Ипотекалық несие

Қазақстандағы тұрғын үйлерді пайдалануға беру жағдайы 2 кестеде берілген.

 2 кесте – Тұрғын үйлерді пайдалануға беру (жалпы көлемі мың. шақырым метр)

Тұрғын үй құрылысына республикамыз бойынша жұмсалынған  инвестициялар көлемі  3 кестеде  берілген.

3 кесте – Тұрғын үй  құрылысына жұмсалған инвестициялар,  млн. тенге.

2009 жылдың 1 қаңтарындағы  статистикалық мәліметтерге сүйенсек, халыққа тұрғын үй салуға және  сатып алуға берілген ипотекалық  несиенің жалпы сомасы 99 364 млн. теңге, ал, 2008 жылдың 1 қаңтарында 31 455 млн. теңгені құрайды, соңғы жылдағы көрсеткіш 2007 жылғы 1 қаңтардағыдан 3 есе жоғары немесе ол уақыттағы ипотекалық несиелердің сомасы – 7 632 млн.теңге.

ҚР-ның аймақтары  бойынша банктердің берген ипотекалық несиелерінің динамикасы 4 кестеде  берілген.

          4 кесте – Аумақтар бойынша банктердің халыққа берген ипотекалық несиелері

Жоғарыдағы кестеден соңғы  екі жыл ішінде республика аймақтары  бойынша банктердің берген ипотекалық несиелерінің көлемі өсіп отырғандығын көруге болады. Әсіресе, Алматы және Астана қалаларының үлес салмағы өте жоғары, айталық 01.2010 жылы Алматы қаласы бойынша 4 030 млн. теңге, Астана бойынша 774 млн. теңге ипотекалық несиесі берілсе, ал 01.2011 жылғы мәліметтер бойынша бұл несиелер көлемі артып, 15 810 және 4 331 млн. теңгені құрады. Ал аталған қалалар бойынша 01.2012 ж. 14 820 және 49 403 млн. теңге сомасында ипотекалық несиелер берілді. Әр аймақтың ипотекалық несиелеу көлеміндегі үлесінің әр түрлі болуы ол аймақтағы халықтың санымен және ондағы коммерциялық банктердің, олардың филиалдарының қызмет етуімен сипатталады. 2011 жылы ЕДБ мен ипотекалық компаниялардың халықты ипотекалық несиелеу жағдайы 5 кестеде берілген. Кестеден халықты ипотекалық несиелеудегі 2011 жылдың басында Ипотекалық компаниялардың үлесінің жоғары болып немесе 86,4%, кейіннен ЕДБ-дің берген несиелерінің 13,6%-дан 73,8% артып отырғандығын көреміз.

5 кесте – ЕДБ мен  ипотекалық компаниялардың халықты  ипотекалық несиелеу жағдайы

Қазақстандағы қазіргі қызмет етіп отырған тұрғын үйді ипотекалық несиелеу механизмі біздің ойымызша жан-жақты жетілдіруді қажет етеді. Жалпы тұрғын үй процесін қаржыландыруға тоқталсақ, қаржыландыруды екі жақты бөліп қарауға болады: тұрғын үй құрылысын несиелеу және халықтың тұрғын үй сатып алуын ұзақмерзімді ипотекалық несиелеу. Әдетте осы екі қаржыландыру түрлері бір бірінен бөлек болып қалыптасады. Егер бір отбасы өзінің тұрғын үй құрылысын жүргізсе, онда аталған қаржыландыру түрлері бірігеді. Бірақ қарыз алушының тәуекелін төмендету мақсатында бұл екі несиелеуде айырмашылықтар болады. Қазақстанда болашақта тұрғын үйді қаожыландыру жүйесінің, соның ішінде ипотекалық несиелеудің әр түрлі элементтері қалыптасуда.

Тұрғын үйді қаржыландырудың  кез келген жүйесі үш қызмет атқарады:

• тұрғын үй ипотекалық несиелерін қаржыландыруға қажетті қаражаттарды жұмылдыру;
• несиелерді беру және оларға қызмет көрсету;
• инвестордың қызметін көрсету.

Жалпы тұрғын үйді несиелеу жүйесінің дамуы, Республикалық  бюджеттің және шетел инвестициясын  пайдалану механизмдерін енгізу тұрғын үй саласына тиімді қаржы ресурстарын  бөлуді қамтамасыз ететін ипотекалық несиелеу жүйесінің қазіргі элементтерін жұмылдырумен тікелей байланысты. Бағдарламада елімізді әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың басым міндеттерінің бірін шешу үшін тұрғын үй құрылысын мемлекеттік қолдау шараларының кешені көзделген. Мемлекеттік тұрғын үй саясатының басты мақсаты тұрғындарды қолжетімді тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасау болып табылады. Тұрғын үйдің қолжетімділігі мемлекеттік қолдаудың мынадай шараларымен қамтамасыз етілетін болады: инженерлік коммуникациялары жеткізілген жер учаскелерін дайындау; қаржылық құралдар табысы жоғары емес азаматтарға оларды пайдалануға нақты мүмкіндік беруі тиіс; құрылысты индустрияландыру құрылыс көлемінің өсуін және мерзімдерінің қысқаруын, озық технологияларды қолдану негізінде өзіндік құнының төмендеуін қамтамасыз етеді. Бағдарламада тұрғын үй параметрлерінің, оның салынуының және төлемнің кең диапазоны қамтылған. Алайда, мемлекеттік қолдаудың шеңберінде үлесіне негізгі қаржыландыру жұмсалатын басым параметрлер мынадай болады:

1. тұрғын үйдің алаңы - 75 шаршы метрге дейін
2. 1 шаршы метрдің құны – шаршы метр үшін 100 мың теңгеге дейін
3. орташа айлық төлемнің мөлшері – 50 мың теңгеге дейін

Тұрғын үй құрылысының  барлық бағыттары бойынша республикалық  бюджеттің 10 процентіне дейінгі мөлшерде резервті құру көзделуі тиіс. Белгіленген  құн асқан жағдайда айырма жергілікті бюджеттің есебінен өтелетін болады. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес Бағдарламада тұрғын үй құрылысының көлемдері бойынша мынадай негізгі мақсаттар анықталған: 2014 жылға қарай жалға берілетін тұрғын үйді 1 млн. шаршы метр деңгейіне жеткізу және 2020 жылға қарай құрылыстың көлемін 10 млн. шаршы метрге дейін ұлғайту. Қолжетімділіктің маңызды факторларының бірі тұрғын үйді сатып алушылардың орташа айлық төлемдерінің мөлшері болып табылады. Алаңы 40 шаршы метр пәтердің мысалында Бағдарламаның 4 бағыты бойынша орташа айлық төлем 30 мың теңгеден 50 мың теңгеге дейін болады. Бұл ипотека бойынша орташа айлық төлемнен айтарлықтай төмен – мұндай пәтер үшін 86 мың теңге және табысы жоғары емес халықтың көпшілігі үшін анағұрлым қолжетімді болады.

1. Тұрғын үй құрылысы жинақтары желісі бойынша азаматтардың барлық санаттары үшін – 50. 000 теңге
2. Тұрғын үй құрылысы жинақтары желісі бойынша жас отбасылар үшін – 30. 000 теңге
3. «Қазақстандық ипотекалық компания» АҚ желісі бойынша 40. 000 теңге
4. ЖАО-да кезекте тұрғандар үшін – 3. 000 теңге

Салыстыру үшін: Екінші деңгейдегі банктердегі ипотека бойынша  төлем – 86.000 теңге. Тұрғын үй құрылыстары жүйесін мемлекеттік қолдау табысы жоғары емес азаматтардың, оның ішінде жас отбасылардың тұрғын үйді сатып алуы мәселелерін шешуге мүмкіндік береді.

Бағдарламада 2015 жылға қарай  Қазақстанның Тұрғын үй құрылыс жинақ  банкінің желісі бойынша тұрғын үй құрылысының көлемін 530 мың шаршы  метрге дейін немесе жыл сайын 6,5-тен  астам пәтерге дейін жеткізу  жоспарланған, соның ішінде азаматтардың барлық санаттары үшін 330 мың шаршы  метр немесе 3,5 мың пәтер және жас  отбасылар үшін 200 мың шаршы метр немесе 3 мың пәтер.

Азаматтардың барлық санаттары  үшін тұрғын үй сатып алушылардың  қалыптасқан пулына әкімдіктердің  тапсырысы бойынша салынады және объекті салынғаннан кейін бірден сатып алынады. Стандартты схема бойынша қаражат 3-3,5 жыл ішінде жинақталады, одан кейін банк жылына 5 % ставкасы бойынша 6 жылға дейін мерзімге қарыз береді. Ай сайынғы жалдау төлемі – 50 мың теңге. Схема бойынша жас отбасылар үшін қаражат 8 жылға дейін жинақталу мүмкін, бұл орайда отбасы сатып алынатын пәтерде тұрады. Белгіленген мерзім өткеннен кейін тұрғын үйді сатып алуға болады. Қаражат жетпеген жағдайда жылына 4 %  ставка бойынша 15 жылға қарыз алуға болады. Ай сайынғы жалдау төлемі 30 мың теңгені құрайды.