Несиенің мән

     Өткен  16  жыл  ішінде   экономиканы  несиелеудің  нарықтық  нысандарына  көшу, халықаралық  ұстанымдар  мен  стандарттарға  негізделген  банктік  қадағалаудың  тиімді  жүйесін  құру, капиталдың  жеткіліктілігі, активтердің  сапасы, менеджмент, бухгалтерлік  есеп, банктік  жүйені  автоматтандыру  деңгейі  жағынан  банктердің  халықаралық  стандарттарға  өту  мәселелері  шешілді. Ұлттық  Банк  пен  екінші  деңгейлі  банктердің  нығайтылған  қаржылық  есептілікті  құрастыруға  көшу  де  жүзеге  асырылды. Банктік  статистика  жетілдірілді  және  Халықаралық  Валюта  Қорының  (ХВҚ)  стандарттары  бойынша  деректерді  тарату  стандарттарының  жүйесі  енгізілді. Енді  Қазақстанның  ақшалай-несиелік  статистикасы, төлем  балансы  мен  сыртқы  қарыз  статистикасы  үнемі  ХВҚ  сайтында  орналастырылып, ХВҚ  және  Дүниежүзілік  Қайта  құру  және  Даму  Банкінің (ӘҚДБ) ресми  басылымдарында  жарияланады.

     Қазақстан  Республикасының  Ұлттық  Банкі  Басқармасының  2007  жылғы  24  желтоқсанындағы  № 146  қаулысымен  Ақша-несие  саясатының  2008-2009  жылдарға  арналаған  негізгі  бағыттары  қабылданды.

    Ақша- несие  саясатының  негізгі  бағыттары  Ұлттық  Банктің  негізгі  концептуалдық  құжаты  болып  табылады, балжанған  сценарийлер  шеңберінде  осы  құжатта  ақша-несие  саясатының  негізгі  көрсеткіштерінің, оның  ішінде  инфляцияның  болжамдық  өлшемдері, сондай-ақ  Ұлттық  Банктің  ақша-несие  саясатының  шаралары  айқындалды.

    Айқындалмаушылық  жағдайында  әлемдік  қаржы  нарығының  және  тиісінше  ішкі  экономиканың  даму  перспективаларына  қатысты  Ақша-несие  саясатының  негізгі  бағыттарын  алдағы  үш  жылға  емес, екі  жылға, яғни  2008-2009  жылдарға  әзірленді. Айқындалмаушылықтың  төмендеуіне  қарай  Қазақстан  Республикасы  Ұлттық  Банкінің  үш  жылдық  кезеңге  арналаған  Ақша-несие  саясатының  негізгі  бағыттарын  әзірлеу  практикасына  қайтып  оралуға  ниеті  бар.

    Ұлттық  Банктің  баға  тұрақтылығын  қамтамасыз  ету  бойынша  негізгі  мақсатын  іске  асырумен  қатар  Ақша-несие  саясатының  негізгі  бағыттарында  банк  жүйесінің  тұрақтылығын  қамтамасыз  ету  жөніндегі  шаралар  кешеніне  ерекше  назар  аударылды.

    Ұлттық  Банк  Қазақстан  экономикасының  дамуының  екі  сценарлық  нұсқасын  қарастырды: базалық  және  пессимистік. Бұл  ретте  базалық  сценарийді  жүзеге  асыру  неғұрлым  шындыққа  жанасады  деп  саналады, ал  пессимистік  сценарий  көбіне  гипотетикалық  ретінде  ұсынылды, оны  жүзеге  асыру  мүмкіндігі  аса  жоғары  емес  болып  бағаланады. Соған  қарамастан  құжатта  Ұлттық  Банктің  екі  сценарийді  жүзеге  асырылған  жағдайдағы  шаралары  көрініс  тапты.

    Ұлттық  Банктің  2008-2009  жылдарға  арналаған  ақша-несие  саясатының  негізгі  мақсаты  базалық  және  сол  сияқты  пессимистік  сценарийді  жүзеге  асыру  кезінде  жылдық  инфляцияны  2009 жылы  7,9-9,9%  және  2010  жылы  7,5-9,5%  деңгейінде  ұстап  тұру  болады (өткен  жылдың  желтоқсанымен  салыстырғанда  желтоқсанда ). Бұл  орташа  жылдық  инфляцияның  2008  жылғы  16-18 % және  2009  жылғы  8-10 %  шегіндегі  деңгейіне  сәйкес  келеді.

    Екінші  деңгейлі  банктердің  экономика  саласына  салған  несиелік  салымы, ұлттық  банктің  мәліметі  бойынша  2009  жылы  924,3  млрд  теңгені  құрады, және  олардың  тұрақты  өсуі  байқалуда. Несиелік  салымдардың  жалпы  көлемінде  ұзақ  мерзімдік  несиелік  салымдардың  үлесі  62,2 %, шетел  валютасы  салымындағы  үлес  54,9 % құрады.Банк  жүйесіндегі  депозиттер  көлемі  759,2  млрд  тегені  құрады, бұл  2002  жылмен  салыстырғанда  36,4 % -ке  артық, 319,8 млрд  теңге  балы, бұл  2002  жылмен  салыстырғанда  36,7 % -ке  көп.

    Қазақстанда  орта  және  шағын  бизнестің  қалыптасуы  мен  дамуына  үнемі  баса  назар  аударылады. Қазіргі  күнде  шағын  бизнес  ел  бюджетінің  11 % -қалыптастырады, және  оның  жалпы  ішкі  өнімдегі  үлесі  17 %  құрайды. Статистикалық  агенттіктің  мәліметі  көрсетіп  отырғандай, бірқатар  салаларда  шағын  бизнестің  үлесі  айтарлықтай  жоғары, мәселен  саудада  94,6 % , қонақ  үй  мен  ресторан  бизнесінде  90,9 % .

    Шағын бизнес, әсіресе сауда, қызмет көрсету, ауыл  шаруашылығы сфераларында кең  таралған. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің  ең көп саны Оңтүстік Қазақстан  облысында- 16,6%, Алматыда-13%, Алматы облысында -12,4%. Осы аймақтарда шағын бизнестіе  қызмет ететіндердің үлесі ең  көп көрсеткішті құрайды. Аталмыш  сектордың төмен белсенділігі  Қызылорда (2,1%), Маңғыстау (2,2%), және  Атырау (2,3%) облыстарында байқалады. Шағын бизнес субъектілерінің  алған кірісі жағынан Алматы  жетекші орынды иеленеді-24,9%.

Кесте  1

          Облыстар бойынша шағын кәсіпорындардың үлесі, %-те

Оңтүстік Қазақстан облысы	16,60%
Алматы	13,00%
Алматы облысы	12,40%
Қызылорда облысы	2,10%
Маңғыстау облысы	2,20%
Атырау облысы	2,30%
Басқалар	51,40%
Барлығы:	100 %

    Шығыс көзі:ҚР  Статискалық  мәліметінің  негізінде

    Президенттің  тапсырмасы  бойынша  үкімет  дайындаған  2003-2004  жылғы  бағдарламада  белгіленген  мемлекттік  шара  шағын  және  орта  бизнес  саласындағы  қызмет  атқаратын  кәсіпорындар  санын  500 мыңға  дейін,   ал ондағы  жұмыс  істейтіндер  саны  екі  миллион  адамға  дейін  көбейтуге  мүмкіндік  береді.  Нәтижесінде,  бұл  шағын және  орта бизнес  субъектілері  өндіретін  жалпы  ішкі  өнім  көлемін  25 %  жеткізуге  мүмкіндік  береді.

    Қазақстан  экономикасы  соңғы  жылдары  өрлеу  жолында. Мұны  тұрақты  даму  деп  атайды. Оның  өзі  экономикалық  үлкен  теория. Әлемде  тұрақты  даму  жолына  түскен  мемлекеттер  аз. 2005 жылдан  бері  қарай  жеті жылдай  уақыт  ішіндегі  елдің  көрсеткіші  тұрақты  дамуды  дәлелдейді.

    Азаматтарға  ипотекалық  несиелерді  беруді  екінші  деңгейдегі  банктер  1998  жылдан  бастап  жүзеге  асыруда. Ипотекалық  несиелер  бойынша  сыйақының  бастапқы  ставкасы  жылына  20 %, бастапқы  жарна  мөлшері  40-50 %-ға  жуықты  құрады, несие  5-10  жылдан  аспайтын  мерзімге  берілді.

    Ипотекалық  несие  беру  жүйесінің  осындай  дамуы  кезінің  өзінде  қызметтер  көрсетудің  бұл  түрі  ҚР  азаматтарының  аз  санатына  ғана  қол  жетімді  болды.

    Ипотекалық  несие  беру  жүйесінің  осындай  дамуы  кезінің  өзінде  қызметтер  көрсетудің  бұл  түрі  ҚР  азаматтарының  аз  санатына  ғана  қол  жетімді  болды. Негізгі  себептердің  бірі  халықта  сыйақы  төлеу  мен  бастапқы  жарна  үшін  жеткілікті  қаражаттың  жоқтығы  болып  табылады. Осыған  байланысты «Қазақстан  Ипотекалық  Компания » ЖАҚ  бұдан  әрі – ҚИК ) құрылды. Қазіргі  кезде  ҚИК –тің  жарғылық  капиталы  2,5 млрд. теңгені  құрайды.

    ҚИК-тің  қатысуымен  ипотекалық  несие  беру  жүйесінде  8  банк  және  банктік  операциялардың  жекелеген  түрлерін  жүзеге  асыратын  2  ұйым  жұмыс  істейді. ҚИК  –тің  бағдарламасы  бойынша  ипотекалық  несие  беру  жөніндегі  өз  қызметін  жүзеге  асыратын  «Каспий», «Астана-Қаржы» банкі, «Центр-Кредит»  банкі, « АСҚ », « БТА – Ипотека  » банкі, « Нұрбанк », « Қазақстанның  Халық  банкі», « Техака  банк», « Альянс  банкі», « Цесна  банк  »  сияқты  екінші  деңгейдегі  банктер  мен  қаржы  ұйымдары  ҚИК-тің  серіктестері  болып  табылады. Бұдан  басқа  , екінші  деңгейдегі  банктердің  бірқатары  тұрғын  үй  құрылысына  ипотекалық  несие  беруді  дербес  жүзеге  асырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 3

Банктердің  халыққа  ипотекалық  несие  беруі

млн.теңге                                                                                                                               

Барлық  несиелер	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
	2624	7632	29509	220504	472369	487121	520897
Оның ішінде ұлттық валютада	1095	1517	6728	11439	45181	120820	174340
Қысқа мерзімді	35	39	347	105	305	819	1348
Ұзақ мерзімді	1059	1479	6381	11135	45076	120000	172993
Шетел валютасында	1530	6114	22782	87927	175323	275300	298029
Қысқа мерзімді	121	142	91	290	198	335	394
Ұзақ мерзімді	1409	5972	22691	87637	175125	274964	297635

 

 

     3-кестеде берілген  мәліметтер бойынша  банктердің  халыққа  ипотекалық  несие  беруінің  жыл сайынғы көрсеткіштері көрсетілген.Және де біз ипотекалық несиенің жыл сайын өскендігін және халықтың ипотекалық несиені көптеп алғандығын көреміз.

Тұтыну  несиесі – бұл  тұрғындарға  тұтыну  тауарларын  сатып  алу  және  тұрмыстық  қызметтерді  төлеу  үшін  коммерциялық  және  банктік  формада  берілетін  несие.

     Несиенің  бұл  түрін  әр  түрлі  елдерде  салыстыру, оның  дамуының  әр  түрлі  деңгейін  көрсетеді. Италия  мен  Жапонияда  тұрғындардың  жалпы  қарыз  сомасының  қатынасы  осы  елдердің  ЖІӨ - не  10 %  деңгейінде, ГФР  және  Францияда  30 %, ал  Ұлыбритания  мен  АҚШ - та  60 %  астам.Тұтыну  несиесі  негізінен, қымбат  тұратын  тауарларды  сатып  алу  кезінде: автомобильдерді, электр  тұрмыстық  құралдары, жиһаздарды  және  т.б.  пайдаланылады. Капиталистік  елдерде  несие  көлемінің  жартысынан  көбі  автомобильдерді  сатудың  үлесіне  тиеді. Қалған  тауарлар  көбінесе  қолма – қол  төлеу  шартымен  сатылады.

  Кесте 4

Банктердің  халыққа  берген  тұтыну  несиелері

млн.теңге

	12.04	12.05	12.06	01.07	02.07	03.07	04.07	05.07
Барлық несиелер:	144422	320501	777027	784186	811880	857586	999531	930023
Оның ішінде
Қысқа мерзімді	784186	60578	86849	83749	77456	74380	70840	65119
Ұзақ мерзімді	109398	259923	690178	700437	734423	783206	859183	934412
Несиелердің жалпы сомасы,соның ішінде
Жеке тұлғаларға берілген несиелер	139965	309519	747790	753554	777081	817832	887846	954523
Оның ішінде
Қысқа мерзімді	34459	59808	85309	82207	75715	71140	67719	62599
Ұзақ мерзімді	105507	249710	662481	671346	701366	746392	820127	891924
Жеке тұлға-шағын кәсіпкерлік    субъектілеріне берілген несиелер	4456	10983	29237	30632	34798	39754	42177	45008
Оның ішінде
Қысқа мерзімді	565	769	1539	1542	1741	2940	3121	2520
Ұзақ мерзімді	3891	10213	27698	29091	33057	36814	39056	42488