Шпаргалка по истории Беларуси

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Вызваленне тэр-рыі Бел.       Страты Бел. ў др. сусв. вайне

Пачатак вызвалення БССР звязаны з наступленнем во-сенню 1943г. Чырв. Арміі. 23 верасня быў вызвалены  першы раённы цэнтр БССР – г.Камарын, а да канца года – Гомель. У 1944г. пачаўся завяршальны этап ВАВ – воўнае выгнанне акупантаў з савецкай зямлі, вызваленне народаў Еўропы ад фашысцкага рабства і крушэнне гітлераўскай Германіі. Значную ролю ў гэ-тым адыграла Бел. наступальная аперацыя (“Багра-ціён”). Лінія савецка-германскага фронту к лету 1944г. уяўляла сабой выступ, вядомы як “бел. балкон” – ад Полацка на поўначы да Ковеля на поўдні. Утрыманню гэтага выступу гітлераўскае камандаванне надавала асабістае значэнне. Тут былі бадрыхтавны абарончыя рубяжы, якія не належалі здачы ні пры якіх абставі-нах. Лінію абароны гітлераўцы назвалі “Айчына”. Ажыццяўлялі аперацыю “Багрціён” войскі франтоў: 1-га, 2-га, 3-га Беларускага і 1-га Прыбалтыйскага, а таксама Дняпроўская флатылія, авіяцыя, фр. добраах-вотніцкі знішчальны авіяполк “Нармандыя-Нёман” і партызанскія злучэнні. Дзеянні франтоў каардынавалі маршалы СССР Васілеўскі і Жукаў. Аперацыя пачалася 23 чэрвеня 1944г. нечсакана для ворага. Войскі 1-га Прыбалтыйскага, 2-га і 3-га Бел. франтоў наносілі ўдары па флангах нямецкай арміі “Цэнтр”, а 1-га Бел. – праследавалі адступаючага ворага, не даю-чы яму апамятацца. На трэці дзень быў вызвалены Ві-цебск, а затым Орша. Пасля вызвалення Бабруйска разгарнуліся баі на мінскім напрамку. У выніку насту-плення ўтварылася некалькі “катлоў”(акружаных гру-повах фашыстаў), у буйнейшым з якіх, пад Мінскам, апынулася больш чым 100 тыс. нямецкіх салдат і афі-цэраў. 7 дзён кіпеў “Мінскі кацёл”. 70 тыс. гітлераў-цаў было забіта і 30 тыс. узята ў палон. 3 ліпеня быў вызвалены Мінск. У ходзе далейшага наступлення са-вецкіх войскаў 28 ліпеня вызвалілі Брэст. Нямецка-фа-шысцкія захопнікі былі выгнаны з бел. зямлі. За доб-лесць і гераізм, праяўленыя на бел. зямлі, звыш 300 тыс. салдат і афіцэраў – ураджэнцаў Бел. – былі ўзна-гароджаны ордэнамі і медалямі СССР, а каля 400 воі-наў удастоіліся звання Героя СССР. Бел. народ сумле-нна выканаў св. абавязкі перад Радзімай і чалавецт-вам. Вялікай перамога ў Бел. не дачакаўся кожны 4-ты жыхар. Цалкам або часткова была рабурана боль-шасць гарадоў, значная частка сельскіх населеных пунктаў, за гады вайны рэсп. страціла больш за палову св. нац. багацця. Уклад бел. народа ў вялікую перамо-гу атрымаў прызнанне ва ўсім свеце. 27 красавіка 1945г. БССР была ўключана ў лік краін-заснавальніц міжнароднай ААН.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Савецка-польская вайна         1919-1920гг. і яе вынікі

У лістападзе 1918г. адрадзілася  польская дзяржава. Атрымаўшы вялікую  дапамогу ўзбраеннем і харчаван-нем  ад ЗША, Фр. і Англіі, Польшча стала  рыхтавацца да захопу бел. і ўкр. зямель. На тэр-рыі Бел. фарміра-валіся атрады “мясцовай самаабароны” з польскіх па-мешчыкаў і шляхціцаў, якія пасля адступлення ням. войскаў павінны ўзяць уладу ў св. рукі. У к. снежня польскія легіянеры занялі Дзярэчын, Ружаны, Пружа-ны. У лютым-сакавіку 1919г. імі былі заняты Брэст, Кобрын, Беласток, Ваўкавыск, Слонім, Пінск. У гэты час войскі Савецкай Расіі прасоўваліся на Захад за ад-ступаючымі германскімі. Прымусовая мабілізацыя ў Чырв. Армію і адпраўка мабілізаваных на Ўсх. фронт, палітыка “ваеннага камунізму” выклікалі сярод насе-льніцтва Бел. і чырвонаармейцаў хвалю абурэння і прывялі да паўстанняў супраць Савецкай улады ва ўсх. частцы Бел. Для барацьбы з паўстанцамі ў Мінску быў створаны ваенна-рэвалюцыйны штаб, які звярну-ўся ў іншыя гарады з просьбай прыслаць войскі і з іх дапамогай жорстка задушыў паўстанне. Вясной 1919г. польскія войскі захапілі Ліду і Вільню. Урад ЛітБел-ССР пераехаў у Мінск. Літ.-бел. армія была перайме-навана ў 16-ю армію. Там не менш польскае наступле-нне працягвалася. Сав. войскі пакінулі Мінск, Слуцк, Барысаў, Жлобін, Рэчыцу. Восенню 1919г. фронт стабілізаваўся па лініі Полацк, р.Бярэзіна і Днепр, на якой пратрымаўся да вясны 1920г. Захопленая тэр-рыя Бел. была названа ўсх. вобл. Польшчы (“Усх. крэса-мі”). Акупіраваныя тэр-рыі былі падзелены на Віленс-кую і Мінскую акругі. Польскія ўлады ліквідавалі ор-ганы мясцовага самакіравання, былі забаронены праф-саюзы і іншыя раб. Арганізацыі. Аднаўлялася памеш-чыцкае землеўладанне. Польская армія праводзіла  не-памерныя рэквізіцыі. У культ. жыцці праводзілася па-ланізацыя. У 1919г. былі зачынены гімназіі, інстыту-ты, школы. Мн. дзеячы бел. нац. руху, настаўнікі бел. школ былі арыштаваны. Дзярж. мова – польская. Ва ўмовах польскай акупацыі бел. нац. рух з-за паліт. рознагалоссяў быў расколаты і раз’яднаны. Яго паліт. цэнтр – Рада БНР. Пад уплывам красавіцкай з’явы Пілсудскага мн. бел. дзеячы пайшлі на супрацоўніцтва з палякамі, спадзеючыся з іх дапаогай здзейсніць ідэю незалежнасці. Палітыка гвалту і тэрору супраць бел. народа паставіла мн. бел. палітыкаў у апазіцыю да польскага рэжыму. Пасля акупацыі Мінска тут быў утвораны Часовы Бел. Нац. камітэт. Камітэт меў на мэце згуртаванне ўсіх арганізацый Міншчыны дзеля падняцця нац. свядомасці бел. народа. 12 снежня 1919г. са згоды польскага ўрада ў Мінску была склі-кана Рада БНР. Акупанты разлічвалі, што яна адоб-рыць далучэнне Бел. да Польшчы. Пацвердзіўшы вер-насць 3-яй устаўной грамаце ад 25 сакавіка 1918г., аб-ноўленая Рада БНР выказала пратэст супраць гаспада-рання белапалякаў на Бел. Палітыка польскіх улад вы-клікала рашучае супраціўленне бел. насельніцтва. Ба-рацьбу ўзначалілі камуністы і бел. эсэры. У пач. сака-віка 1920г. польскія войскі наступалі ў асн. на Укр. і ў красавіку занялі Кіеў, а ў Бел. – Мазыр, Рэчыцу. Каб дапамагчы Паўднёва-зах. фронту, Зах. фронт 14 мая перайшоў у наступленне, якое было няудалым. Пасля гэтага Зах. фронт быў умацаваны, атрымаўшы 170 тыс. байцоў. 12 ліпеня 1920г. прадстаўнікі РСФСР у Маскве падпісалі мірны дагавор з прадстаўнікамі літ. урада. Падпісанне Сав. урадам дагавора з Літвой азна-чала спыненне існавяння ЛітБелССР. З пераносам бая-вых дзеянняў на тэр-рыю Польшчы сталі выразна ві-даць паліт. матывы і мэты вайны, якія меў Сав. урад. Адказам на супраціўленне Чырв. Арміі быў магутны нац.-патрыятычны ўздым польскага народа. Армія Ту-хачэўскага сустрэла ўпартае супраціўленне праціўні-ка. Чырв. Армія адкацілася ад Варшавы да Мінска. Аднак як Польшча, так і Сав. Расія не мелі магчымас-ці працягваць вайну. 12 кастрычніка былі заключаны папярэднія ўмовы міру паміж РСФСР і Укр. з аднаго боку і Польшчай – з другога. Урад Пілсудскага не ад-мовіўся ад спробы далучыць тэр-рыі Сав. Бел. да По-льшчы. 11 лістапада 1920г. урад Ластоўскага заклю-чыў з Літвой дагавор аб узаемным прызнанні, супра-цоўніцтве і супольнай барацьбе за вызваленне бел. і літ. зямель з-пад польскай акупацыі. 18 сакавіка 1921 г. быў падпісаны Рыжскі мірны дагавор. Сілы, якія аб’ядналіся вакол БНР, не прызналі гэты дагавор. У час сав.-польскай выйны тэр-рыя Бел. аказалася раз-меннай манетай паміж Сав. Расіяй і Польшчай. Без ве-дама бел. народа яго тэр-рыя была падзелена на 2 час-ткі, што затрымала працэс нац. кансалідацыі белару-саў.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

К-ра Бел. ў др. пал. ХІІІ-перш. пал.XVIст. Уплыў ідэй Адраджэння на яе развіццё

На эвалюцыю культ. жыцця  на бел. землях XІІІ-XVIст. Паўплывалі сац.-эк., дзярж.-паліт., канфесій-ныя змены. Рост гарадоў і мястэчак садзейнічаў да-лейшаму развіццю драўлянагя дойлідства. Разам з тым ваенная небяспека, у першую чаргу крыжацкая з паў-ночнага захаду, надавала горадабудаўніцтву абарон-чыя рысы. У XІVст. узводзяцца мураваныя замкі ў Лі-дзе, Крэве, Віцебску, Медніках. Умацоўваюцца камен-нымі вежамі цвярдыні ў Навагрудку, Гродне. У пер-шым дзесяцігоддзі XVIст. пачалося будаўніцтва зна-камітага Мірскага замку. У замкавым будаўніцтве пе-раважае раманскі стыль (для яго хар-ны масіўны і су-ровы выгляд пабудоў, паўкруглая арка як арх. эл-т). У царкоўным будаўніцтве на змену раманскаму стылю прых. готыка, для якой хар-ны востраканечныя вежы, вузкія вокны, стрэльчатыя аркі. Прыкладам гатычнага стылю з’яўл. Троіцкі касцёл XVст. У Баранавіцкім ра-ёне. Будаўніцтва царкоўных храмаў станоўча ўплыва-ла на развіццё мастацтва. Мн. княжацкія палацы і хра-мы ўпрыгожваюцца фрэскавым роспісам. Абавязко-вым упрыгожваннем храмаў былі іконы, а каталіцкіх касцёлаў – і скульптуры святых. Адзін з ранніх твораў жывапісу – абраз “Маці Божая Замілаванне” з Мала-рыты па стылю належыць да візантыйскага мастацтва XІV-пач.XVст. Да XІV-XVст. Адносіцца зараджэнне на бел. партрэтнага мастацтва. Выдатнымі ўзорамі бел. рукапіснай кнігі з’яўл. Лаўрышаўскае і Друцкае евангеллі XІVст., а таксама Жыровіцкае евангелле XV ст. У XVст. Развівалася агульнадзярж. Летапісанне. Да нашага часу захаваўся бел.-літ. летапіс 1446г., у якім апісваюцца падзеі ІХ-сяр.XVст., у тым ліку пад-рабязна аб княжанні Вітаўта.

Бел. к-ру не абмінула такая  агкльнаеўр. з’ява, як Адра-джэнне –  эпоха станаўлення і росквіту ранняй буржуа-знай к-ры. Гуманізм –  філ.-светапоглядная пазіцыя, якая сцвярджае высокую годнасць чал-ка. Эпоха Ад-раджэння на тэр-рыі Бел. мела св. спецыфічныя рысы. І хаця ідэі Рэнесансу праніклі ў літ-ру, мастацтва, філ. і грамадска-паліт. думку, на Бел. развіццё гэтай к-ры засталося незавершаным. Прадстаўніком рэнесансавай к-ры на Бел. быў першадрукар, гуманіст і асветнік Скарына. У Празе заснаваў друкарню. Выдаў Біблію на бел. мове. У1517г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. У1520г. у Вільні адкрыў першую на Бел. друкарню. У 1522г. – “Малая падарожная кніжка” – зборнік рэл. і свецкіх твораў, у 1525г. – “Апостал”. Скарына – стваральніх новага літ. жанру – прадмова. Пісаў на царкоўнаславянскай мове. Скарына – вучо-ны, грамадскі дзеяч эпохі Адраджэння. Выдатны дзеяч бел. к-ры, паэт-гуманіст – М.Гусоўскі. У 1522г. – “Пе-сня пра постаць, дзікасць зубра і паляванне на яго”, напісаная на класічнай латыні. Паэт заклікаў пакон-чыць з міжусобіцамі, прапанаваў ідэю яднання розных па к-ры і веры еўр. народаў перад пагрозай турэцкага і татарскага нашэсцяў. У бел. літ. пераважалі сярэдне-вяковыя ідэйна-мастацкія прынцыпы, традыцыйныя тэмы і жанравыя формы. Але пад упрлывам Рэнесансу выяўляецца тэндэнцыя да пераадолення старых тра-дыцый, удасканальваецца бел. літ. мова, адбываецца дэмакратызацыя, гуманізацыя літ-ры.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Рэлігійнае жыццё ВКЛ у 14-16ст.

Суадносіны розных хрысціянскіх плыняў на Бел. мя-няліся ў розныя гіст. перыяды. У ХІ-ХІІст.бел. землі сталі  амаль цалкам праваслаўныя, і іх нац.-культ. раз-віццё прах. пад уплывам к-ры Візантыі. Крэўская ўнія парушыла манаполію правасл. царквы ў дух. жыцці Бел. ВКЛ з моманту ўтварэння быў уласцівы этнічна-рэл. дуалізм. На балцкіх землях спавядала язычніцтва. Асн. веравызнаннем ўсходнеславянскага насельніцтва было праваслаўе. Язычніцтва і праваслаўе мірна суіс-навалі пад уладай вялікіх князёў. У 1246г правасл. Ве-ру прыняў Міндоўг. Незадоўга да смерці прыняў гэту веру Альгерд, нейкі час яе спавядаў Вітаўт. Правас-лаўе ўмацоўвала пазіцыі вял. літ. князёў на бел.-укр. землях. Першыя князі падтрымлівалі правасл. Царкву, бо бачылі ў ей саюзніцу. За кошт іх падараванняў яна павялічвала св. багацці. Тэр-рыя Бел. уваходзіла ў склад епархій, што ўтварыліся раней: Полацкай, Тура-ўскай і часткова Смаленскай і Уладзіміра-Берасцейс-кай. Яны кіраваліся епіскапамі і аб’ядноўваліся ў Кіе-ўскую мітраполію, падпарадкаваную Канстанцінопа-льскаму патрыярху. Спробы крыжакоў усталяваць ка-таліцызм на бел.-літ. землях песпеху не мелі. У к. ХІV ст. Хрысціянізацыя 1387г. закранула толькі язычніц-кую Літву. Тады была ўтворана Віленская епархія, пад уладу якой трапіла амаль уся Бел. Да сяр. ХVІст. Ката-ліцкая царква замацавалася ў паўночна-зах. землях ВКЛ. Тым не менш праваслаўе заставалася найбольш уплывовай канфесіяй на ўсходнеславянскіх тэр-рыях, а Усх. Бел. – сферай яго манапольнай дзейнасці. Ката-ліцкае хрышчэнне Літвы, пазбавіўшы праваслаўе на-дзеі на ролю пануючай рэлігіі ў ВКЛ, не ўмяшчала правоў правасл. Насельніцтва і царквы. Адназначна пракаталіцкая рэл. палітыка аказалася недальнабачнай і пацярпела крах. Урад уносіць у яе істотныя карэкты-вы (здымае эк. абмежаванні для правасл. знаці, ураўноўвае ў правах правасл. шляхту з каталіцкай). У сяр. ХVІст. Тут пачалося імклівае распаўсюджванне ідэй заходнееўрапейскага пратэстантызму, рускай ера-сі. Гэтым захапіліся магнаты, з дапамогай пратэстанс-кай веры яны жадалі захаваць адасобленасць св. дзяр-жавы ад каталіцкай Польшчы. Найбольшае пашырэн-не ў ВКЛ атрымаў кальвінізм. У 50-я гг. ў яго перахо-дзяць большасць магнатаў і значная частка шляхты. Рэфармацыйная мода аказалася недаўгавечнай. Проці-дзеянне вярхоў, дзярж. санкцыі, унутрырэл. супярэч-насці абумовілі яе заняпад. Рэфармацыя і контрэфар-мацыя на Бел. часткова супалі ў св. развіцці, што пры-вяло да напружанай барацьбы ў апошнія дзесяцігоддзі ХVІст. Правячыя колы РП надзялілі езуітаў зямельны-мі ўладаннямі з прыгоннымі сялянамі. Езуіты ўзялі ў св. рукі адукацыю. Гэты дало св. вынікі. Адноўлены і ўзмоцнены каталіцызм пачаў выціскаць пратэстанцкія секты. Некаторыя мясцовыя царкоўныя лідэры ўбачы-лі шлях да пераадолення крызісу ў выхадзе з царкоў-най і культ. арбіты Візантыі і ў заключэнні уніі з Ры-мам. Гэты шлях падтрымала вярх. Улада, і ён быў рэа-лізаваны ў выглядзе Берасцейскай уніі – стала кампра-місам, народжаным у культ., ідэалагічным, рэл. і па-літ. процістаянні Зах. і Усх. на бел. землях. Новы накі-рунак хрсціянства – уніяцтва – прадугледжваў захава-нне правасл. абраднасці, царкоўнаславянскай мовы ў набажэнсте, традыцыйных святах, але прызнаваў вяр-шэнства папы рымскага,каталіцкае веравучэнне.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Паўстанне 1863-64гг. і яго сац.-паліт. вынікі.                          Паліт. пераарыентацыя на Расію: народнікі  і марксісты

Большасць сялян Бел. была незадаволена ўмовамі ад-мены прыгоннага права. З мэтай прадухілення іх удзе-лу ў паўстанні супраць царызму, што пачалося ў 63г. у Польшчы, царскі ўрад змяніў некаторыя палажэнні рэ-формы 61г. і скасаваў “часоваабавязанае” стан-шча сялян.Былі паменшаны на 20% выкупныя плацяжы. Паўстанне пачалося ў Польшчы ў студзені 63г. без да-мовы з ЛПК (Літ. правінцыяльны камітэт). Варшаўскі ЦНК быў ператвораны ў польскі нац. урад, дзе перава-жалі “белыя”. Перад Каліноўскім паўстаў выбар: удзе-льнічаць самастойна ці далучыцца да польскага паў-стання. 1 лютага 63г. ЛПК падтрымаў паўстанне ў По-льшчы і абвясціў сябе Часовым урадам Літ. і Бел. на чале з Каліноўскім. Але польскі нац. урад 27 лютага 63г. адхіліў ад улады Часовы урад Літ. і Бел. Каліноў-скі напісаў рэзкі пратэст, але падпарадкаваўся рашэн-ню Варшавы. Цар Аляксандр ІІ загадаў падавіць паўс-танне. Адзінага плана баявых дзеянняў у паўстанцаў не было. Адчуваліся недахоп сілы і зброі, малая падт-рымка, а часта выступленні сялян супраць шляхты. У маі 63г. паўстанне было падаўлена ў Мінскай, Магі-лёўскай і Віцебскай губернях. “Белыя” пачалі пакі-даць св. пасады ў кіраўніцтве, і ў чэрвені 63г. яно пе-райшло да “чырвоных”. Сілы былі няроўныя. Восен-ню 63г. узброенная барацьба ў Бел. была падаўлена. Каліноўскі быў арыштаваны, павешаны. Царызм жор-стка расправіўся з удзельнікамі паўстання. У Бел. і Літ. 128 чал-к былі пакараны смерцю і амаль 12,5 тыс. высланы на катаргу.

Народніцтва ідэалагічна  грунтавалася на тэорыі сяля-нскага сацыялізму (Герцэн, Чарнышэўскі). Народнікі верылі ў асаблівы шлях развіцця Расіі, спадзяваліся, што Расія мае магчымасць пазбегнуць капіталістыч-най стадыі і адразу пяройдзе да сацыялізму. Дзве плы-ні – рэвалюцыйная і рэфарматарская. На Бел народні-цкі рух звязаны з расійскім. Удзельнікі гэтага руху не бачылі асаблівасцей гістарычнага, сац.-эк. і нац. разві-цця краю, іх дзейнасць залежала ад працэсаў, якія ад-бываліся ў народніцкіх арганізацыях у Расіі. У св. дзе-йнасці нарадавольцы рабілі стаўку на індывідуальны паліт. тэрор супраць прадстаўнікоў улады. У рэвалю-цыйным рухуРасіі ідэалогія народніцтва паступова са-ступала месца марксізму. Узнікненне самастойнага сац.-лэм. Руху на Бел. звязана з дзейнасцю польскай партыі “Пралетарыят” і пляханаўскай групы “Вызва-ленне прцы”. Першыя марксісцкія гурткі на Бел. былі нешматлікія і амаль не звязаныя з масавым раб. ру-хам. З сяр. 90-х гг. у Расіі адбываюцца значныя змены. У к. ХІХст. рэвалюцыйны рух на Бел., як і ва ўсёй Ра-сіі, яшчэ не дасягнуў св. асн. мэты – самадзяржаўе і звязаная з ім сац.-эк. і паліт. с-ма працягвалі існаваць. Але менавіта ў гэты час былі закладзены ідэйныя і ар-ганізацыйныя асновы далейшай барацьбы розных апа-зіцыйных самадзяржаўю сіл, якія ў хуткім часе пачалі фарміравацца ў паліт. партыі.