Утварэнне Вялiкага Княства Лiтоускага, Рускага i Жамойцкага

Альгерд яшчэ пры жыцці  бацькі імкнуўся ажыццявіць праграмы ўключэння ў Вялікае княства Літоўскага ўсіх рускіх зямель, якія ўваходзілі ў Кіеўскую Русь. Стаўшы ж вялікім князем, ён яшчэ больш паспяхова ажыццяўляў сваю «агульнарускую» праграму, накіраваўшы намаганні на ўсход. Неўзабаве пад яго ўладай аказалася значная частка сённяшніх Смаленскай, Бранскай, Калужскай, Тульскай, Арлоўскай, Маскоускай і Цвярской абласцей. Яму падпарадкоўваліся Пскоўская і Наўгародская землі. Войскі Альгерда ў 1368, 1370 і 1372 гг. здзейснілі паходы на Маскву.

У гэты ж час князь Кориат-Міхаіл далучыў да Вялікага княства Северскую і Чарнігаўскую землі. Вялікае княства Літоўскае сустрэнецца з супрацівам татараў, якія не хацелі выпускаць са сваіх рук "рускі улус». У 1363 князь Альгерд, у войску якога былі віцебскія, полацкія, навагрудскія паліцы, разграміў татарскую арду на Сініх Водах (рацэ Сінюха), левым прытоку Паўднёвага Буга. Татары былі адкінутыя на Крымскі паўвостраў і за вусце Дона. Кіеўская, Падольская, Чарнігаўская і Валынская землі ўвайшлі ў склад ВКЛ. Менавіта з гэтага часу за ім замацавалася назва Вялікага княства Літоўскага і Рускага.

На працягу ўсяго XIV ст. сур'ёзная небяспека для BKJI зыходзіла ад крыжакоў. З западноевро - еўрапейскай краін, асабліва з Нямеччыны, сцякаліся ўсе новыя атрады ўзброеных да зубоў рыцараў-дабровольцев. Яны з аднолькавай жорсткасцю забівалі як язычнікаў, так і праваслаўных хрысціян, рабавалі і знішчалі як паганскія храмы-капішчы, так і праваславные царквы.

Кейстут і Альгерд, як сведчаць хронисты, ў 1343 г. у адплату заваявалі Лівонію, забіраючы ў палон толькі жанчын і дзяцей і бязлітасна распраўляясь з усімі мужчынамі. Праз два гады яны прайшлі па ўсёй Прусіі, спальваючы гарады і вёскі, захопліваючы багацця і палонных. Паспяховыя паходы былі здзейсненыя ў 1347, 1348, 1352 і 1370 гг.

У 1350 Кейстут адабраў у  мазавецкіх князёў Брэст, захапіў Чэрск, Варшаву і ўсю Заходнюю Мазовію. У бітве пад Сухачевом абодва бакі панеслі значнаныя страты. У наступным годзе супраць Кейстута выступіў венгерскі кароль Людовік. Апынуўшыся ў цяжкім становішчы, Кейстут пайшоў на перамовы з супернікам. Кейстуту прапанавалі каралеўскую карону і дапамогу ў барацьбе супраць крыжакоў. Узамен ён павінен быў памірыцца з Венгрыяй і Польшчай, не адваёўваць захопленыя імі зямлі. Зыходзячы з дадзенай сітуацыі, Кейстут з гэтым пагадзіўся.[5, с. 45-50 ].

Між тым для Вялікага княства  Літоўскага , якія размяшчаліся на вялізнай прасторы ад Клайпеды на Балтыйскім моры да ўзбярэжжа Чорнага мера і ад Мажайска на рацэ Маскве да Люблінскай зямель, наступалі цяжкія дні. У траўні 1377 у Вільні Сканчался васьмідзесяцігадовы вялікі князь Альгерд . Пахавалі яго па праваслаўнаму абраду.

Яшчэ пры жыцці Альгерд прызначыў пераемнікам ў Вільню, то ёсць вялікім князем , свайго малодшага сына, Ягайла - Якава (яго маці была Цвярская князёўна Юльяна ). Гэта рашэнне Альгерда не здаваўляў другiх яго сыноў, якія адразу ж пасля пахавання бацькі дэманстратыўна раз'ехаліся па сваіх надзелу .

Паміж шматлікімі дзецьмі , унукамі і праўнукамі Гедзімаiнавiчаў паўсталі супярэчнасці і варожасць.  [10, с.26 ].

 Ягайла жадаў замацаваць сваю велікакняжацкую ўладу ў BKЛ. Для гэтага ён арыентаваўся на падтрымку з боку Польскага каралеўства У сваю чаргу знешняя небяспека з боку крыжакоў рабіла неабходным збліжэнне ВКЛ і Польшчы. Самой Полышы таксама патрабавалася моцная каралеўская ўлада, бо ёю кіраваў адмоўна настроены да ўсяго польскага немец Людзвік Венгерскі. Гэтыя абставіны абумовілі Крэўскае пагадненне, якое было заключана 14 жніўня 1385 г. у Крэўскім замку. Адной з яго умоў стала прапанова буйных польскіх феадалаў вялікаму князю літоўскаму 36-гадоваму Ягайле ажаніцца на дачцы польскага караля 13-гадовай Ядвізе. Аднак усё было не так проста, як хацелася б польскім феадалам, бо Ядвіга яшчэ ў 4-гадовым узросце была абвенча- на з аўстрыйскім герцагам Вільгельмам. Яны з дзяцінства кахалі адзін аднаго і павінны былі ўзяць шлюб па дасягненні Ядвігай 12-гадовага ўзросту. Вільгельм, які даведаўся, што яго каханку хочуць аддаць другому, прымчаўся да яе ў Кракаў і дабраўся да замка, дзе знаходзілася Ядвіга. У апошні момант у замак уварваліся польскія феадалы, якія прадухілілі шлюб. Ім удалося пераканаць Ядвігу, якая не жадала быць жонкай Ягайлы, што гэты шлюб з вялікім князем літоўскім — ахвяра ў імя пашырэння каталіцкай веры і польскага ўплыву на беларуска-літоўскія землі. Ягайла ў выніку шлюбу, заключанага ў 1386 г. з Ядвігай (дынастычнай уніі з Польшчай), далучыў да свайго велікакняжацкага тытула яшчэ і пасаду польскага караля.

Пры заключэнні Крэўскага  пагаднення Ягайле ставіліся і іншыя  ўмовы. Ён павінен быў прыняць  каталіцкую веру і правесці акаталічванне Літвы. Ягайла асабісга прыняў каталіцтва і атрымаў пасля гэтага імя Уладзіслаў. Ен выдаў прывілей — грамату (дзяржаўны дакумент), які даваў дадатковыя

правы і вольнасці феадалам каталіцкага веравызнання і  не распаўсюджваўся на праваслаўных феадалаў. Ягайла ў працілегласць свайму дзеду Гедыміну імкнуўся зрабіць каталіцкую царкву пануючай у ВКЛ што выклікала незадавальненне праваслаўнай часткі насельніцтва.

Княжанне Вітаўта (1392—1430 гг.) было звязана з імкненнем захаваць дзяржаўную самастойнасць BKJI пасля заключэння Крэўскага пагаднення. На беларускіх землях актыўна вялася барацьба супраць акаталічвання, якое ажыцяўлялася пад кіраўніцтвам Ягайлы. У такіх умовах яму цяжка было трымаць уладу адначасова ў Польскім каралеўстве і захаваць яе за сабой у BKJI. Паміж Ягайлам і Вітаўтам пачалася міжусобная барацьба, якая завяршылася заключэннем у 1392 г. Востраўскага пагаднення аб уладзе ў княстве. Ягайла перадаваў яе ў BKJI Вітаўту, які стаў вялікім князем Літоўскім, а сам заставаўся найвялікшым князем літоўскім і польскім каралём.

У 1399 г. войска ВКЛ на чале з Вітаўтам пацярпела паражэнне на рацэ Ворскле (тэрыторыя цяперашняй Украіны) ад правіцеляў Залатой Арды.

Знешнепалітычныя абставіны, звязаныя з небяспекай з боку крыжакоў, абумовілі тое, што ў 1408 г. на нарадзе польскага караля Ягайлы і вялікага князя літоўскага Вітаўта было прынята рашэнне аб вайне з крыжакамі. Яна адбылася ў 1409—1411 гг. і атрымала назву Вялікай.

Галоўнай падзеяй вайны стала Грунвальдская бітва адна з буйнейшых бітваў сярэднявечча, якая адбылася 15 лiпеня 1410 г. паміж аб’яднанымі саюзніцкімі сіламі польски літоўска-беларускага войска і Тэўтонскім ордэнам. .  [10, с.26 ].

Ужо пад 1408 г. польскi  хранiст Я.Длугаш адзначыу павiлiчэнне напружання у адносiнах памiж Тэутонскiм ордэнам, з аднаго боку, i Польскiм каралеуствам i ВКЛ ,з другога. Вайна з ордэнам была непазбежнай. Новы вялiкi магiстр Тэутонскага ордэна Ульрых фон Юнгiнген iмкнууся вырашыць канфлiкт з ВКЛ канчаткова.З 1408 г. крыжакi фактычна пачалi падрыхтоуку да ваенных дзеянняу. У ВКЛ таксама прытрымлiвалiся погляду ,што пытанне Жамойцi павiнна быць вырашана пры дапамозе зброi. [10, с.5 ] .

Паражэнне Тэўтонскага ордэна азначала крах 200-гадовай крыжацкай агрэсіі у Еўропс. Перамога над крыжакамі значна павысіла аўтарытэт BKJI і Польскага каралеуства сярод іншых краін.

Пасля поспеху пад Грунвальдам ВКЛ на чале з Вiтаутам разгарнуу барацьбу за вяртанне першынства ва усходнееурапейскам рэгiене.Вiтаут кантралявау падзеi у Маскве яму прысягнулi на вернасць цвярскi,разанскi ды iншыя князi.

Пад апекай Княства утварылася Крымскае ханства.Вiтаут разумеу што пракаталiцкая арыентацыя ВКЛ –гэта трывалая пазiцыя.Ен хацеу прыняць тытул караля,каб увайсцi у сям’ю заходнееурапейских манархау.Але з-за Ягайлавых iнтрыг каранацыя Вiтаута не адбылася.Гэта было апошняе узвышэнне ВКЛ, пасля чаго яно пачало губляць свае дамiнуючае становiшча на усходзе Еуропы.[5, с.50-51 ].

Таким чынам мы разгледзелi працэс утварэння i станаулення Вялiкага Княства Лiтоускага таксама то як праходзiла пашэрэнне тэрыторыi княства.

 

 

 

 

 

 

 

 

Прыкладанне

 Наступная Карта адлюстроўвае працэс утварэння Вялiкага Княства Лiтоускага.Пашырэнне яго тырыторыi  пры розных князях.

 

 

Заключэнне:

У сваей курсавой рабоце я разгледзiла працэс утварэння i станаулення Вялiкага Княства Лiтоускага-працяглага гистарычнага перыяду у сярэднявечным мiнулым беларускага народа.

Спачатку я разлядала асноуныя канцэпцыi утварэння ВКЛ i я ящчэ раз пабачыла што i зараз у 21-м стагодзе як i раней яшчэ не iснуе аздiнага меркавання як жа усетаки пачало утварацца ВКЛ.

  Асабіста мне больш блізка канцэпцыя М.І. Ермаловіч таму што як ен казаў: “ніводная гістарычная крыніца не пацвярджае літоўскага заваявання Чорнай Русі і іншых беларускіх зямель, што нібыта і паклала пачатак утварэнню Вялікага княства Літоўскага”.

Старажытная Літва – вялікая  загадка гісторыі. Яе імкнуліся разгадаць, але і сёння тут пытанняў болыш, чым адказаў. У пісьмовых крыніцах ужо ў XI ст. на тэрыторыі Беларусі адзначаецца тапонім “Літва”. У час паходаў 1040 і 1044 гг. кіеўскі князь Яраслаў Мудры “разбіў Літву на палях слонімскіх і завалодаў ёй да Нёмана”. Гэта таксама яшчэ адзiн з фактау   якi сцвяржае што гiстарычная Лiтва знаходзiлася на тэрыторыi Панямоння.

 Я таксама сагласна  з прыхільніками новай (беларускай) канцэпцыі якiя Вялікае княства Літоўскае называюць дзяржавай выключна беларускай таму, што яе асновай з’явілася Беларускае Панямонне з цэнтрам у г. Новагародку і таму, што рашаючую ролю ў яе стварэнні адыгралі беларускія  феадалы, бо пануючымі былі беларуская культура і беларуская мова. Чаму Вялікае княства Літоўскае на працягу ўсёй сваёй гісторыі не сказала ніводнага літоўскага слова? Уся Літоўская метрыка, дзяржаўныя акты, дакументы, летапісы, мастацкая літаратура пісаліся на старабеларускай мове. Ні адна еўрапейская краіна ў афіцыйным ужытку не карысталася роднай мовай, а ўжывала лацінскую. Вялікае княства Літоўскае было выключэннем з правіла, бо карысталася не лацінскай, а роднай, старабеларускай мовай. У перыяд ВКЛ літоўцы (жамойты) уласнай пісьменнасці не мелі.

Нягледзячы нарозныя канцэпцыи утварэння даказан той факт што у сярэдзiне 13 стагодзя з’явiлася новая дзяржава Вялiкае Княства Лiтоускае якое ахапiла тэрыторыю сучаснай Беларусi,Лiтвы,частку Украiны i Расii.

Гэта была буйная дзяржава,цывiлiзаваная i самабытная ,схiльная да экспансii i здольная адстаяць свае межы перад пагрозай знешнiх ворагау,з незвычайнай супольнасцю  розных этнасау,разнастайнасцю моу,культурных i бытавых традыцый ,перакрыжаваннем канфесiй i цывiлiзаваных павевау.

Але сам працэс  стварэння ВКЛ быў працяглым i меу складаны характар.У адных выпадках тэрыторыi далучалiся пры дапамозе ваеннай сiлы,удругих на аснове пагадненняу памиж рускiми i лiтоускимi князямi,у трэцiх –шляхам дынастычных шлюбау. Канчаткова тэрытарыяльныя межы Вялікага княства ўсталяваліся ў другой палове XIV ст. Яны распасціраліся ад Балтыйскага да Чорнага мораў з поўначы на ​​поўдзень , ад Брэстчыны да Смаленшчыны з захаду на ўсход.

Ужо з самага пачатку iснавання ВКЛ насiла полiэтнiчны характар i яе станауленнебыло неадрыуным ад праблемы «збiрання русскiх зямель». У працэсе такога збiрання новай дзяржаве даводзилася пераадольваць супрацiуленне не толькi Залатой Арды але i князеу самой Русi. Такiм чынам ужо у 13 ст.былi сфармiраваны галоуныя знешнепалiтычныя  вузлы ва Усходней Еуропе – барацьба за вызваленне усходнеславянскiх зямель ад улады Залатой Арды,супрацьстаянне крыжацкай агрэсii i змаганне ВКЛ за «збiранне русскiх зямель» з Галiцка-Валынскiм княствам.

Пры палiтычным дамiнiраванш дынастыш балцкага паходжання у ВКЛ назiралася культурная i эканамiчная перавага славянскiх рэгiенау.Гэта прыводзiла да таго што жыхары белрускiх i украiнских тэрыторый не толькi захоувалi сваю самабытнасць але i аказвалi значны уплыу на балцкае насельнiцтва паступова культурна асiмiлюючы яго.

ВКЛ  адыгрывала адметную ролю у палiтычным i цывiлiзаваным развиццi Усходняй Еуропы. Таксама ВКЛ было уцягнута у агульнаеурапейскiя царкоуныя i культурныя працэсы i у пэунай ступенi пасрэднiчала у распаусюджваннi еурапейскiх палiтычных i культурных iдэй i здабыткау на Маскоускую Русь i iншыя суседнiя княствы.

I самае галоунае тое, што менавіта у гэты перыяд упершыню продкi сучасных беларусау пачалi асэнсоуваць сябе цэласным ,непарыуным народам са сваей гiстарычнай спадчынай, культурай, светапоглядам!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Спіс літаратуры :

 

1.Гiсторыя Белрусi .Ад старажытных часоу – па 2008 г.:вучэб.дапам./Я.К. Новiк, I.Л. Качалу, Н.Я. Новiк; пад рэд. Я.К. Новiка. -2-е выд.-Мiнск: Выш.шк.,2010. -512 с.

 

2.Гiсторыя Беларусi: У 6 т.Т. 2: Беларусь у перыяд Вялiкага Княства Лiтоускага /Ю.Бохан [i iнш.];рэд.кал.:М. Касцюк (гал.рэд) [i iнш.] – Мiнск: Экоперспектiва,2008. -688с .

 

3. Гiсторыя Беларусi: Вызначэннi. Таблiцы. Схемы. Лiчбы. Даты/аут.-склад. И.М. Кузняцоу. –Мн .2006.-272с .

 

4.Гiсторыя Беларусi ад стражытнасцi да сучасцi у пытаннях i адказах /аут-скл.С.В. Паноу; пад навук. Рэд. У.М. Мiхнюка, В.М. Фамiна.- 6-е выд. –Мiнск: Аверсэв,2008. -304 с.

 

5.Гiсторыя Беларусi /П.Г. Чыгрынаў. -2-е изд. Доп. – Мн.: Полымя,2002. – 432.

 

6.Ермаловiч М.Г./ па слядах аднаго мифа. 2-выд. Мн. 1990.

7.Iгнатоускi У.М. Кароткi нарыс гiсторыi Беларусi / Уступ. Арт. А.П. Грыцкевiча; Камент. I заувагi Э.Н. Гнеуки. -5-е выд. –Мн.: Беларусь,1992. -190 с.

 

8. Мандрык, І.У. Гісторыя Беларусі (у кантэксце сусветнай гісторыі) / І.У. Мандрык. – Віцебск: УА ФПБ “МІПСА” ВФ, 2009. – 276 с.

9. Нарысы гiсторыi Беларусi. У 2-х ч. Ч. 1.М.П. Касцюк, У.Ф. Iс аенка, Г.В. Штыхау i iнш.-Мн.: Беларусь, 1994.-527 c.

10.Беларуски гистарычны  часопис 7 (132) /  « Грунвальдская  битва 1410 г » с.3-13. Руслан Гагуа.

11. Часопiс « Спадчына» 5-6/ 2002 (150) / « Месца каранацi Мiндоуга» с.26-30. Томас Бараунаускас.