Шпаргалка по истории Беларуси

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Крызіс феадалізму і яго ўплыў  на стан бел. зямель

У першай пал. ХІХст. у  Бел. панавала буйнапамеснае дваранскае землеўладанне. Да ліку найбуйнейшых зе-млеўладальнікаў  адносіліся князі Вітгенштэйны, Ра-дзівілы, Паскевічы і інш., якія валодалі мн. дзесяткамі тысяч дзесяцін зямлі. Уся прыдатная для апрацоўкі зя-мля памешчыкаў знах. ў карыстанні сялян, якія за гэта выплачвалі памешчыкам аброк – грашовы ці нату-ральны. Рост попыту на с/г прад-цыю ў Зах. Еўропе ў перш. пал. ХІХст. стымуляваў хуткае пашырэнне ў Бел. гаспадаркі прыгоннікаў – фальваркаў. Памешчы-кі стваралі фальваркі за кошт скарачэння сялянскіх на-дзелаў. Для апрацоўкі фальваркавых зямель пераводзі-лі з аброку на паншчыну. У сяр. ХІХст. сялянскім гас-падаркам, якія мелі надзел у адну валоку (21,36 га), прызначалася 12 дзён паншчыны на тыдзень (па 6 дзён мужч. і жан. працы). Былі распаўсюджаны згоны (пагалоўныя прымусовыя выхады ўсіх працаздольных сялян на панскія работы). Маючы ў св. распараджэнні сотні і тысячы сялян, памешчыкі ў пераважнай боль-шасці не былі зацікаўлены ў перадавых метадах вы-дзялення гаспадаркі і вялі яе па-старому. Эк. станові-шча дзярж. сялян было не лепшым, чым памешчыцкіх, паколькі дзярж. маёнткі здавалі ў арэнду шляхце. Ара-ндатары імкнуліся за час арэнды атрымаць як мага больш прыбытку, таму бясконца павялічвалі павіннас-ці сялян. Паступова дзярж. маёнткі прыходзілі ў заня-пад. Мн. сяляне былі не ў стане плаціць падаткі і вы-конваць іншыя павіннасці на карысць дзяржавы. Та-кое стан-шча прымусіла ўрад пайсці на эк. рэформы. Ініцыятарам рэформ выступіў граф Кісялёў, міністр дзярж. маёмасцей. Мэтай рэформы з’яўл. павышэнне дзярж. даходаў. Рэформа была праведзена толькі ся-род дзярж. сялян, якія складалі 5-ю частку ад усяго ся-лянства. Згодна з рэформай праводзілася апісанне ўсіх дзярж. маёнткаў і строгае вызначэнне павіннасцей дзярж. сялян у залеж-ці ад іх гаспадарчага стан-шча. Дзярж. сяляне пераводзіліся з паншчыны на аброк, і спынялася здача дзярж. зямель у арэнду. Рэформа Кі-сялёва прывяла да пэўнага павелічэння надзелалаў дзярж. сялян і памяншэння іх павіннасцей. Аднак прыгоннае права працягвала існаваць. Імператар Мі-калай І баяўся адмяніць яго. У красавіку 1844г. урад пайшоў на правядзенне так званай інвентарнай рэфор-мы. Сутнасць яе зводзілася да рэгулявання памераў надзелаў і павіннасцей памешчыцкіх сялян і замаца-вання іх мін. і макс. Узроўняў у абавязковых для ся-лян і памешчыкаў інвентароў (вопісаў феад. уладан-няў). У гебернях былі створаны інвентарныя камітэты. Памешчыкі ж аказалі масаве супраціўленне спробам умяшання ўрада ў іх узаемаадносіны з уласнымі пры-гоннымі. Фактычна інвентарная рэформа ў памешчыц-кай вёсцы правалілася. Рэформы не закранулі асноў феад. Парадкаў, ліквідацыя якіх заставалася жыццёва неабходнай задачай часу. Прыгоннае права з’яўл. тор-мазам развіцця грамадства.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Рэвалюцыя 1905-1907 гг.

У пач. ХХст. інтэнсіўны прамысловы ўздым змяніўся сусв. эк. крызісам. Бел. с/г была адной з перадавых  ся-род еўр. губерняў Расійскай імперыі. Разам з тым раз-віццё капіталістычных адносін стрымлівалася феад. перажыткамі. У 1905г. каля 50% сялянскіх гаспадарак мелі надзел да 10 дзесяцін зямлі (каб забяспечыць пра-жытачны мінімум, патрэбна 15 дзесяцін). Сац. напру-жанасць у гарадах і вёсках стварыла спрыяльныя ўмо-вы для радыкалізацыі рабочага і сялянскага руху, стварэння паліт. партый. На тэр-рыі Бел. дзейнічалі агульнарасійскія, польскія і яўрэйскія партыі. Станаў-ленне бел. паліт. партый стрымлівалася слабай нац. свядомасцю беларусаў. Аднак у к.1902г. на базе гурт-коў, якія дзейнічалі ў Вільні, Мінску, Пецярбургу, бы-ла створана Бел. рэвалюцыйная грамада, якая у 1903г. прыняла назву БСГ. У 1903-04гг. на Бел. былі створа-ны Палескі і Паўночна-Зах. камітэты РСДРП.  Развіццё класавых супярэчнасцей набліжала рэвалю-цыйную сітуацыю ў краіне. Да таго ж руска-японская вайна паскорыла працэс палітызацыі вёскі. Пачаткам першай рас. рэвалюцыі з’явіліся падзеі 9 студзеня 1905г. у Пецярбургу, калі была растраляна 140-тысяч-ная дэманстрацыя на чале з папом Гапонам. Загінула 1200 чал-к, было паранена 5 тыс. Гэтая падзея атрыма-ла назву “Крывавая нядзеля”. Вера ў добрага цара бы-ла развеяна. Пратэст супраць гэтай акцыі выказалі і працоўныя Бел. У Мінску, Гродне, Гомелі, Полацку, Смаргоні праходзілі дэманстрацыі. Рабочыя 30 гара-доў і мястэчак удзельнічалі ў гэтай барацьбе. З паліт. партый найбольш актыўна дзейнічалі Бунд, РСДРП і эсэры. Працяг паліт. выступленняў рабочых быў звя-заны са святкаваннем 1 Мая і правядзеннем мітынгаў салідарнасці з рабочымі Варшавы, Адэсы. Летам 1905г. узмацніўся сялянскі рух. 6 жніўня 1905г. Міка-лай ІІ падпісаў Маніфест аб увядзенні ў Расіі парла-мента. У кастрычніку 1905г. чыгуначнікі спынілі рух на асн. чыгуначных магістралях, пачалася ўсерасійс-кая паліт. стачка. 17 кастрычніка 1905г. Мікалай ІІ падпісаў Маніфест аб абвяшчэнні дэмакратычных сва-бод, скліканні Дзярж. думы з заканадаўчымі паўна-моцтвамі. Буржуазна-ліберальны лагер быў задаволе-ны. Узнікаюць буржуазныя  партыі кадэтаў і акцябры-стаў. Рэвалюцыйна-дэмакратычныя сілы працягвалі барацьбу, у якую былі ўцягнуты працоўныя 53 гара-доў і мястэчак Бел. 18 кастрычніка на вакзальнай пло-шчы ў Мінску па загаду губернатара Курлава былі ра-страляны ўдзельнікі мітынгу, загінула каля 100 чал-к, 300 было паранена (Курлаўскі растрэл). У к.1905г. у рэвалюцыйны рух усё больш уцягваецца армія. З 9 па 18 снежня 1905г. у Маскве адбылося ўзброеннае выс-тупленне, якое мела водгук у Мінску, Гомелі, Барана-вічах, Пінску, але ў паўстанне гэтыя падзеі не перара-слі. У студзені 1906г. адбыўся ІІ з’зд першай бел. нац. паліт. партыі – БСГ, на якім была канчаткова вызнача-на праграма яе дзейнасці. БСГ выступала за звяржэнне самадзяржаўя, змену капіталістычнаму ладу сацыяліс-тычным, утварэнне Рас. федэратыўнай дэмакр. Рэспу-блікі са свабодным самавызначэннем і культ.-нац. аў-таноміяй народнасцей. Для Бел. яна патрабавала аўта-номіі з мясцовым сеймам у Вільні. Выбары ў Дзярж. думу, дазвол на стварэнне прафсаюзаў і іншыя меры царызму некалікі аслабілі канфрантацыю ў грамадст-ве. Ад бел. губерняў у І Думу было выбрана 36 дэпу-татаў. Дзейнасць І Думы насіла апазіцыйны хар-р. Гал. пытаннем было аграрнае, але Дума не прыняла дзярж. праекта па гэтым пытанні і была распушчана ўрадам. 9 ліпеня 1906г. быў выдадзены царскі ўказ аб выхадзе сялян з абшчыны, з якога пачалося правядзен-не аграрнай рэформы. На выбарах у ІІ Дзярж. Думу у бел. губернях перамаглі правыя групоўкі. У цэлым ІІ Дзярж. Дума была радыкальная,чым І. Гал. зноў стала аграрнае пытанне. Паколькі ІІ Дзярж. дума выходзіла з-пад кантролю ўрада, 3 чэрвеня 1907г. яна па сфабры-каванай справе па загаду цара і Сталыпіна была распу-шчана. Выбарчы закон, прыняты ў адпаведнасці з Ма-ніфестам 17 кастрычніка, быў зменены. Урад прступіў да рэпрэсій супраць св. праціўнікаў. Першая рэвалю-цыя ў Расіі скончылася.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Зах. Бел. пад уладай Польшчы. Бел. эміграцыя

У 1921г. на Рыжскіх мірных перамовах Польшчы пры дапамозе Антанты ўдалося далучыць да св. дзяржавы зах. частку Бел. (Гродзенскую, усх. паветы Віленскай і зах. Мінскай губерняў). Тэр-рыя Зах. Бел. складала 112955км². Яна была падзелена на 4 ваяводствы: Па-лескае, Віленскае, Навагрудскае і Беластоцкае. У Зах. Бел. пражывала 4,6 млн чал-к, з іх 85% у вёсцы і 15% у горадзе. Пры гэтым беларусы складалі 65%, палякі – 15, яўрэі – 11, украінцы – 4, літоўцы – 2,5, рускія – 2%. Кіруючыя колы Польшчы разглядалі Зах. Бел. то-лькі як крыніцу таннай сыравіны, раб. Сілы і рынак збыту для польскай прамысловасці. Акрамя гэтага ў планах Польшчы ей прызначалася роля ваеннаяга пла-цдарма ў выпадку вайны з СССР. Прамысловасць Зах. Бел. пасля войн аднаўлялася павольна, новыя фабрыкі і заводы не будаваліся. Большасць прамысловых прад-прыемстваў – дробныя фабрыкі і заводы – займаліся пераапрацоўкай прадуктаў с/г і некаторых відаў мяс-цовай сыравіны. Пераважалі харчовыя і дрэваапрацоў-чыя галіны прамысловасці. У выніку пастаяннага ска-рачэння прамысловай вытворчасці, закрыцця фабрык і заводаў у Зах. Бел. зніжаўся жыццёвы ўзровень рабо-чых, з’яўл. вялікая армія беспарцоўных. Па-драпежні-цку знішчаліся прыродныя багацці Зах. Бел. Напр., з 1921 да 1936г. плошча лясоў тут зменшылася больш як на 400тыс. га. Асабліва моцна знішчалася Белавеж-ская пушча. Больш 80% насельніцтва Зах. Бел. займа-лася с/г. У 1921-31гг. польскія ўлады правялі перапіс насельніцтва краіны для вызначэння яго нац. складу. Згодна з гэтым перапісам, у Зах. Бел. пераважалі паля-кі. На самай справе ў 1931г. у Зах. Бел. было больш за 77% беларусаў, палякаў – каля 10%. Робячы махінацыі ў час перапісу насельніцтва, польскія ўлады імкнуліся паказаць св. правы на захопленыя землі, выкараніць у свядомасці бел. народа пачуццё нац. годнасці. Асаблі-ва жорсткія захады рабілі польскія ўлады па ліквіда-цыі бел. мовы. Тых, хто чытаў і пісаў на бел., а не на польскай мове, пазбаўлялі выбарчага права. Польскія ўлады ўпарта праводзілі палітыку выкаранення бел. к-ры. Жорстка праследавалася бел. прэса, закрываліся выдавецтвы, клубы, бібліятэкі, праваслаўныя цэрквы і г.д. Дзеячаў бел. к-ры зневажалі, іх арыштоўвалі і кі-далі ў турмы. Тэрор, масавыя арышты, здзекі і ката-ванні былі звычайнай з’явай у Зах. Бел. Яны з’яўл. асн. сродкам зацвярджэння ўлады і метадам праўлен-ня полькіх кіруючых колаў. Усё гэты выклікала ў на-родзе нянавісць да акупантаў, уздымала яго на бараць-бу за сац. і нац. вызваленне.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тураўскае княства ў раннім сярэднявеччы

Тураўскае княства ўтварылася ў межах рассялення дрыгавічоў –  у Паўднёвай Бел., басейне Прыпяці. Ста-ліца княства – г.Тураў прыгадваецца пад 980г. Першая звестка і падзеі 988г., калі былі вызначаны межы Т. зямлі, сведчаць аб тым, што Тураўшчына ад пачатку развівалася як самастойная дзярж. адзінказ усімі адпа-вядаючымі гэтай пабудове інстытутамі. Гал. складана-сцю ў фарміраванні гэтай дзяржавы было тое, што яна займала не ўсю этнічную тэр-рыю дрыгавічоў, а толь-кі землі левага берага Прыпяці з гарадамі Туравам, Пі-нскам, Слуцкам, пазней – Бярэсцем. У 988г. Уладзімір кіеўскі выдзеліў Т. зямлю св. трэцяму сыне Святапол-ку. Тураўшчына знах. ў выгадным геагр. стан-шчы. Яна ляжала на шляху з Польшчы ў Кіеў. Акрамя таго, праз Тураў праходзіла адно з адгалінаванняў знакамі-тага шляху “з варагаў у грэкі”. Да таго ж тут былі над-звычай ураджайныя і багатыя ворныя землі. Пасля смерці Уладзіміра Святаслівіча ў 1015г. менавіта Свя-таполк тураўскі стан-ся кіеўскім князем, але пакідае за сабой і Т. зямлю. З гэтым не пагадзіўся Яраслаў Муд-ры і распачаў супраць Святаполка вайну. Пасля бітвы на р.Альце ў 1019г. па дарозе ў Польшчу ён гіне. На-прыканцы св. жыцця Яраслаў Мудры – князь кіеўскі – аддаў Тураўшчыну св. сыну Ізяславу. Пасля смерці Яраслава Ізяслаў стан-ся вялікім князем кіеўскім, але пакідае за сабой і Тураў. Два сыны Ізяслава – Яраполк і Святаполк – трымалі за сабой Тураў. Але ў 1113г. са смерцю Святаполка ўлада Ізяславічаў у Тураве скон-чылася і горад з зямлёй перайшоў да роду Манамаха-вічаў. Яны трымалі княства ў якасці дадатку да св. асн. уладанняў. У сяр. ХІІст. Паміж паўднёварускімі князямі адбывалася зацятая барацьба за валоданне Кіевам. Разам з Кіевам з рук у рукі пераходзіў і Тураў. Але ў 50-х гг. ХІІст. На тураўскім троне апынуўся князь Юрый Яраславіч, які вярнуў зямлю ва ўладанне дынастыі Ізяславічаў. З гэтым не жадалі змірыцца кіе-ўскія князі. Аб’яднаўшыся ў 1158г., яны зрабілі паход на Тураў, каб адабраць яго ў Юрыя. Дзесяцідзённая аблога была паспяхова вытрымана. Гэтаксама быў ад-біты напад на Тураў валынскіх князёў у 1160г. На гэ-ты раз варожыя войскі прастаялі пад сценамі горада тры тыдні. Праз цяжкую барацьбу Т. княства аднавіла св. самастойнасць і незалежнасць. На Тураўшчыне ад-навілася самастойная княжацкая дынастыя – неабход-ная ўмова дзярж. існавання. У наступныя дзесяцтгод-дзі зямлёй кіруюць сыны Юрыя. У гэты час Т. зямля падзялялася на ўдзельныя княствы: Тураўскае, Пінс-кае, Клецкае, Слуцкае, Дубровіцкае. Укожным з іх кі-равалі сыны Юрыя Яраславіча. Аднак некаторыя землі трапілі ў залежнасць ад кіеўскіх і галіцка-валынскіх князёў. Але, нягледзячы на ўдзельную раздробле-насць, можна меркаваць, што Т. зямля і ў ХІІст. усп-рымалася цэласнай дзярж.-паліт. адзінкай. Сярод гара-доў Т. княства найбуйнейшымі былі Пінск і Бярэсце. З’яўл. памежнымі, часта адбівалі гарады напады поль-скіх, і літ. дружын. Разам з галіцка-валынскімі князямі тураўцы і пінчукі хадзілі паходамі на Літву. Але неў-забаве, у к.ХІІ-пач.XIVст., Т. зямля была цалкам далу-чана да ВКЛ. Адбылося гэта падчас праўлення Віценя і Гедыміна.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

З’яўл. хрысціянства на бел. землях. Разв. к-ры ў ІХ-ХІІІ стст.

У цеснай сувязі з дзяржаваўтваральнымі працэсамі на Бел. ў ІХ-ХІІІ стст. Ішло развіццё к-ры. Найбольш яс-кравым праяўленнем гэтага боку грамадскага  жыцця стала прыняцце і распаўсюджванне  хрысціянства. Першыя славянскія пляёны, якія рассяліліся на Бел., - крывічы, дрыгавічы і радзімічы – прызнавалі язычніц-кую рэлігію. Гэта збліжала іх з балтамі і, верагодна, стала адной з прычын прадзяржаўных утварэнняў з поліэтнічным насельніцтвам – Полацкага і Тураўскага княстваў. Сапраўды, прынцыповай розніцы паміж язычнікамі ва ўсім свеце не існуе. Усе яны пакланялі-ся і пакланяюцца праявам навакольнага асяроддзя – сонцу, месяцу, агню, вадзе і інш. Аднак на мяжы Ста-рога і Новага часу паўсюдна монатэістычныя вераван-ні паступова змяняюць язычніцкія. Сярод іх найбольш магутным было хрысціянства. Еўропа перажылі два этапы хрысціянізацыі. Першы вызначаецца ад узнік-нення хрысціянсва да VІІ-VІІІст., калі была ахрышча-на Рыма-Візантыйская імперыя, імперыя франкаў і брытанскія каралеўствы. На другім этапе – ІХ-Хст. – хрысціянства прынялі славянскія дзяржавы і Сканды-навія. Паўсюдна прыняцце хрысціянства супадала з утварэннем самастойных монаэтнічных дзяржаў. На Бел. хрысціянства пачало пранікаць у ІХст. Пісьмовыя крыніцы ХІVст. фіксуюць у Полацку манастыр. Не выключана, што да часу афіцыйнага прыняцця новай рэлігіі з верай былі знаёмы і Рагвалод, і Рагнеда. Інакш цяжка вытлумачыць пастрыжэнне Рагнеды ў манашкі і заснаванне ёю манастыра ў Заслаўі. Прыхі-льна ставіўся да хрысціянства сын Рагнеды – князь Ізяслаў. Прамых звестак пра хрышчэнне Бел. няма. Такія падзеі, як у Кіеве і Ноўгарадзе (знішчэнне языч-ніцкіх багоў, прымусовае прывядзенне кіяўлян на Дняпро і крывавая бойка ў Ноўгарадзе), абмінулі на-шы землі. Магчыма, гэтаму спрыяла тое, што бел. кня-зі праводзілі самастойную палітыку не толькі ў дзярж., але і ў духоўнай сферы. Ужо ў к.ІХст. у Пола-цку была пабудавана першая царква ў імя Багародзі-цы, якая прыгадваецца летапісамі пад 1007 і 1158гг. У гэтую царкву ў Хіст. Былі перанесены мошчы невядо-мых святых, што сведчыць аб наяўнасці ранніх мясцо-вых к-р і самастойнасці полацкай царквы. У сяр. Хіст. быў пбудаваны вялікі саборны храм – Сафія. Па духу і унутр. зместу яна паўтарала храм у Канстанцінопалі. Аналагічныя храмы былі ў Кіеве і Ноўгарадзе. Як і там, Полацкая Сафія з’яўл. яскравым увасабленнем ідэі магутнасці і адзінства. Гісторыя захавала імёны першых бел. муляраў – Давыда, Таўма, Мікулы і Ка-песы. Ад першых храмаў у Полацку пачала развівацца сталая дойлідская традыцыя на Бел., якая мела шэраг адметных рысаў. Перш за ўсё яна вызначалася незвы-чайнай узнёсласцю цэркваў. Мн. пабудовы менавіта полацкай дойлідскай школы мелі падоўжаны ў плане аб’ём па лініі захад-усход і змешчанасць на захад пад-купальнай прасторы. У ХІІст. у самім Полацку было 8 храмаў, акрамя Сафіі і Багародзіцы, 3 царквы ў Гарод-ні, па адной ў Віцебску, Менску, Навагрудку, Ваўка-выску, Тураве і Пінску. Нельга забываць таксама эт-нічна і гістарычна звязаны з Бел. Смаленск, дзе ў гэты час было 7 храмаў. Сярод дойлідаў ХІІст. вядома імя Іаана, які кіраваў узвядзеннем царквы ў гонар Спаса Праабражэння Ефрасіннеўскага манастыра. Разам з храмавым дойлідствам з’явілася хрысціянскае выяў-ленчае мастацтва. Жывапісцы распісвалі па сырой тынкоўцы сцены сабораў, пісалі абразы. Полацкую Спаскую царкву распісаў мастак Кузьма з памочніка-мі. Надзвычай рана з’явілася на Бел. пісьменнасць. Першым датаваным надпісам на ўсёй тэр-рыі ўсх. Еў-ропы з’яўл. надпіс на пячатцы полацкага князя Ізясла-ва. Імя князя перададзена так званымі кірылічнымі лі-тарамі. Нарэшце кніжная к-ра дасягнула св. вышынь у творчасці Ефрасінні Полацкай, Кірылы Тураўскага, Аўрамія Смаленскага, Кліма Смаляціча, невядомага аўтара “Слова пра паход Ігаравы”. Такім чынам, к-ра старажытнай Бел. вызначалася вельмі багатай гамай фарбаў, форм, гукаў (выраблялія муз. інструменты і пісалася музыка).