Инвестицияның теориялык

Инвесторлар капиталын  пайдаланушы, ягни реципиент мемлекет ретшде Казахстан мен шетеядщ  каржы алпауытттарынын муддесл  6ip жерден шыгуьг кцындау . Мэселен, жеке комлаииялар ездершщ жумысына мемлекеттщ дем беруш калайды. Алайда, шешугш фактор инвестициял ан дырудын жадны шартынын табигатына сай болып калады. Казакстан ез кезепнде шетелдж инвесторларды баскару саласы ндагы тэж1рибе аду технологиясы мен каржылык корынын косымша коз! ретшде карастырады. Кдзакстан шетел инвестор лары ныц алдында езшщ улттык мудцесш эрдайым жогары кой ганда гана беделд1 бол мак .

2005-2006 жылдары  елкизге пкелей инвестиция тарту^г багдарламасына сэйкес, «1999-2000» итлдардапд Казаксташа шетелдЁк инвестицпяны тарту багдарламасынын «.орыпдалу нэтижелерш сараптай келе. елЫз экономикалык секторга шетелд!к инвестицияны тартудын тшмд! аймагы атанды деуге непз бар. Бул п1к1рд1 шетелдш экономика сарагниылары да куаттайды.

3 993-2001 жыл аралыгындагьЕ б1зд1н елге тартылган пкелей шетел инвестициясьшын жалны колем] 16.98 млрд. AKLU долларын курайды . 1999 жылы экономикамызга козгау салган шетел инвеетициясыньщ жалпы мелшер! , 1.85 млрд. AK.UJ долларына тек келш, 1998 жылга Караганда 1,5 есеге ecmii айкындалды. Ал , 2000 жылы 1999 жыл мен салыстырганда онын колем! 49 пайызга ескеш , ягни 2.75 млрд, АКШ долларына жеткен1 белгдзп болды. Шетел каражатыныц Казахстан нын « гай казаны на» кел!п Tycyi жэне оныц келемшщ кобею'| е;пм1зд!н элемд1к компания;]арга укай бастаганын корсетедт 2001 жылы шетелдш инвестицияныц керсеткгпи, мамандар есентеутзЕше, 4.41 млрд. АКШ долларьш кураган, Инвестициялык бслсендЫк Казакстанда Ресейден де жогары дэрежеде екенш мына мэлЁметтен - ак ацгаруга болады . 2006 жылы жекелеген инвесторлар Ресей экоиомикасына 25,8 пайыз каржы салса, Казахстан нарышмда ол корсетк1ш 65 пайызга жуыктайды, Казакстанда инвестициялык агымнык жылдан-жылга кебеюшш басты себебЫ жана мунай- газ кешштершш ашылуымен туспццруге болады .

 

 

Жыл сайын ел1м!зге келетш шетел и н вести ци я с ьш ы н 70 пайызы тау-кен oHflipiciHe , оньгк Ёш'жде му пай газ секторы на жумсалса, 10 гтайыэга жуыгы ауыл шаруашьтлыгы мен кайта ондеу онеркэс151нде игершед! екен.

1997 - 2001 жылдар  аралыгында Казакстаннын инвестиция женшдеп комитет! ел1м!здщ ел басты экономикалык салаларында инвестициялык белсендшкт! арттыру максатында шетелдЁк компаниялармен 345 келШш шартка отырган. Осы кезенде ендеушЁ внеркэсш саласыпда айтарлыктай улест! металлургия etmipici ( 45 пайыз), азык- тул1к онЁмдерш шыгару ( 19.8 пайыз) жэне химия ендЁрШ (11.1 пайыз) алады екен. Bip гана химия enepFocioi бойынша , 2001 жылы жалпьг сомасы 95.6 млн , АК.Ш доллары на багаланган 13 келнлм - шартка кол койгызылып, непзп капитал 82.4 млн. Акш доллары на жетш жыгылды. Тургым уй, элеумет жэне туризм салаларында инвестицияныи жалпы келемшщ 12.8 пайызын курайтын, 299 млн. АКШ долларына багаланган шетел инвестициясы бойынша 35 кел1с1м- шарт дуниеге келген. Жэне осы инвестиция непзшде 8.8 мы и жумыс орны ашылган.

ByriHri танда eHflipicriK инфракуры лым саласында 27 кел!с1м - шарт непз1нде шетел инвесторларды жумыс icreti жатыр. Олар бюджета зге 689 млн . АКШ доллары келемшде « кок кагазын» сала отырып ,3.1 мыц жана жумыс орындарыныц 60 пайызын шетелд1ктер иемденед! екен .

УкЗмет1м1з шетелдж инвесторлармен ауылшаруашылыш саласына катысты жалпы саны 14 келйлм - шартка отырып, 27 млн . АКШ долларьш колма - кол иемдешп, 1.6 мыц жумыс орныныц ашылуына мумк!нд1к жасады.

Президент сонгы жылдары Астананьщ алеуметпк  экономикалык жашнан гулденуше баса назар аударып жур. Сондыктан болар. Астананын курылые - сэулет жэне ечгс де экономикалык салаларында 20млн. АКШ доллары келемшде инвестиция тартылып, 2005 жылдын оз!нде - ак 291 жумыс ормын ашты.

Элемдш  зкономикадагы Казакстаннын интеграциялык козгалысы жыл откен сайын артып келедЁ . Мэселен, 2005 жылы шетелдЁк инвесторлармен 16 KeaieiM - шарт жасалып, 817 млн. АКШ доллары келемшдеп капитал ел экономикасына ара ласты.

Бул - 2004 жылта Караганда 7,6 есе , 2003 жылга Караганда 1.4 есе коп . Шетел алпауыттарьшын Казахстан бюджет'| Hi н жыртыгын жамауга eeoin типзул ел экономикасына шетелд1к инвестицияны тартудын халыкаралык нормаларына сэйкестевддруге , ягни жетш ген ултгык эацнаманыц жем!сш керуге болатынына ум!т уялатады. Анталык , ел внеркэибппц еркен жаюына багыттапып жаткан шетедд1к инвестицияныи жалпы керсетк'пш капиталдын 31 пайызын курап отыр.

Ел1м1здег1 непзп капитал кездершщ ен комакты  инвестициялык жобалары дел мыналарды  айтуга болады ;

Нидерланды - 580 млн. АКШ доллары («Испаг Кармет» ААК);Корея -

7. млн. АКШ доллары («1.0 ЕБЕСТБОЫ1С5»компаниясьшын ipi жобасы);

 

Гуркия 39 млн. АКШ доллары («Эфес - Караганды  сыра жасау зауытыныц» ipi жобасы);

Лихтенштейн - 17 млн . АКШ доллары («АБС орталыгы» ААК);

?лыбритания - 1 1,7 млн . АКД1 доллары («Лосан - Мардон» ЖШС-HiH ipi жобасы),

НИИ агымынын 2001-2005 жылдарга гсофафиялык  анализа ТШИ-дщ ipi келемдерщс откен онжылдыкпен салыстырганда айтарлыктай кеп елдерд1н кол жетюзгендЁпн керсетедн Ю млрд. долл. асатын женедплген инвестициялардыц жиынтык колемiHin керсеткзшзне бугЁнде 50-ден кеп ел ие болып отыр (онын Ёшшде 24 дамушы ел), 15 жыл бурын тек 17 ел гана болатын (онын жетеу! - дамушы),

Сонымен катар, географияныц кецщгше карамастан, т келен шетелдЗк инвестициялардыц белЁну! тек емес. Элемжн дамыган 26 мемлекетше 1991- 2004 ж,ж, ТШИ жннакгалган элемдк мелшершщ 72,3% жэне 2004 жыл га НИИ жалпы: олемдк агымынын 71,5% келдн Дамушы елдердщ улесше ТШИ жалпы элемд1 к мелшернйк 29,4% жэне жинакталган элемдЬс мелшершщ 27,7%. Ал транзиты эконом икал ы елдердщ улесЁне 4,5% курайды,

Мундай  теншэдйс ец алдымен, тразгсулттык корпорация л ард ын кызмепмен байланысты. Ceoc6i ол инвестициялык агыннын галамдык кецеюшш козгаушы куш! болып табылады. ТШИ козгалысыныц мацызды себегггершщ 6ipi трансулттык 6ipiry болса, ол негтзшен дамыган елдерде орын алган,

8. 2006 ж.ж. ткелей шетел инвестициясыныц нарыгына б1ркатар факторлзр Kepi эсер еттЁ. Олар: элемдк экономиканын даму децгеШнщ каркыисыздануы, жетекин елдерде гз экономикалык кулдырауы, трансшекаралык 6ipiry саныньщ азаюы, бЕркатар елдерде жекешелендзру багдарламасыныц аякталуы, UNCTAD мэл!меттер1 бойынша 2004 жылы ТШИ элемдк колемЁ 23% кыскарып, 653млрд. АКШ долларын кураган, 2003 - 65 млрд. долл. Ал бул сайкесЁнше 2003-2004 ж.ж. керсеткЁштен (1,4 трлн. долл. жэне 8 24 млрд. доллар) айтарлыктай аз.

Кесте 1 - ТШИ-нык элемдк агымдары (млрд. доля.)

	2002г,	2003г.	2004г.	2005г.	2006г.
ТШИ туеimi	209	1393	824	651	653
ТШИ жылыстауы	242	1201	711	647	620
2005-2006ж.ж,	ТШИ	элемдк	нарыты	дамуьтын  жалпы

тенденциясында  инвестиция келемшщ дамыган елдерде томендеуЁ, ал дамушы елдерде кебекй байкалады. Дамыган елдерде ТШИ келе.чп 467млрд. АКШ долларын кураган, ягни 2000 жылдьщ керсеткшшн небары 41% кураган жане 460млрд.долларлык 2003 жылдьщ керсеткшлнен аскан. Дамушы елдерге салынатын еалымдар 2003 жылгы 162,1 млрд, доллардан 2004 жылгы 192 млрд. долларга дезон осп. UNCTAD мэлзметтер) бойынша

 

инвестициянын ец коп агыны, ягни 53 млрд.долл. Кытай  экономикасына сапынды.

UNC IAD талдауы бойынша пкелей шетел инвестициясы агыныньш колем] бойынша алгашкы бестЁк курамы томендепдей: Люксембург: 73 млрд. долл н, Кытай - 53 млрд. дол л., Франция - 47 млрд. долл., Бельгия 31 млрд. дол л., АКШ - 30 млрд.долл.

ЭлемдЁк экономикада инвестиция нарыгыиык  панда болуынын озёндёк табиги негЁздерЁ бар. Бул улттык эконом икал ар дьщ ез кызметЁн толыктыра тусуге умтылысынын негЁзЁнде пайда боладьг. Инвестиция нарыгыньш дамуы халыкзралык катынастарды жана салага, жаксартылгап декгсйге котердЁ, улттык экон оми кал ард ын аралаеуын кушейттЁ. Бул еалада ТШИ томен дегЁдей ролЁн бел in кореетуге болады:

I .ТЁкелей  шетелдЁк ирнвестициялар улттык  экономикалардыц интернационал  изациялануына ыкпал етедЁ. Каражаттын  халыкаралык агынына байланысты  эр турл! елдердЁн экономикасы  бЁр-бЁрЁмен бурынгыга Караганда  тыгыл байланыска густЁ. Экономиканьщ мацызды белfпн шетелге ауыстырып. онда тауар ондЁру мен кызмет корсетудЁн тутас жуйесЁн курган кептеген филиалдар осыныц айгагы.

0лсм  бойынша ТНК кэсЁпорындары саны  каркынды есуде. БугЁнгЁ кунде  64 ООО трансулттык компаннялардын иелЁпндеп шамамен 870 ООО шетелдЁк филиалдардыц улес'ше ТШИ элемдЁк агыныныц 99% келедЁ. Бунын 370 мыц филиалы дамыган елдерде, 360 мыны дамушы жэне 170 мыны этпслё экономикалы елдерде орналаскан. ТНК шетелдЁк филиалдарынын жинактык акггивтерЁ 2000 жылы 21 трлн. долл. кураеа (20 жыл ЁшЁнде 10 есе ескен), олардыц экспортных жабдыктауы 4 млрд. долл. жеттЁ (бул гауар мен кызметке элемдЁк экспорттьщ жартысына жуык), бутан жумыска тартылган адамнын саны 53 млн. адамга (1982 жылы 17 млн,) жетп.

Кесте 2 - ТУК мен олардын шетелдЁк филналдарыиын даму дннамикасы

2001-2005ж.ж.

( бЁрлЁктерде)

	2001	2005
ТУК	63 312	64 ООО
ШетелдЁк  филиалдары	821 818	870 000

БугЁнгЁ кунде кептеген елдердЁн алдында  элемдЁк нарыктык шаруашьЕлыкка  галамдык ингеграциялану мэселесЁ тур. Бул тек кана елдер арасындагы экономикалык алмасуды raiia емес, сонымен катар мемлекеггерд'щ экономикалык жуйесЁшц озгеруЁн де бЁлдЁредЁ,

2,ТЁкелей  шетелдЁк инвестициялар элемдЁк экономнкадагы

халыкаралык ендЁрЁстЁн каркынын есЁредЁ. 1980 жылдан бастап элемдЁк тауар сату меп кызмет керсетуге Караганда шетелдЁк инвестициялардын элемдЁк агыны улкен каркынмен остё. 2004 жылдын соцьшда жалпыэлемдЁк

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

жинакгалган ГШИ 7.1 трлн. долл. немесе 20 жыл бурыкгы  уакьггпен салыс гырганда элемдш Ж10 20% жеттЁ. 2000 жылы шетелдЁк фнлиалдардын жалпы енЁмЁ eci.sii [6,2%, ал тауар мен кызмет экспортынын, ociMi 11,4% курады.ТШИ жумылдыру нэтижесшде бупнп кундс реципиент елдер 1980 жылдыц 2% салыстырганда непзп капиталдын жалпы iujxi инвсстицнисынын бестсп бЁр'ш камтамасыз етедп 1990 жылдардын алгашкы жартысында ГШИ жыл сайынгы есу каркыны 20% болса, екшшЁ жартысында 40%, 1998 жылы 45%, ал 1999 жылы 57% курады.

З.ТЁкелей  шетелдЁк инвестнциялар мемлекеттщ экономикасын дамытады. Инвестициялар - елд'щ экономикалык ocyi мен ендЁрЁсЁнЁц жацаруынын непзц олар онеркосшпк ендЁрЁстщ жацаруына, экспорттын есуiне, жана технологиялардын тартылуына жэне жумыс орындарынын кебеюЁне эсер етед1. Инвестиция!! ын баска турлерше Караганда тЁкелей инвестипияньщ манызды артыкшыльтгы ол карыз алушы елдЁц экономикасына карыз жуктемесш бсЁрмейдц узак мерзЁмге салынады, экономиканын пакты б!р саласына багытталады, жергипктЁ ендЁрктщ каркынын ocipin жэне кенеГтп. жана жумыс орындарын ашады.

UNCTAD багамына сэйкес жинахгалган ТШИ багасы кеп малшерде агымдагы багада 1982 жылы 719 млн-нан 1990 жылы 1889 млрд. дей!н жэне 2004 жылы 6,3 трлн. дешн, ягнн 12 есеге кобейд'н Бул жагдай ендЁрЁстЁк технология трансфертшде манызды рол аткарып (трансулттык компаннялрдын курылуына). улттык эконом икага тё келен эсерш тигёздё.

9. ТШИ экономиканын либерализациялануына экеледЁ.

UN1CED мэлЁметгерЁ бойынша 1991-2000 жылдары элемдеп елдер ез зацыамаларына жалпы саны 1185 манызды езгертулер мен толыкгырулар енгЁздЁ. Сонын, Ёшщдеп 1121-i шетел инвесторларына жагдай жасау максатында болтан. Тек 2000-2004 жылдары 70 елде ТШИ жаксы жагдай тугызу упнн улттык инвестициялык жатдайды жаксартудьщ непзп багыттарына тузетулер енпзЁлдЁ, Бул 1991 жылмен салыстырганда (ол кезде 35 ел 80 тузету жасаган) 2 есеге коп, Бул тузетулер инвесторлар уш!н косы мша келЁлдЁктер, жекЁлдЁктер мен стимул дар oepin. капитал дь! енпзудЁ либерализациялау шараларын, шаруашылык, кызметше колайлы шарттарды жасап, экономиканын жекслеген белЁмдерЁ мен салаларына кол жеткЁзудЁ кецейтуге жагдай жасайды.

10. ТШИ кабылдаган мемлекет экономккасынын бэсексге кабшеттЁлЁп артады, ТШИ шккЁзат тауарларын ендЁруге багытталган ел экономикасын ын курылысынын диверсифи кациялануы на, баскарудыц каз!ргЁ замангы технологиясы мен эдЁстерш енпзуге, нарыктык институттпр калыптастыру жэне ондзрЁсг! каркынды уЙымдастырудьщ тэжЁрибес!н енпзуге, жергипктЁ мамандардын 6ёлёктёлёк децгейЁн жогарылатыи, сол аркылы жерплЁктЁ экономиканын бэсекеге кабЁлеттЁлЁгш тудыруга жагдай жасайды.

ТШИ агынынык езгеруЁнЁн себебЁ - ендЁрЁс  келемшЁн коп ecyi негЁзЁнде бэсекелЁ курестЁц кушеки болып табылады, Ол кызметше жаксы жагдай жасау максатында бизнестЁ озёнён улттык шекарасынан «шыгарады».

 

жинакгалган ГШИ 7.1 трлн. долл. немесе 20 жыл бурыкгы  уакьггпен салыс гырганда элемдш Ж10 20% жеттЁ. 2000 жылы шетелдЁк фнлиалдардын жалпы енЁмЁ eci.sii [6,2%, ал тауар мен кызмет экспортынын, ociMi 11,4% курады.ТШИ жумылдыру нэтижесшде бупнп кундс реципиент елдер 1980 жылдыц 2% салыстырганда непзп капиталдын жалпы iujxi инвсстицнисынын бестсп бЁр'ш камтамасыз етедп 1990 жылдардын алгашкы жартысында ГШИ жыл сайынгы есу каркыны 20% болса, екшшЁ жартысында 40%, 1998 жылы 45%, ал 1999 жылы 57% курады.

З.ТЁкелей  шетелдЁк инвестнциялар мемлекеттщ экономикасын дамытады. Инвестициялар - елд'щ экономикалык ocyi мен ендЁрЁсЁнЁц жацаруынын непзц олар онеркосшпк ендЁрЁстщ жацаруына, экспорттын есуiне, жана технологиялардын тартылуына жэне жумыс орындарынын кебеюЁне эсер етед1. Инвестиция!! ын баска турлерше Караганда тЁкелей инвестипияньщ манызды артыкшыльтгы ол карыз алушы елдЁц экономикасына карыз жуктемесш бсЁрмейдц узак мерзЁмге салынады, экономиканын пакты б!р саласына багытталады, жергипктЁ ендЁрктщ каркынын ocipin жэне кенеГтп. жана жумыс орындарын ашады.

UNCTAD багамына сэйкес жинахгалган ТШИ багасы кеп малшерде агымдагы багада 1982 жылы 719 млн-нан 1990 жылы 1889 млрд. дей!н жэне 2004 жылы 6,3 трлн. дешн, ягнн 12 есеге кобейд'н Бул жагдай ендЁрЁстЁк технология трансфертшде манызды рол аткарып (трансулттык компаннялрдын курылуына). улттык эконом икага тё келен эсерш тигёздё.

11. ТШИ экономиканын либерализациялануына экеледЁ.

UN1CED мэлЁметгерЁ бойынша 1991-2000 жылдары элемдеп елдер ез зацыамаларына жалпы саны 1185 манызды езгертулер мен толыкгырулар енгЁздЁ. Сонын, Ёшщдеп 1121-i шетел инвесторларына жагдай жасау максатында болтан. Тек 2000-2004 жылдары 70 елде ТШИ жаксы жагдай тугызу упнн улттык инвестициялык жатдайды жаксартудьщ непзп багыттарына тузетулер енпзЁлдЁ, Бул 1991 жылмен салыстырганда (ол кезде 35 ел 80 тузету жасаган) 2 есеге коп, Бул тузетулер инвесторлар уш!н косы мша келЁлдЁктер, жекЁлдЁктер мен стимул дар oepin. капитал дь! енпзудЁ либерализациялау шараларын, шаруашылык, кызметше колайлы шарттарды жасап, экономиканын жекслеген белЁмдерЁ мен салаларына кол жеткЁзудЁ кецейтуге жагдай жасайды.