз осыларға тәуелді.Сондықтан бұл проблемаға жер бетіндегі  әрбір адам өзіндік  ат салысып бірге күш жұмылдырса, мұнайды неғұрлым тиімді де сенімді жолмен игерсе судың мұнаймен ластануын азда болса да тежей алады деген ойдамын!

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Экология» Г.Ә.Саинова  ,Алматы, 2003

2. «Казахстан» энциклопедиясы, Алматы «Алматыкітап» 2006.

3. «Мұнай және газ геологиясы» Сейітов Н, Алматы 2008.

4.http://www.trt.net.tr/trtworld/kz/newsDetail.aspx?HaberKodu=429a117b-6ba6-402b-8920-606d4a3584d9

5. http:biologia.my1.ru/Referat/biosferany-or-au.doc

 

Табиғи ресурстар  таусылмайды дейтін көрінер көзге  аңғал ұгымның мэні қалмай барады.doc   

—  334.50 Кб  

 Түрмыстық қоқыстың  катерлі болуының себебі мынада: олар бірқатар кауіпті жүқпалы  аурудың түрлерін (ішек сүзегі,

тырысқақ, дизентерия) тудырып  қана қоймайды, сонымен бірге ол оттегін сіңіріп алатын қүрамның көп мөлшеріне ие. Отгегі - теңіздегі  тіршіліктің тірегі, ол - суға тап  болган органикалық заттардың өсіп-енуі процесіне қажетті элемент. Егер коммунал- дық қоқыс аз ғана мөлшердегі суға тасталса, онда теңіздегі ор- ганизмдердің тіршілігіне кажетгі ерітінді оттегіні көп кемітеді.   

Соңгы он жылдың ішінде теңіздерді ластап отырған катты қалдықтардың ішінде пластмассадан жасалған бүйымдар (син- тетикалық пленкалар мен  қүтылар, пластмассалық тор жэне т.б.) айтарлықтай киындықтар тудыруда. Судың салмағына Караганда женіл  боп келетін бүл материалдар  үзақ уақыт бойы теңіз жиегін ластап, су бетінде қалқып жүре береді. Пластмассалык  қалдықтар, әсіресе, суда жүзетін кемелерге  зор қауіп төндіреді. Олар кемені еспелі винттарын матап, оталғышты  суытатын жүйенің к-үбырларып гығындап тастайды эрі кемелерді жиі апатқа үшыратады.   

Синтетикалык буып-түю  материалдарының үсак қиындыла- рының  аса ірі теңіз сүт коректілерінің тыныс алатын мүшесіне механикалық  тығындалуы нәтижесінде олардың  қырылганы белгілі.   

Теңізді, әсіресе олардың  жағалауын суда жүзетін кемелер- дің қарқынды дамуы нәтижесінде  кемелердің шаруашылық түр- мыста пайдаланылған  қүбыр суы ластап отыр. Жолаушыларды тасымалдайтын кемелердегі түтынылатын  судың мөлшері ірі қа- лаларда  түтынылатын су мөлшерінің көрсеткішімен  деңгейлес, яғни тэулігіне жан басына шаққанда 300-400 литр су пайда- ланылады.    

Теңіздердің ластануы. Әсіресе, өзін-өзі тазалауға мүмкіндік беретін жагдайы жайсыз (қолайсыз) теңіздердің ластану деңгейі жоғары.   

Жерорта теңізінің экологиялық  жағдайы мүлдем нашар. Франция жэне Солтүстік Африка жағалауларына жақын Жерорта теңізінің түбінде терең шүңқырлар бар. Онда күрлықтық теңіз қайраңы мүлдем жок. Гибралтар арқылы келегін су теңіз- дің түбіне жетпейтін үстіңгі ағынды тудырады. Оның үстіне, Жерорта теңізі салыстырмалы түрде аліанда бір қалыпты тынық болып келеді. Егер су эр килы багытта бір-бірімен орын алмас- тырып отырмаса, онда оның өздігінен тазалану деңгейі өте темен болатыны белгілі. Ал, мұндай эр қилы бағытта суының алмасу деңгейі темен болгандықтан Жерорта теңізінің түбіне орасан зор мөлшерде қалдыктардың қүрамындағы зиянды хи- миялық компоненттер шөгіп калған. Теңіздің италияндық жиегі- не жыл сайын титан қалдықтарымен былғанған 2 мың тонна балшық, 178 т фосфор жэне 44 т азот тасталады. Күн сайын Жерорта теңізінің суына кемелерден 300 мың т мүнай төгіледі екен.   

Өсе түскен ластанудың нәтижесінде  Жерорта теңізіндегі ба- лықтың қоры таусылып барады. Франция, Италия жэне Испания ғалымдарының есептеуінше, теңіздегі балықтың мөлшері жыл- дам кеміп бграды. Анчоусты дайындауға кажетті ұсақ теңіз шабакгары, өте сирек кездесетін сардиналар мүлдем жоғалды десе де болады, ал 10 жылдан кейін тунца балығының түқымы қүрып бітеді. Ластанған жағалау суында олар уылдырық шаша алмайды.   

Жуық арадағы 20 жылдыц ішінде Жерорта теңізін тазалап, одан эрі  оныц ластануына жол бермей, алдын  алу үшін 5 млрд долл. қажет екен. Жерорта теңізініц жағалауын өнеркәсіптік жэне басқа калдықтардан қорғау жөніндегі шараларды талқылаған кон- ференцияға қатысушылар, міне, осындай түжырымга келді. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау үйымымен бірлесіп өткізілген конференцияға Жерорта теңізі елдерінің өкілдері қатысты.    

Үндістанның Ұлтгық мұхитгы  зерттеу инстититутының мэліметі бойынша, елдің аса ірі индустриалдық орталықтың бірі - Бомбей ауданында Араб теңізіне жыл сайын 75 млн м³ өнер- кэсіп қалдыгы тасталады екен. Бүл аталмыш ауданда 2,5 мың химиялық, текстилдік, мүнай өндеуші және басқа да кэсіпорын- дар бар жэне осы кәсіпорындардың көбінде тиімді тазалайтын қүралдар жоқ. Нәтижесінде жагалау суының теңіз флорасы мен фаунасы елеулі зиян шекті.   

Балтык теңізі еуроналық  мемлекетгердің тарихында маңыз- ды рөл ойнады эрі бүгінгі күндері оның жагалауында орналас- қан елдер үшін оз маңызын жогалткан жоқ. Бүл арада бүгінгі

танда шамамен 140 млн адам омір сүреді. Осынау каптаган халыктың өмірі мен кызметінің нәтижесі болып габылатын өнеркэсіптік жэне түрмыстык калдықтардын көбісі теңіз суына тасталады. Мүнай айдайтын қондырғылар, химиялык, кағаз жэне қүрыш қүятын зауыттардың, осы арада орналаскан 60 ірі қаланың порттары дамып, танкерлердің, туристік, жүк жэне жолаушылар тасымалдайтын, моторлы жэне желкенді қайык- тардың, басқа да кемелердің қозғалысы күн сайын артып келеді.   

Сонымен бірге салыстырмалы түрде алганда  оның түйыкта қалуы, Әлемдік мүхитпен жеткілікті дәрежеде су алмастыра алмауы, айтарлыктай терең болмауы жэне баска да физикалық- географиялық факторлар бүл теңіздің өздігінен тазалануын көп тежейді.    

Солтүстік теңіздін фаунасы мен флорасына  қүрлықтан өзен- дер арқылы ағып келетін лас қалдықтар накты  кауіп төндіріп отыр. Солтүстік теңіздің жағалауындағы аудандарының суы майда болып келеді. Оның үстіне, ондағы судың қайтуы мен толуы да аз болғандықтан теңіздің өздігінен тазалануына ықпал ете алмайды. Сол себепті де бұл аталмыш теңіздің жагалауын мекендеген халыктың көптігін жэне өнеркәсіптердің жогары дамығанын ескеріп, ластанган су мэселесін күн тэртібіне өткір қоюымыз кажет.   

Әлемдік мүхиттың ластануы - бүгінгі таңцағы  адамзаттың алдында түрған үлкен  проблема. Атлант, Үнді жэне Тынык мүхитгарын үзақ уакыт жүзіп откен француздық галым Жак Ив Кусто «Мүхит - ажал аузында» атты мақаласында жазғандай, мүхиттагы тіршілік 40%-ке кеміген эрі ондағы тіршілік шапшаң жылдамдықпен қүрып бітуде. Балықтардың түқымы қүрып біту- ге таяу, мүхиг эл үстінде. Мүның бэріне адамзат кінэлі. 50 жыл- дың ішінде теңіз жануарларының мыңдаған түрі түқымымен жойылып кеткен, бүдан былай олардың орнын толтырудың ешқандай мүмкіндігі қалмаган.    

Келтірілген бүл мәліметтер мүхитқа тасталатын калдық- тардың осе түскенін эрі  Әлемдік мүхиттың ластану аукымының  қатерлі деңгейге дейін көтерілгенін дәлелдейді. Әсіресе, монополиялардың тарапынан орын алып отырған теңіз байлығына ұқыпсыз карау, жырткыштык эрекет табиғи тепе-теңдіктің бү- зылуына, бірқатар аудандардагы мұхиттың флорасы мен фауна- сының жойылуына, «жұқпалы» теңіз өнімдерімен адамдардын улану окиғаларына экеп соқтырды. Мүхиттанушы мамандар күрделі куйінде қалып отырған осы маңызды проблемага бай- ланысты барлык әлем елдері күш біріктіру арқылы ғана бүгінгі жэне келешек ұрпак үшін мүхипы қорғап, оның байлығын сақтай алады деп, ортақ тоқтамга келді.   

Судың сапасын бағалау  үшін белгілі бір аймақтагы нақты уақыт аралығында қоғамның алға койған мақсаттарымен бай- ланысты болатын кажеттіліктермен жэне мүмкіндіктермен анықталатын нормативгік жағдайлардың көрсеткіштері пайда- ланылады. Содаи кейіи осының негізінде осы талаптардан жағдайдың қаншалықты ауытқығаны анықталады.