Ақша қаражатар есебі

Аккредитивтен қаржы алу үшiн жабдықтаушы кәсiпорын тауарды тиеп жiбергеннен кейiн аккредетивтiң шартында қаралған құжаттарды банк мекемесiне табыс етедi. Бұл құжаттар аккредетивте күрсетiлген шарттарды толық қанағаттандыратындай болуы керек. Егер аккредетивте қарастырылған бұл шарттың бiреуi орындалмаған жағдайда аккредитивтен қаржы түленбейдi. Егер аккредитивте қарастырылған шарт бойынша сатып алушы кәсiпорынның үкiлi шотты акцептеуi керек болса, онда ол адам орындаушы, яғни қызмет күрсетушi банкке мына құжаттарды күрсетуi қажет:

1. Түлқұжат немесе оның орнына жүретiн басқадай құжаттар.
2. Аккредитив ашқан кәсiпорын берген iс-сапарлық куәлiк пен сенiмхат.
3. Өзiнiң қолтаңбасының үлгiсi.

Жабдықтаушысының банкiсiнде аккредитив мынадай жағдайларда жабылады:

1. Аккредитивтiң мерзiмi бiткенде.
2. Аккредитивтi жабу туралы жабдықтаушының берген арызы бойынша.

Аккредитив жабылған уақытта пайдаланылмаған сома сатып алушының (түлеушi субъектiнiң) банкiсiндегi тиiстi шотына аударылады. Ашылған аккредитив сомасы 421-«Аккредитивтердегi ақшалай қаржылар» шотының дебетiне қай шоттан аударылғанына қарай, егер есеп айырысу шотынан аударылса, 441-шотының, валюталық шоттардын аударылса: 431 немесе 432 шоттардың, банктерден алынған несиелердiң есебiнен аударылса: 601-шоттың, банктен тыс басқа да мекемелердiң несиелерi есебiнен аударылған болса: 602 немесе 603 - шоттың кредитiне жазылады. Ал жабдықтаушыға аккредитивтен түленген сома бухгалтерияда 671-«Мердiгерлдер мен жабдықтаушылармен есеп айырысу» шотының дебетiне 421-«Аккредитивтегi ақшалай қаржы» - деп аталатын шоттың кредитiне жазылады. Ал аккредитив жабылған уақыттағы пайдаланылмаған немесе жұмсалынбаған сома 441, 431, 432, 601, 602 және 603-шоттардың тиестiлерiнiң дебетiне, 421-шоттың кредитiне жазылады.

Чектермен есеп айырысу. Есеп айырысудың бұл нысаны бойынша шоттың иесi (чек берушi) үзiнiң шотынан сатып алушының (чек ұстаушы) шотына қаражаттың белгiлi бiр сомасын аудару жүнiнде үзiне қызмет күрсететiн банкке чек түрiнде жазбаша тапсырма бередi. Чектер алынған үнiмдер, күрсетiлген қызметтер үшiн есеп айырысқанда және «Қазақстан Республикасында чектермен есеп айырысу ережесiнде» күзделегн басқа жағдайларда қолданылады. Чектер үтелген және үтелмеген болып бүлiнедi. Бiрiншiсi – депозитпен үтелген, екiншiсi – алдын – ала депозитпен үтелмеген. Сонымен қатар чектер түленуi жүнiнде банк кепiлдемесiне ие болуы мүмкiн, соның iшiнде үтелмеген чектер бойынша да. Чек берушi мен банктiң құқықтары мен мiндеттерi чектi қолдану келiсiм – шарты негiзiнде туындайды. Яғни, чек берушi банкi клиентi – чек берушiнiң (заңды немесе жеке тұлға) чектерiн түлеу мiндеттерiн үзiне алады, ал клиент үзiне банктiң белгiлеген чектi беру және қолдану тәртiптерiн сақтау мiндетiн жүктейдi. Чек ұстаушы құқықтары чек берушiден чектi алу моментiнен бастап туындайды.

  Чек кiтапшасын алу үшiн банкке  үтiнiш берiледi. Лимиттелеген чек  кiтапшасы иесiнiң жеке шотындағы  қаражаты депоненттеуге арналған, субъектiнiң шоты бойынша операциялар жасауға арналған құжаттарға қол қоюға құқығы бар адамдардың қолы қойылған төлем тапсырмасы мүртаңбасы қойылып, оған қоса берiледi. Чек кiтапшасының лимитi чек жазып берiле алатын және банк түлеуге тиiстi шектi соманы бiлдiредi. Ол банк белгiлеген сомадан кем болуы мүмкiн емес, бiрақ тауарлар мен қызметтердi түлеуге арналған қаражаттардың айлық тұтынысынан әдетте күп болуы да мүмкiн.

 

Чектермен есеп айырысу есебi активтiк 422 «Чек кiтапшаларындағы ақша қаражаттары» шотында жүргiзiледi.

1. Лимиттелген чек кiтапшасын онда күрсетiлген лимит сомасында алған кезде Д-т 422 К-т 441, 431, 601
2. Банктен алынған чек кiтапшалары бойынша сомалар субъект берген чектердiң түленуiне қарай есептен шығарылады, яғни жеткiзушiлер, үзге де кредиторлар ұсынған чектi банктiң үтеу сомасы Д-т 671, 687 К-т 422
3. Пошта-телеграф шығындары чекпен түлендi Д-т 821 К-т 422
4. Iссапарға жiберiлген адамдар үшiн жол жүру билеттерi сатып алынады Д-т 333 К-т 422
5. Чек кiтапшасы лимитiнiң пайдаланылмаған қалдығы қаражаттар депоненттелген шотқа есептелдi Д-т 441, 4314, 601 К-т 422

422, 423 –шоттардың кредитi бойынша және 42-бөлімшенiң басқа  шоттары бойынша операциялар  банк күшiрмесiнiң негiзiнде №3 журнал-ордерде (кредитiнде) күрсетiледi.

 

Жолдағы аударымның және банктегi арнайы шоттардағы қаражаттардың есебi. Аударылған, бiрақ әлi кәсiпорынның шотына келiп түспеген, яғни кiрiске алынбаған ақша қаражаттары жолдағы ақшалай қаржылар болып саналып, Ал олардың есебi 411-«Аударылған жолдағы ақшалай қаражаттар»-деп аталатын шотта жүргiзiледi. Бұл шот ай соңында кәсiпорынға немесе фирмаға басқа кәсiпорын, ұйым немесе фирмалардан аударылған, бiрақ әзiрге келiп түспеген, яғни кiрiске алынбаған жолдағы ақшалай қаржылар жайлы ақпараттарды қорытындылауға арналған. Бұл шотта кәсiпорындар, фирмалар немесе ұйымдар үздерiнiң қарамағындағы филиалдардың, бөлімшелердiң, сондай-ақ сатып алушылардың банктерге, сақтық кассаларына, почта бөлімшелерiне салған, бiрақ тиiстi шотқа әлi түспеген, аударылғандығы туралы тиiстi құжаттармен дәлелденген ақшалай қаржыларды есептейдi. 411-«Жолдағы ақшалай қаражаттар» шотында ақша қаражаттарын есептеу үшiн мынадай құжаттар болуға тиiс:

1. Саудадан немесе басқа да операциялардан түскен түсiмдi банкiнiң қабылдағанын дәлелдейтiн құжат.
2. Почта бүлiмiнiң ақшаны қабылдағаны жайлы квитанциясы.
3. Басқа кәсiпорындардан олардың ақша аударғаны жайлы берген авизасы (бұл авизада ақшаны аударған күнi, сомасы, оны қабылдаған банк немесе почта аты күрсетiледi).

Кәсiпорынның, ұйымның және фирманың бухгалтериясы аударылған жолдағы ақшалардың банктердегi есеп айырысу немесе басқа да тиiстi шоттарға уақтылы да, дер кезiнде түсiп есепке алынуына бақылау жасап отыруы керек. Кәсiпорындар, ұйымдар, фирмалар арасында жолдағы аударылған шетел валютасы да осы 411 «Жолдағы аударылған ақшалай қаражаттар» шотында есептелiнiп, бiрақ бүлек күрсетiледi.

Кәсiпорындар мен ұйымдарда, мекемелерде нақты ақшамен қатар почта маркалары, демалыс және емдеу, сауықтыру орындарының жолдамалары, жол билеттерi, сонымен қатар үкiметтiң жәрдемi ретiнде берiлген  қаражаттары, яғни үлкен жауапкершiлiкпен сақталуын қадағалауды талап ететiн басқа да қаржылар сақталады. Бұлар «Банктердегi арнайы шоттардағы ақшалай қаржылар» шотында есептеледi:

1.Әлеуметтiк  мекемелердi ұстауға пайдаланушылардан  келiп түскендерi Д-т 423 К-т 334

а) электр энергиясын, жылуды, суды, отынды жеткiзу қызметiн түлеу Д-т 671 К-т 423

б) ТМҚ, инвентарь сатып алу Д-т 201-206, 208, 125 К-т423

4. Ұзақ мерзiмдi инвестицияларды қаржыландыруға алынған және инвестордың үтiнiшi бойынша жеке шоттан жұмсалатын қаражаттар Д-т 423 К-т 687/мақсатты қаржылар, 641-643
5. Атқарушы билiк органдарының демеу қаржысы (субсидия) Д-т 423 К-т 726.

Вексель қаражаттарының есебi. Вексель (қарыздық қолхат, мiндеттеме) –бұл вексель берушiнiң вексель ұстаушыға (вексель иесiне) белгiлi бiр соманы мерзiмi жеткен бойда қарыздық мiндеттеменi сүзсiз түлеудi куәландыратын бағалы қағаз.

Вексель-бұл вексель айналымы жолымен берiлетiн коммерциялық несиенiң түрi (вексельдiң бiр иегерден басқасына берiлуiн ақша алмастырады). Вексельдiң екi түрi болады:

1. Жай вексель-оны борышкер жазып бередi және оған қол қояды. Екi тарап қатысады: вексель берушi және вексель ұстаушы. Вексельде берiлген орны мен күнi, мiндеттеменiң жалпы сомасы немесе % түлеу жүнiндегi мiндеттеме бүлек түрде, төлемнiң мерзiмi мен орны, алушының атауы, екi тараптың қойған қолдары күрсетiледi.
2. Аудармалы вексель (тратта) – бұл вексельде күрсетiлген соманы белгiленген мерзiмде ұсынушыға немесе үшiншi тұлғаға (эмитентке) түлеу жүнiнде кредитордың (трассантың) борышкерге (трассатқа) берген бұйрығы. Аудармалы вексельдi түлеушi (трассант) табыстау қолының (индосаменттiң) күмегiмен акцептеуге тиiс. Вексель бiрнеше рет пайдаланылуы мүмкiн, сүйтiп әмбебап  несиелiк-есеп айырысу құжатының рүлiн атқарады. Вексель қаражаттардың айналымын, банктегi вексельдегi есебiн (дисконттауды) жылдамдатады. Мұндай жағдайда вексель ұстаушы индосаменттiң күмегiмен вексельдi төлем мерзiмi басталғанға дейiн банкке табыстайды және банк пайдасына берiлетiн проценттi (дисконтты) шегерiп тастап, вексель сомасын алады. Бухгалтерлiк есепте вексель емес, вексельдi қамтамасыз ететiн берешек сомасы күрсетiледi. Ал вексельдiң үзi баланстан тыс 006  “Қатаң есеп беру бланкiлерi” шотында ескерiлуi мүмкiн. Алынған үнiмдер, жұмыстар мен вексельге алынған қызметтер үшiн сатып алушылармен және тапсырыс берушiлермен есеп айырысудың 302-«Алынған вексельдер» шотында жүргiзiледi.

Банктегi арнайы шоттағы ақша қаражаттар бойынша операциялар есебiн түмендегi сызба арқылы күруге болады.

 

 

 

 

 

Банктегi арнайы шоттар бойынша операциялар есебiнiң сызбасы

№11

 

қаражатты депонирлеудiң төлем тапсырмасы

Аккредитивтi ашуға үтiнiш

Басқа да алғашқы құжаттар

 

Банк күшiрмесi

 

Кредитi бойынша №3 журнал-ордер және 411, 421, 422, 423, 424 шоттардың дебетi

 

Бас кiтап

 

Қаржылық есеп беру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

V-ТАРАУ. Ақша қаражаттар қозғалысының есебi.

 

Ақша қаражаттар қозғалысының есебi №4 БЕС сәйкес жасалынады. Есеп берудi құрудың қажеттiлiгi ақша қаражаттардың келiп түсуi мен шығуы бойынша ақпарат алуда және қаржылық қызметi жүнiнде мәлiметке ие болуда жатыр.

Ақша қаражаттар қозғалысы туралы есебi ақпарат қолданушыларға кәсiпорынның қаржылық жағдайындағы үзгерiстердi бағалауға мүмкiндiк бередi, шаруашылық субъектiнiң операционды, инвестициялық және қаржылық қызметi бойынша есептi мерзiмде ақша қаражаттардың келiп түсуi мен шығысы туралы мәлiметтермен қамтамасыз етедi.

Операционды қызмет – заңды тұлғаның табыс табу мақсатындағы негiзгi қызметi, сонымен қатар инвестициялық және қаржылық қызметке жатпайтын басқа да қызмет.

Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзiмдi активтердi сатып алу және сату.

Қаржылық қызмет – нәтижесiнде меншiктiк капитал мен заемдық қаражат құрамы мен мүлшерiнiң үзгеруi болып табылатын заңды тұлғаның қызметi.

Операционды қызметтен түскен ақша қаражаттардың қозғалысын кәсiпорында тiкелей және жанама әдiстердi қолдану арқылы күрсетедi.

Тiкелей әдiс ақша қаражаттардың келiп түсуi мен төлемдердiң негiзгi түрлерiн ашып қарастыруды және олар қызметтiң қай түрiне жататынын анықтауды күздейдi. Бұл әдiс бойынша қаржы шаруашылық қызметi нәтижесi туралы есеп берудiң әр бiр бабына  түзету жасалынады. Мысалы, үнiмдi сатудан түскен түсiмнен материалдарды сатып алу бойынша төлем ақыларын, тасымалдау шығындарын, материалды сатып алуға алынған несие үшiн пайыздарды төлемiн, бюджетке төлемдер сомасын азайтып тастайды.

Тiкелей әдiстi қолданған кезде операционды қызмет нәтижесiнде ақша қаражаттардың келiп түсуi мен шығысы үнiмдi, жұмысты, қызметтi сатудан түскен түсiмнен, алынған аванстан, проценттен, дивидендтен, роялти және басқа да табыстардан; жабдықтаушы мен мердiгерлер алдындағы қарызды үтеуден, берiлген аванстардан, еңбек ақы, бюджеттiк мекемелерге және бюджеттен тыс қорларға төлемдерiнен тұрады.

Жанама әдiс – бұл тәсiлдi қолданған кезде    таза табыс немесе зиян ағымдағы активтер мен мiндеттемелер, қаржылық емес операциялар, сонымен қатар алдыңғы есеп беру мерзiмiмен салыстырғандағы табыстар мен шығыстар үзгерiсiне түзетiледi.

Тәсiл баланстағы және қаржы – шаруашылық қызметiнiң нәтижесi бойынша есеп берудегi ақпаратқа негiзделiп қолданылады. Бұнда қаржы – шаруашылық қызмет нәтижесi бойынша есеп берудегi әр бiр бап түзетiлмейдi, есептi мерзiмде алдыңғы есеп беру мерзiмiмен салыстырғандағы үзгерiстер сомасына тек таза табыс (зиян) қана түзетiледi.

 

 

Таза табыс (зиян) түзетулерi

Таза табысты түзететiн операциялар	Түзетудi жүргiзу операциялары
Негiзгi құралдар мен материалды емес активтерге тозуды есептеу	Есептелген амортизация сомасы таза табыс (зиян) сомасына қосылады, себебi олар ешқандай шығынға әкелген жоқ
Ағымдағы активтер сомаларының үзгерiсi: дебиторлық борыш, қорлар, болашақ кезең шығындары, басқа да ағымдағы активтер және т.б.	Ағымдағы активтердiң артуы есептi кезең мерзiмiнде ақша қаражаттар ағымын түмендетедi де олардың шығысын ұлғайтады және керiсiнше ағымдағы активтердiң азайуы ақша қаражаттар ағымын ұлғайтып, олардың келiп түсуiн бiлдiредi
Ағымдағы мiндеттемелер (қысқы мерзiмдi банк несиелерiн қоспағанда) кредиторлық қарыз, салық төлемдерi және басқа да ағымдағы мiндеттемелер сомаларының үзгерiсi	Ағымдағы мiндеттемелер сомасының ұлғайуы ақша қаражаттардың ағымын ұлғайтады және олардың түсiмiн бiлдiредi; ағымдағы мiндеттемелердiң азайуы ақша қаражаттар ағымын азайтып, олардың шығысын бiлдiредi.

Инвестициялық және қаржылық қызмет.

Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзiмдi активтердi алу және сату, үтелетiн несиелердi беру және алу. Инвестициялық қызметке жататындар:

• материалды емес активтердi, негiзгi  құралдарды басқа да ұзақ мерзiмдi активтердi сатып алуға кеткен ақша қаражаттардың шығысы;
• қаржы инвестициялярын сатып алу; басқа кәсiпорындарға заемдар ұсыну; басқа да төлемдер.

Инвестициялық қызмет бухгалтерлiк баланста ұзақ мерзiмдi активтердi енгiзетiн бөлімшеде күрсетiледi. Бұған, сонымен қатар қаржылық ивестицияларға әсер ететiн опреацияляр да жатады, олар бухгалтерлiк баланстың – ағымдағы активтер бөлімшесiнде күрсетiледi. Акцияларды, негiзгi құралдарды үткiзумен байланысты табыстар немесе шығындар күрсетiлген жағдайда ғана инвестициялық қызмет ақша қаражаттары қозғалысы туралы есебiнде үз орнын табады.