Инвестицияның теориялык

Шетел инвестицияларын тартудын тарту  арналары мен нысандары бар.

 

кубырлар  салу (трубопровод) геологиялык барлау жэне баска) шетел мерд1герлер! жузеге асыратын, техникапык кызмет кврсетулер туралы келклм, баскару кел1с!м шартгары (enflipicri агымдык бас кару) бола алады.

Бурын айтылгандай, тжелей нмвестициаларды тару ушш  тартымды жагдайлар жасау бойынша  жедел шаралар республикада кабылдануда, бул олардыл кобекн ушш шынайы мумкутщктер береди

Казакстан республикасы Президентш!н тужырымдауынша халкынын жан басы на шаккандагы тжелей шетел инвестициаларын тарту денгей! бойынша Орталык жэне Шыгыс Еуропа елдершщ. сондай-ак ТМД-нын алгашкы бестшне сешмд! турде К1редй

Шетел инвестициаларын  тартудын баска нысандары шетел  компанияларына республика кэсшорындарыныц акцняларын сату; шетел мемлекеттер! жеке компаниялар беретш инвестициалык карыздар мен несиелер бола алады,

Ен бф!шш кезекте, шетел инвестнциаларынын непзп  багыттары капитал сыйымдылыгы  жотары салалар мен osrepiciep, ен бастысы мемлекеттж сектор аркылы экспорт ка беШмделген ipi кэсторындар болып табылады, Республика экопомикасына шетелдтк капитал салымдарыкын непзп багыгтарыныц 6ipi - шагын мен орта кэапкероик сферасы болып табылады. Мун да салалар инвестициалар басымдылыкггы объектшерге онл1р1стер мен аймактарга батытталуыны niic. Бул басымдыкдар республикада реем и турде белпленген.

Kasipri кезенде тшелей кнвестициянын басымдылык мадызы мойьшдалып келедц

Н.Э.Назарбаев  Казакстан халкына жоддамасында шетелдердеп капитал тартудын манызына кечтл болд!. Мысады ол:”Б1здщ баеты кешд бвлутмгз шетел инвестициясьш коргау мэселесн Сопдыктан да мен оз Каулыммен Мемлекегш инвестициялык комитет курдым жэне оган тшелей инвестицияны Кдзакстанда пайдалану кукы туралы саясатты журпзепн б1рден 6ip мемлекетлк уйым мэртебесш берд!м”,-дед1.(8)

Пкелей инвестиция элемдш экономиката жэне онын журеп  халыкаралык бизнеске елеул! эсер етедк  Экономикалык квзцарас жэне фирмалар тарапынан оган мыналар жатады:

-031 ушш туракты  нарыкты т1келей камтамасыз ету немесе yiniHiui ел нарыты на шыгатын бас кыш ретжде кол да ну ы;

-взшщ "iuiKi нарытый'" куру, онын кейб'ф секторлары баска елдерде орналасуы мумкш;

-оз муддесш  аймактык жэне кен аукымды  халыкаралык денгейде мемлекет  аралык катынастарга енпзу.

Кссте 8- Олемдеп елдер тобыньщ пкелей ннвестициисынын колем!

 

Елдертобы !	Импортшы	Зкслортшы
Бук!л  элем	3456	3541
9неркэс1б!  дамыган елдер	2349	3192
Дамушы  елдер	1044	342
Орталыкжэне
Шыгыс Еуропа елдер!	62	6,7

"Пкелей  инвестицияньщ халыкаралык козгалысыиын колем! женшде келеЫ мэл1меттер сипаттайды. 1997 жылгы 400,5 млрд. доллар еамшщ кеп 6o;iiri(233,l млрд. долл )- енеркэс1б1 дамыган елдер, 48,9 млрд. долл.- дамушы елдер (онын зшшде 45,3 млрд. доллардан астам - Кытай улесше ) жэне 18,4 млрд. долларга жуыгы- Ортадык жэне Шыгые Еуропа (Ресейд1 коса ) елдер1 улесше тидц[21;2]

Инвестициялардын  непзп болiri жэне оны icKe асырушы Трансулттык Корпорациялар “упткке“ (ЛКД1, Еуропа Одагы жэне Жапония) шогырланган. 10 ipi кабылдаушы елдер улесше 2/3 инвестиция агылы, 100 Kimi елдерге -1%тиедн Дамыган елдер тобы imiHfleri инвестицияньщ жедел ocyin фирмааралык oipiг\- удер1с!мен жэне эрштестер акциясын сатып алумен байланыстыруга тболады.

Шетелдзк  т!келей инвестицияньщ осу себептер1 жэне куттлетш урд!стер1 туралы мыналарды айтуга болады.

Халыкаралык капитал жылжуыныц непзп кдтысушылары женшджт1 ннвестициялы режиммен ерекшелшетш  елдерге емес,нарыктык удер1стер белсендд дамыган елдерге жатады. Бул себептерге келесшер жатады: бэсекешн кысымы. жан,а  тех пологи я; lap , жекешедешпру , ук1метпн колдауы, Сонымен катар инвестициялар келуше белсенд1 эсер ететш аймактык елдер тобын атауга болады: ЕО, НАФТА, АСЕАН, АТЭС, МЕРКОСУР. Себеб!, олар бизнестщ галвм дан у ы на,барл ы к дсцгейде садыстырмалы инвестициялык режим эшрлеу жэне колдануга жагдай жасайды.

Аса ipi инвесторлардьщ жоспарларын талдаганда мынадай мэселелерд! байкауга болады. ягни барлыгы да шетелдш белсеид! операиияларды жоспарлайды, Бфак , онын кейб1р “географиялык" ерекшегпктер! бар: американдык фирмалар Батые Еуропа нарыгына ннвеетпцияеын багыттайды ( орекше жогаргы технология жэне ту тыну гауарлары саласьшда); еуропалык Транс улттык корпорация л ар ездершж непзп жумсалымдарын американ нарыгына салуга мудделц Жапон Транеулттык корпорация л ары

басымдылыкды  Азия елдерще бередт Дамушы елдердщ жаца жумсалымдары дамушы елдерге баз ытталады дсп боджауга болады,

Казакстанньщ экономикалык дамуы инвестициялык циклмен байланысты oaaipicri к калиталдыц айналысымен аиыкталзды. Инвестициялык циклдщ котгаушы куш! болып табылатын ium

 

инвестициялармен 6ipre, Казахстан 90-жылдардан бастап шетел инвсстициясын белсендЁ пайдалана баетады.

Шетел инвестициясын пайдалану,ел зкономикасынын халыкаралык снбек белinici жуйесЁне катысуымен жэне капиталдыц кэсЁпкердЁк ушЁн бос салаларга куиылуьшен аиыкталатын объективтЁ кажеттЁлЁк болып табылады.

Ресми кезкарас бойынша колайлы инвестициялык  ахуал тугызу аркылы шетел тшвестициясын  белсендЁ тарту кажет, Сонымен катар  Казахстан экономикасына шетел  инвестициясын кент.урде тарту^г колайсыз жагдайларга алып келуЁ мумкш деген де кезкарае бар, Бундам козкарастык шектен шыккаидары халыкаралык монополияларга “ Казахстан ды сатып жЁберу” кауш бар деген niKip болып са напады.

Терец талдау журпэгенде бундай козкарастын  непзсЁз екендЁгнц саяси карсыластарымен  курестс упт ундеуЁ ретЁнде колданылатындыгын коруге болады.

ЭлемдЁк шаруашылыкка интефацинлау максатын коя  отырып, ашык экономика идеяларын  устану кажеттЁлЁпн TyciHin, Казакстанга кашгтлдыц Куйылу удерЁспнк объективтЁ екендЁгЁн мойындамау мумкЁн емес. Шетел капитал ын Кдзакстанга гарту республика эконом и касын дамытудьщ конъюнктуралык тактикалык емес, етратегиялык мЁндсттерЁне жатады,

Казакстан да баска елдер сиякты шетел инвестициясын  келесЁ факторлар есебЁпде карастырады:

20. экономикалык жэне техникалык удер1(гп жеделдету;
21. ондЁрЁстЁк аппаратш жанарту жэне жацтырту;
22. ондЁрЁстЁ уйымдастырудыц алдынгы катарлы эдЁстерЁн менгеру;
23. нарыкты к экономиканын талаптарына сан, кадр л ар дай ын дауды жэне жумыыспен камтуды Ёске асыру.
24. Халык шаруашылыгы кешенЁн нарыкты к непзге копиру, экономиками жацгырту, онын элеуметпк багдарын арзтыру ушш ете улкеи келемде курделЁ каржы керек,

Елдёц ёшкё инвестициялык ресурстары шектеулЁ, Сондыктан шетел инвестициясын тартуды ынталандыру кажегплЁгЁ туындайды.

Тартылатын  инвестициянын колем! мен сап асы, онын келтЁрЁлушЁц каркындылыгы , “инвестициялык ахуал” деп аталатын элеуметпк экономикалык тусЁшкке бЁрЁкпрЁлгеп факторлар кешешне байланысты.

Инвестициялык ахуал капитал салымынын тэуекелдЁк дэрежесЁн аныктайтын жэне оны тиЁмдЁ пайдалануга мумкЁндЁк беретЁн саяси, экономикалык зандык элеуметпк жэне баска да факюрлар жиыптыгы. Ен бастысы шетел инвесторлары ушЁн тартымды инвестициялык ахуал тугызу* туракты жэне болашагы бар шетел инвесторларын табу жэне олардык капиталын басымдылыкты салалар, ендЁрЁстер , кызмет гурд ерше багыттау кажет.

Казакстан жономикасы уинн 10 жыл мерзЁмге шетел  инвестшшясына днген суранысты  непздеу, шетел инвесторлары уш‘ш инвестициялык  кауштЁ азайту, олардыц кукын коргау жэне менцпкгерЁнЁн кауЁпсЁздЁпн

 

кдмтамасыз ету, т1келей жэне потрфельдтк инвестиция келу! ушт ынталандыру, оларды пайдаланудын кукыктык непзш жасау керек.

Республикада  инвестициялык белсендЫкт! арттыру  ушш кажетп жагымды орта калыптастырудыц  басты шарты инвестициялык саясагты акпаратлен жетщэуге жэне каржыларын салудык ти!м;ц екщцпне оларды сенд!руге мумкшдш береди Казахстан Республик асы yKiweri кабылдаган ic- шарада р ко лайлы инвестициялык ахуал тугызуга жагдай жасады. Ол Олемд1к Банктщ 1999 жылгы деректер1мен куаяандырылады:

Казахстан несиелпс рейтинг бойынша элемдеп 20 елдщ катарына енпзшген,

Казахстан Республиканыц зандарына сай  шетелдщ катысуымем курылган кэешорындар  зэнда беютшген тэртш бойынша  занды тулганын кукылыгымен еннплес  кэЫпорын, соиымен катар Казахстан  территориясы жэне онын шепнен тыс филиалдар мел оюлдштер кура алады.к жузшде барлык ipi шетел инвесторлары мунай операниялары саласы нда, Кдзакстанда шетелд1к занды тулгалардьщ филиалдарып немесе екшдштерш куруды жен кередг OfaH мысал ретшде каржылык айналымыньщ келегш бойынша элемдеп ен ipi болып табылатын Шелл компакиясын кслт1ругс болады. Ол Казакстанда, Казахстан территориясынан тыс курылган еншыес компаниялардык филиалдар жуйес] аркылы кызмет етедп Казахстан Республикасынан тыс занды тулгалардьщ филиалдары мен еюлдштерх занды тулта болып габылмайды, олар Казахстан Республикасында орналаскан жэне т’фкелгеи ерекше бвл1мдер] болып табылады.

1997 жылдьщ 1 маусымына дейш газ саласында  161 лицензия бершген. Жалпы бер1лген  лицензнялардын 7 шетел занды тулгаларына, 24 шетелдщ катысуымен курылган касшорындарга, калган 130-ы отандык жер койнауы пайдаланушыларына бершген. Мунай жэне газ салаларында жер кайнауын пайд алану жуйес i, мунай жэне газ ещцрнмне шетел инвесторларын катыстырудьщ эртурлi пускалар карайды.

Жер койнауы операцияларын журпзудщ кукыктык жагдайлары бойынша мунай операцияларын журпзу уилн “ Лицензия мен контрактуй»к косындысы кажет ол Казахстан Республикасындагы мунай жэне газ кен орындарына шетел ннвестициясын салудыц ен коп тараган Typi, Оган жер Койнауын пайд алану ушш жасалатын контрактшердщ жалпы ерекшелштер! де жэне мунай операцияларына гана тэн epeKiueaixTepi де енедп Кабылдаушы мемлекет ретшдеп Казакстаннын максаты:

-Лицензия  бершген жерд'| тез жэне му.кият  барлау;

25. коршаган табиги органы хоргай отырып, кез келген мунай орпынын табы:]гаЕ| жерлерпт толык жэне тшмдё пайдалану;
26. жергппкп муктаждыктарды канагаггандыру жэне шетелдш инвесторга тэуелдшкт! азайту ушш кемзреутектер! байлыктарын пайдалакудан жогары тус!м аду;
27. отандык тнхнологиялармен сараптау бшмдерш дамыту ;

 

28. мунайлы энергетика саласы бойынша улттык саясаткл сай багамен отандык жэне экспорттык нарыктарга сай етту.

Салган  капяталына сэйкес тусЁм алу, ягни, инвестициялардын озён-эзё актауы колайлы болуы керек. Мысалы, инвесторлык, банкке акша еалып. процент аладьЕ. олай болмаса ецшмнЁн де баска салаларта капитал сатып тэуекел етушц кажеттЁп бол маган болар едЁ. ЭлемдЁк му пай внеркэсЁбЁнде оннан 6ip гана капитал салушылар табысты болады, еондыктап эрбЁр кэсзпорыннын пайдасы барлык шыгмныи жабуы керек, сонымен катар келесЁ жылдары капитал салу ушЁн олар лайда да табуы керек:

29. шике мунайга, табиги газга узак мерзЁмдЁк кукыгы жэне комнаниянын внЁмдегЁ улесЁн сактап туру мумкЁншшгЁ жэне шикЁзатты дер кезЁнде еркЁн жеткЁзу мумкЁншЁлЁгЁ;
30. инвестициялык жобзныц барлык мерзЁмЁнде гурактылык жэне жагда й л ар д ы н а н ы кты л ы гы;
31. барлык операцияларды журпзу кезЁнде коршаган ортаны коргаута койылатын талаптардын кауЁпсЁздЁгЁн камтамасыз ету.

Казакстан егемендЁгЁн алып, жеке шанырак кетергелЁ  берЁ сдге инвесторларды тарту мэселесше ерскше дел койып келедЁ. 2004 жылы алтыншы желтоксан кунЁ Елбасы Мурсултан Назарбаев катыскан мэжЁлЁсте

2002. 2015 жылдарга арналган индустриалды- инновациялык даму стратегиясын жузеге аеырудагы шетелдЁк ин аесторлардьщ алатын ролЁ тал шланга! и

Отырысты ашкан елбасы тэуелсЁзддк алганнан бергЁ аралыкга Казакстан элемдЁк нарыкка мупай. газ, кара металл мен уран онЁмдерЁн шыгару аркылы улттык экономиканыц дамуында дем берЁлгендЁгЁ туралы айтып, ендЁ елЁмЁздЁн ©ндЁрушЁ мемлекепен ондеушЁ елге айналуы тиёс екендт жошнде мэлёмдсдё. Ол ушш елде жогары технология лык ондЁрЁс жасакдау керекпгЁ белгЁлЁ, бул орайда шетелдЁк инвесторлардын алатын орны айрыкша. Мемлекеттет инвестицияга колайлы ахуал жасау аркылы инвесторларды тартуга болады. Казакстанда шетелдисгердЁн гиёмдё жумыс ЁстеуЁие жагдаЙ жасау максатында «Инвестициялар туралы» занга езгертулер мен голыктырулар енгЁзЬЁн, инвестор л арга бЁркатар зандар бойынша жещлдЁктер берЁлдЁ. ЕлЁмЁзде ендЁрЁс аукымын кенейтЁп, жака ендЁрЁс орьшдарын ашкан шетел компаниялары корпоратывтЁк салык жэне жер салыгынан женёлдёк алуга кол жеткЁздЁ. Кдэакстанда инвесторларга колайлы жагдаЙ жасалгандыгып жэне инвестициялык саясаттын. он. багыт алып отыргандыгын кекес отырысына шакырылган Еуропалык кайта куру жэне даму банкЁнЁн президент! Жан Лемьер де макулдаган. Ол оз сезшде Казакстан экозюмикасын дамытудын гиёмдё жолын тандап, тек ввдеупн мемлекет ретшде калып кою дан бас тартканы дурыс болтан екен дегендЁ аЙ Екан. ЕКДВ президент! бул банктЁц Кдзакстан жономикасына былтыр 175 миллион еуро жэне биыл 320 миллион evpo куйса, келесЁ жылы 450 миллион еуро салатындыгык мэлём еттЁ.

 

32. мунайлы энергетика саласы бойынша улттык саясаткл сай багамен отандык жэне экспорттык нарыктарга сай етту.

Салган  капяталына сэйкес тусЁм алу, ягни, инвестициялардын озён-эзё актауы колайлы болуы керек. Мысалы, инвесторлык, банкке акша еалып. процент аладьЕ. олай болмаса ецшмнЁн де баска салаларта капитал сатып тэуекел етушц кажеттЁп бол маган болар едЁ. ЭлемдЁк му пай внеркэсЁбЁнде оннан 6ip гана капитал салушылар табысты болады, еондыктап эрбЁр кэсзпорыннын пайдасы барлык шыгмныи жабуы керек, сонымен катар келесЁ жылдары капитал салу ушЁн олар лайда да табуы керек: