Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік және салықтық есептіліктегі көрінісі

Қоғам өзінің қызметкерлерінің өмірі мен денсаулығын сақтау және комбинат территориясындағы заңды тұлғалардың мүлкінің тұтастығын қамтамасыз ету мақсатында күзет қызметін жүзеге асырады.

Негiзгi қызмет түрлерi болып:

• астықты қабылдау, тазалау, кептіру, сақтау, сатып алу және оны ұқсату, дайын және қосалқы өнімді сату;
• астықтың және оны ұқсатудан алынған өнімдердің, дәнді бұршақ және майлы дақылдардың сапасын сертификациялық байқаудан өткізу, барлық сауда мәмілелері бойынша, соның ішінде тауар биржаларында, Қазақстан Республикасының ішкі нарығында және экспорт-импорт операциялары бойынша кедендік рәсімдеу үшін сәйкес қорытынды, байқау протоколын және сапа сертификатын беру;
• сыртқы экономикалық қызметтер.

Қоғам құрылтайшыларымен төленетін жарғылық қордың көлемі 97 206 000 теңгені құрайды.

Қоғамның жарғылық қорын ұлғайту акционерлердің жалпы жиналысының шешiмi бойынша немесе сот шешiмi бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасында бекітілген ережеге сай акцияларды шығару және орналастыру негізінде жүзеге асырылады.

Таза табыс (бюджетке салық және басқа мiндеттi төлемдер төлегеннен кейінгі) қоғамның иелігінде қалады және акционерлердің жалпы жиналысының шешiмi бойынша белгіленген тәртіпке сай бөлінеді, соның iшiнде дивидендтерді төлеуге. Қалған бөлiгi акционерлердің жалпы жиналысының шешiмi бойынша қоғамның дамуына және басқа мақсаттарға жұмсалады.

Акционерлердің жалпы жиналысы жыл қорытындысына сәйкес жай акциялар бойынша дивидендтер төлеудің мақсатқа сай еместiгi туралы шешім қабылдауға құқылы.

Қоғам органдары

• жоғары орган - акционерлердің жалпы жиналысы;
• басқару органы - директорлар кеңесі;
• атқарушы орган – директор, атқарушы органның қызметін жеке-дара жүзеге асырады;
• қоғамның қаржы-шаруашылық қызметін бақылауды жүзеге асыратын орган – iшкi бақылау қызметі (егер акционерлердің жалпы жиналысында оны құру туралы шешім қабылданса).

Егер қоғамның барлық дауыс беруге құқылы акциялары бір акционерге тиесілі болса, бұл жағдайда акционерлердің жалпы жиналысы өткiзiлмейдi. Заң және осы жарғы бойынша акционерлердің жалпы жиналысының құзырына жатқызылған мәселелер бойынша шешiмдердi жоғарыда аталған акционер өзі қабылдайды және ол жазбаша түрде рәсімделеді, егер бұл шешімдер артықшылығы бар акциялармен куәландырылған хұқықтарды шектемеген жағдайда.

Акционерлердің жалпы жиналысында қоғамның коммерциялық құпиясы болып табылмайтын мәселелерді талқылау барысында қоғам акционерлері болып табылмайтын тұлғалардың қатысуына және сөйлеуіне мүмкіндік бар. Аталған тұлғалар акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртiбiнде қаралатын мәселелер бойынша дауыс беруге қатысуға хұқығы жоқ.

Заңмен және осы Жарғымен акционерлердің жалпы жиналысының құзырына жатқызылған мәселелерді қоспағанда, қоғам қызметіне жалпы басшылық ету директорлар кеңесімен жүзеге асырылады.

Директорлар кеңесін өткізу форумы директорлар кеңес мүшелерiнiң жалпы санының 50 және оданда жоғары пайызын құрауы тиіс.

Директор акционерлердің жалпы жиналысымен сайланады.

Қоғамның қаржы-шаруашылық қызметін бақылауды жүзеге асыру үшiн iшкi аудит қызметі ұйымдастырылған.

Iшкi аудит қызметі тікелей директорлар кеңесіне бағынады және оған өзiнiң қызметі жөнінде есеп береді.

Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау – кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекеленген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.

 «Желаев астық өнімдері комбинаты» акционерлік қоғамының 31.12.2006 жылғы балансы (қосымша Ә алынды) көрсетілген.

«Желаев астық өнімдері комбинаты» акционерлік қоғамының қаржылық жағдайын және табыстылық деңгейін Дуйсенбаев К.Ш пікірінше қолданылатын көрсеткіштер негізінде талдау кесте-2 көрсетілген [8, 60-72б.].

Кесте-2

2006 жылдың басы мен соңындағы «Желаев астық өнімдері комбинаты» акционерлік қоғамындағы баланс активтерінің құрамы мен құрылуы

№	Көрсеткіштер	Жыл басында		Жыл аяғында		Жыл бойындағы өзгеріс		Құрылымның өзгеруі (4-2)
		Сомасы,мың тг.	Үлесі %	Сомасы, мың тг.	Үлесі %	(3-1) Мың. тг	% (5:1*100)
1   1.1                                         1.2	Активтердің жалпы сомасы Қысқа мерзімді активтер a) ақша қаражаттары б)қысқа мерзімді дебиторлық берешек в)қорлар г)ағымдағы салықтық активтер д)өзге қысқа мерзімді активтер Ұзақ мерзімді активтер а)ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар б)Негізгі құралдар	1823705   842547       30059       222733   514742       73355         1658     981158       495819     485339	100   46,2       1,65       12,2   28,2       4,02         0,1     53,8       27,2     26,6	4627869   3913457       74502       3073904   665766       92184         7101     714412       --     714412	100   84,6       4,1       168,5   36,5       1,9         0,15     15,4       --     15,4	2804164   3070910       44443       2851171   151024       18829         5443     -266746       --     -266746	153,8   364,5       147,8       1280,1   29,3       25,7         328,3     -27,2       --     -54,9	х   38,4       2,45       156,3   8,3       -2,12         0,05     -38,4       --     -11,2

Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті жылы 2804164 мың теңгеге немесе 153,8 %-ға артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарайғы дамуын көрсететіндіктен, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.

2-кесте мәліметтері көрсеткендей қаражаттарды ұзақ мерзімді және ағымдағы активтер арасына тарату жыл аяғына соңғылардың пайдасына шешілді. Егер ағымдағы активтердің үлесі жыл басында 7,6 пунктке аз болса (46,2-53,8), жыл аяғында ол ұзақ мерзімді активтер үлесінен 69,2 пунктке асып кетті (84,6-15,4) және 84,6 %-ды құрады.

Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш – мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті. Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшеліктеріне байланысты. Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш деңгейі жыл басында 0,86=(84254:981158), ал жыл аяғында                                                            5,5 (3913457:714412) құрайды. Бұл коэффициент деңгейі мобильді қаражаттардың өсу қарқыннан артуының нәтижесінде өсіп отыр.

Әрі қарай, келесі 3-кестені құрастыра отырып, ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет.

Кесте-3

Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы

№	Көрсеткіштер	Жыл басында		Жыл соңында		өсуі(+), кемуі (-)
		Сомасы, мың тг.	Үлесі, %	Сомасы, мың тг	Үлесі, %
1	Ағымдағы активтер: a) ақша қаражаттары б)қысқа мерзімді дебиторлық берешек в)қорлар г)ағымдағы салықтық активтер д)өзге қысқа мерзімді активтер	842547     30059       222733   514742         73355     1658	100     3,6       26,4   61,9         8,7     0,2	3913457     74502       3073904   665766         92184     7101	100     1,9       78,5   17,0         2,4     0,2	+364,5     +147,8       +128,0   +29,3         +25,7     +328,3

Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді.

«Желаев астық өнімдері комбинаты» акционерлік қоғамындағы есепті жылы ақша қаражаттары да 147,8 %-ға өсті және ол жыл аяғында 74502 мың теңгені құрады. Олардың үлесі 1,7 пунктке азайғанымен оның көлемі әлі де болса жоғары. Біздің кәсіпорынымызда ақша қаражаттары  жыл аяғында 74502 мың теңгені құрады. Бұл жыл басындағымен салыстырғанда 2,5-ке көп.

Сонымен қатар дебиторлық борыш та 128,0 %-ға өсті. Егер оның көлемі жыл басында 222733 теңгені құраса, жыл аяғында ол 3073904 мың теңгені құрайды. 

Дебиторлық борыштың өсуі кәсіпорынға кері әсерін тигізеді. Бұның нәтижесінде айналыстағы ақша қаражаты азаяды.

 

2. Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік және салықтық есептіліктегі көрінісі

2.1 Тауарды сатып алғаны үшін есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысу

 

Есеп саясатының тауарды сатып алғаны үшін есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысу бойынша бөлімі немесе жеке ережесі келесі аспектілерді қамтуы тиіс:

• кәсіпорын басқарушысымен бекітілген кәсіпорын мұқтаждары үшін есептелуге тиісті ақша қаражаттарын алуға құқығы болатын белгілі бір тұлғалар тобы;
• шаруашылық мұқтаждықтары үшін берілетін ақша қаражаттар шегі. Берілген лимиттер жұмысшылардың лауазымдық міндеттері мен кәсіпорынның ерекшеліктеріне байланысты өзгертіледі;
• есептелуге тиісті берілген ақша бойынша аванстық есептіліктің  тапсырылу мерзімі және берілген ережелерді орындамаған тұлғалар үшін компаниялармен қарастырылатын шарттар;
• жұмсалған ақшаны растайтын есеп беруге тиісті тұлғалармен берілетін құжаттар тізімі. Құжаттар тізімімен қатар осы құжаттарда болуға тиісті реквизиттерді көрсету қажет;
• бухгалтерлік есепте операцияларды тіркеу үшін қолданылатын бухгалтерлік құжаттардың тізімі;
• аванстық есептерде жұмсалған шығындардың мақсатқа лайықтылығын белгілейтін тұлғалардың тізімі;
• кассадағы ақша қаражаттарын түгендеуді және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды өткізудің мерзімі мен тәртібі.

Тауар үшін нақты ақшамен төлем жүргізетін барлық тұлғалар кәсіпорында бекітілген ережелермен таныстырылуы тиіс. Осы барлық процедураларды орындаған жағдайда бақылау жүйесі тиімді жұмыс істей алады.

Аванстық есептіліктің тапсырылу мерзіміне ерекше көңіл бөлу қажет. Егер кәсіпорында есеп беруге тиісті тұлғалар ертерек берілген аванстық есептілік бойынша есеп бермесе, есептелінуге тиісті ақша қаражаттарын бермеу қажет деген ереже қатал сақталынып, белгіленуі тиіс. Есеп беруге тиісті тұлғалар бұл ережемен алдын ала таныстырылған кезде және осы ережені орындамаған жағдайда басқарушылықпен белгілі бір іс-әрекеттер бекітіледі, кәсіпорынның алдын ала белгіленген процедуралар бойынша қызметкердің еңбек ақысынан ұстап қалуға немесе есептелінуге тиісті ақшаны кассаға қайтартуға құқығы болады.

Егер басқарушылық қарыз ақшаны шығынға жіберу туралы шешім қабылдаса және де өз шешімін бұйрықпен растаса, онда шығынға жіберілген қарыз Қазақстан Республикасының “Салықтар және бюджетке төленетін басқадай міндетті төлемдер туралы” Кодексінің 151 бабына сәйкес материалдық түрдегі қызметкердің пайдасы болып саналады және төлеу көзінде игеріледі [2].

Жеткізушілермен өзара қарым-қатынаc кезінде түрлі қиыншылықтар туындауы мүмкін. Олардың ішінде ең негізгісі – бухгалтерлік есепте операцияның көрсетілуі үшін керекті құжаттардың берілмеуі.

Салық кодексінің 546 бабы бойынша Қазақстан Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезінде немесе қолма-қол ақша, банктік төлем карточкалары, чектер арқылы қызмет көрсеткенде ақшалай есеп айырысу міндетті түрде фискалдық жадысы болатын бақылау-касса машиналарын қолдану және чегін беру арқылы жүргізіледі. Бұл ереже келесілерге қолданылмайды:

1. жеке кәсіпкерлерге (акцизделетін тауарларды өткізушілерден басқа):

• өз қызметін шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі шеңберінде бір жолғы талон немесе патент негізінде жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер;
• егер салық төлеуші жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бері 6 ай өтпеген болса;
• өз қызметін шаруа қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі шеңберінде жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер;

2. салық төлеушілерге.

Квитанцияларды, билеттерді, талондарды, почта төлемдері белгілерін немесе құзыретті мемлекеттік орган енгізген қорытынды негізінде уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен нысандар бойынша чектерге теңестірілген басқа да қатаң есептілік құжаттарын бере отырып, халыққа қызмет көрсетуіне қатысты ақшалай есеп айырысуларына қолданылмайды. Құзыретті мемлекеттік орган қорытындысының нысаны мен оған қойылатын талаптарды уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

3. адвокаттарға.