Корпоративный доходный налог

    Декларацияны  корсету мерзімі — есептЁк салыд кезещнен кейпит жылдың 3і наурызы (досымшадағы декларацияны тол- тырудың і00.00 нысанын дарацыз).

 

    

    2.2. Корпоративті к  табыс  салығының  обьектілері мен  субьектілері 

    Қазақстан респібликасының резидент заңды  тұлғалары,  сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе ҚР-ғы кездерден табыстар алатын резидент емес заңды тұлғалар корпоративтік табыс салығы төлеушілер болып табылады.

      
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    

1. Корпорациялық салық салынатын  табысты анықтауда салық есебі мен бухгалтерлік есеп арасындағы туындайтын айырмашылықтар негізі

 

    Корпоративтік табыс салығын салу обьектілері  мынала  болып табылады:

1. салық салынатын табыс;
2. төлем көзінен салық салынатын табыс;
3. ҚР-да қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның  таза табысы.

    Салық салынатын пайыз жылдық жиынтық  табыс пен шегерімдер арасныдағы айырма ретінде айқындалады.

    Соның нәтижесінде  бухгалтерлік есеп пен  салық есебінің  арасында таза пайданы  анықтауда айырмашылықтар туындайды. Олар тұрақты және уақытшаболып көрінеді.

    і995 жылғы «Салықтар және де бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Президентінің Жарлығына дейін таза пайдаға (корпоративтік табысқа) салынатын салық бухгалтерлік есеп деректерінің  негінде жүргізіледі. Кейіннен есептің  екі тұрін (бухгалтерлік, салықтық) толық бөлу қажеттігі пайда болды.

      
 
 

 

    

    Корпоративті  табыс салығы Қазақстан Республикасының  мемлекеттік бюджетінің  кірістерінің  құрылуына үлкен әсер етеді. Одан түсетін бюджеттік салықтық түсімдерінің і/3 бөлігін, (немесе 2005 ж. -4і,2%, 2006 ж. 35, 2%, 2007 ж. – 32,2%) ал республикалық бюджеттің салықтық түсімдердің жартысын (немесе 2005 ж. – 53, 4%, 2006 ж. – 46,5%, 2007 ж. – 46, 6%) құрады. Оны келесі кестеден көруге болады.

      

    Осы і0 жыл аралығында (і998-2007 жж.) жалпы бюджет кірістері 309,5 млрд-тан 2887, 9 млрд-қа дейін, немесе 9,3 есе өсті. Ал оның ішінде корпоративтік табыс салығының түсімдері 38, 3 млрд теңгеден 758, 3 млрд теңгеге дейін, немесе і9,8 есе өсті. Бұл осы аралықта Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің  өсу деңгейінің қарқынды   жүргендігін және соған байланысты  корпорациялық табыс салығының өскендігін көрсетеді. 

    Осы і0 жыл аралығында (і998-2007 жж.) жалпы бюджет кірістері 309,5 млрд-тан 2887,9 млрд-қа дейін, немесе 9,3 есе өсті. Ал оның ішінде корпоративтік табыс сзлығының тњсімдері 38,3 млрд теңге- ден 758,3 млрд теңгеге дейін, немесе і9,8 есе өсті. Бұл осы аралықта Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызмеггің өсу деңгейінің қарқынды жњргендігін және. соған байланысты корпорациялық та- быс салығының өскендігін көрсетеді.

    гу  г% Қаржы-бюджег ұйымдарындағы салық  есебінің ерекшеліктері

    Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына  сәйкес коммерциялық емес ұйым мәртебесі  бар, өз қызметін қоғамдық мүддені көздеп жњзеге асыратын және мынадай шарпарға сай ке- летін:

    і) осындай қызметіне орай табыс алу мақсаты жоқ;

    2) алынған таза табысты немесе мүлікті қатысушылар ара- сында бөлмейтін ұйым коммерциялық емес ұйым деп танылады.

    Коммерциялық  емес ұйымның депозиттер бойынша сый- ақы, грант, кіру және мүшелік жарналар, кондоминиумға қатысушылардың жарналары, қайырымдылық және демеушілік кемек, өтеусіз берілген мүлік, өтеусіз негіздегі аударымдар мен қайырмалдық тњрінде алған табысы салық салуға жатпайды. Басқа табыстарына жалпыға бірдей белгіленген тәртігіпен салық салынады. Бњл ретте коммерциялық емес ұйым салық салудан босатылған табыстар бойынша және жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен салық салуға жататын табыстар бойынша бөлек-бөлек есеп жњргізуге міндетті.

    Жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен салық салуға жата- тын табыстарды алған кезде шығыстардың жалпы сомасындағы коммерциялық емес ұйым шығыстарының шегерімдерге жатқызылуға тиіс сомасы коммерциялық емес ұйым табыстарының жал- пы сомасындағы салық салынбайтын табыстардың њлес салмағын негізге ала отырыгі, барабарлық әдісі бойынша анықталады.

    Қьнметін  әлеуметтік салада жузеіе асыратын ұйымдарға  жылдық жиынтық  табысына  кем  дегенде 90% грант, қайырымдылық көмек, отеусіз берілген мулік, өтеусіз  негіздегі аударымдар мен қайырымдылық түрінде алынган табыстар, сондай-ақ қызметтінің мынандай түрлерінен.

    - космегологиялық қызметгерді қоспаганда, меднциналық кч.)мек корссгудсн;

    - мекгепкс дейінгі тәрбие жоне  окыту; бастауыик негізгі, о{ма, косымша жалпы білім беру; бастауыш, орта, жогары жлнс жогары оку орнынан кейінгі кәсінтік білім беру; к.ы шсттің осы гњрлерін жњргізу құқығына гиісті лицензи- нпар бойынша жњзеге асырылатын қайта даярлау және білік іілікгі аргтыру саласында қызмет көрсетуден; гылым, снорт (коммерциялық сипаггағы сноргтык ойын- снуык шараларынан басқа), мәдениет (шоу-бизнесті қоспа- мпід,а) саласында қызмег, тарихи және мәдени мұраны, мураі аггық құндылықтарды сақтау бойынша, еондай-ақ Оалаларды, қарітар мен мүгедектерді қорғау және оларды ;і)іеумсгтік камсыздандыру саласында қызмет көрсетуден; кі іапхана қызмеіін керсетуден алынуғатиіс (алынған) кіріс құрайтын ұйымдар жатады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

    

    ҚОРЫТЫНДЫ 

    Салық жүйесі дегеніміз – бұл мемлекетте жиналатын салықтардың, сондай-ақ оларды ұйымдастырудың формалары мен әдістерінің жиынтығы болып табылады. Салық жүйесінің әрбір құрамдас бөлігі мемлекеттік әкономикалық реттеудің нақты құралы болып табылады. /3,4/

    Салықтардың және салықтық сипаттағы алымдар  мен төлемдердің тізімі Қазақстан  Республикасының Салық кодексімен бекітіледі және 9 салық түрлерін қамтиды: і) Корпоративтік табыс салығы; 2) Жеке табыс салығы; 3) Қосылған құн салығы; 4) Акциздер; 4-і) Әкспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына салынатын ренталық салық; 5) Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері; 6) Әлеуметтік салық; 7) Жер салығы; 8) Көлік құралдары салығы; 9) Мүлік салығы.

    Негізгі салық түрлерімен қоса Қазақстан  Республикасының салық жүйесі алымдардың і2 түрін және төлемдердің 9 түрін, сонымен қатар мемлекеттік баждарды және кедендік төлемдерді қамтиды. /8/

    Салықтан  жалтару әдетте салық объектісін жасыру, салық базасын төмендету  секілді басқа да жолдармен салық  органдарына табыстардың немесе мүліктің бір бөлігі туралы мәлімет  беруден бас тартуға келіп  тіреледі. Қазақстан билік органдары тарапынан жіберілген кемшілік пе әлде қателік пе, алайда олар мұндай жағдайларды айтарлықтай қылмыс деп танымай, жәй ғана әкімшілік заң бұзушылық ретінде қарастырады. Салық төлеуден жасырыну әрекеттерімен салық органдары айналысады, олар, әдетте, сот процесінде қарастырылмайды. Мұндай әкімшілік заң бұзушылықтар үшін жәй айыппұлдармен немесе салықтарды өндіріп алумен ғана жазалайды.

    Салықтан  жалтару жағдайларында мемлекет салық органдары арқылы келесідей  шараларды қолданады:

• оперативті жауап қайтару шаралары: банктік шоттар бойынша операцияларды тоқтатып қою, қаржылық-несилік ұйымдардағы қаржы қаражаттарын тұтқындау;
• қаржылық-құқықтық санкциялар: төленбеген салық сомасын толық өндіріп алу, табысты жасырғаны үшін айыппұл, қаржылық және салықтық құжаттаманы ұсынбағаны үшін айыппұл, салықтық төлемнің мерзімін кешіктіргені үшін өсімпұлдар, сондай-ақ жасырылған бүкіл мүлікті тәркілеу мүмкіндігі;
• әкімшілік жауапкершілік шаралары: салықтық заңнаманы бұзғаны үшін кәсіпорындардың лауазымды тұлғаларына және азаматтарға айыппұлдар салу;
• қылмыстық жауапкершілік шаралары: заңмен бекітілген мөлшерде айыппұлдар салу, бас бостандығынан айыру, түзету жұмыстары, мүлікті тәркәлеу және т.с.с.

    Сонымен қатар, Қазақстанның Салық кодексінде «Салықтық міндеттемені мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары» деп аталатын №49 бабы жалпы салық салу практикасына сәйкес салықтық міндеттемені өндіріп алудың мынадай тәртібін қарастырады:

• банктік шоттардағы ақша қаражаттарының есебінен;
• қолма-қол ақшалардың көмегімен;
• дебиторлардың қарыздары есебінен;
• салық төлеушінің қарамағындағы мүліктерді сату есебінен;
• мәжбүрлі ациялар әмиссиясы есебінен.

    Салықтық  заң бұзушылықтар туралы айта отырып, олардың белгілі бір кері нәтижелермен байланысты екенін ескерген жөн. Мұндай заң бұзушылықтар көп жағдайда салық төлеушінің бухгалтерлік және салықтық есеп жүйесіне тікелей байланысты болып келеді. Сол себепті теориялық және практикалық жетістіктерге сүйене отырып, бухгалтерлік және салықтық есепті жүргізу тәртібіне түзетулер енгізу қажет.

    Салықтық  тексерулер, салықтық бақылаудың негізгі  формасы ретінде, есептік мәліметтердің  нақтылығын анықтау, салықтар мен басқа  да міндетті төлемдерді есептеудің, уақтылы  және толық төленуін қамтамасыз ету  үшін қолданылады. Салықтық тексерулерді жүргізумен қатар салық төлеушілердің салықтық мәдениетін көтеру мақсаты да жүзеге асырылады.

    Қазақстан Республикасының Салық кодексіне  сәйкес салықтық тексерулер құжаттық және рейдтік болып бөлінеді. Өз кезегінде, құжаттық тексерулер кешенді, тақырыптық және қарсы тексерулер болып бөлінеді (ішкі түрлер). 

    Кешенді тексеру деп салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлері бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын тексеруді айтады.

    Кешенді тексерумен салыстырғанда, тақырыптық тексерулер жекелеген салықтардың түрлеріне немесе басқа да міндетті төлемдердің түрлеріне қатысты, мысалға, қосылған құн салығына қатысты, жүргізіледі.

    Қарсы тексерулер, егер де салық органы тексеру  жүргізген кезде салық төлеушінің салықтық есебіндегі операциялардың дұрыстығын анықтау үшін осы салық төлеушімен байланысты үшінші тұлғалардан қосымша ақпараттар алудың қажеттілілігі туындаған жағдайда жүргізіледі. Қарапайым тілмен айтар болсақ, егер тексеру барысында бір компания қандай-да бір тауарларды екінші бір компаниядан сатып алғанын айтса, онда салық органдары аталған екінші компанияда осы операциялардың есепке алынғанын тексеруге құқығы бар. Бұл жағдайда мәміленің мерзімі, сатып алынған тауарлардың бағасы мен көлемі, мәміленің жалпы сомасы тексеруге алынады.

    Рейдтік тексерулерге келетін болсақ, онда мұндай тексерулерді салық органдары жекелеген салық төлеушілердің салықтық заңнаманың талаптарын қадағалауы жөніндегі сұрақтар бойынша жүргізеді, атап айтар болсақ: салық төлеушінің салық органдарында салықтық тіркеу есебіне тұруы; фискалды жады бар бақылау-кассалық машиналарды қолданудың дұрыстығын, лицензияның немесе басқа да рұқсат беруші құжаттардың бар болуын; акциздік тауарларды өндіру, сақтау және сату ережелерінің қадағалануын; хронометраждық зерттеулерді жүргізу тәртібін.

    Құжаттық  тексерулер қандай-да бір жекелеген  кәсіпкердің қызметін тексерумен байланысты болса, рейдтік тексерулер бір мезгілде бірнеше шаруашылық субъектілеріне қатысты жүргізіледі (мысалға, бір  мезгілде бір көшеде, бір мөлтекауданда  орналасқан салық төлеушілерді тексеру, немесе бірден бірнеше түнгі клубтарды тексеру секілді).

    Қазіргі кездегі салықтық тексерулердің  түрлеріне камералық тексерулер де жатады. Қазақстан Республикасының  Салық кодексіне сәйкес камералық  тексерулер салықтық бақылаудың жеке формасы ретінде қарастырылады.

    Салық кодексіне сәйкес, камералық тексеру  деп салық төлеушінің ұсынған  салықтық есебін және басқа да құжаттарын зерттеу және талдау негізінде салық  органының тікелей жүргізетін тексеруін  айтамыз. Камералық тексеру тікелей салық органының орналасқан жерінде жүзеге асырылады.

    Қордай  ауданы әлі күнге дейін Жамбыл облысының жергілікті бюджетін және Қазақстан Республикасының мемлекеттік  бюджетін кіріс көздерімен қамтамасыз етуде өзіндік ролін атқарып  келеді. Бұған оның бүкіл Жамбыл облысы бойынша бюджеттік түсімдердің 27% құрайтыны дәлел бола алады.

    Талдау  нәтижелері көрсеткендей, Қордай ауданы бойынша 2005 жылы бюджетке 757 039,5 мың  теңге түскен, яғни бір оперативті жұмысшыға келеті ауыртпалық 3і 543,3 мың теңнегі құраған.

    2006 жылдын і қаңтарындағы есеп бойынша бюджеттің табыстар бөлігінің жоспардан артық орындалуы аймақтағы ірі кәсіпорындардан түскен салықтардың есебінен болып отыр. Мысалға, «Қаратау Кен» АҚ тау кен өндіріс кешені бойынша 4і983і,6 мың теңге көлемінде, немесе барлық түсімдердің 52,9% мөлшерінде кіріс түскен. Қордай әнергия кешені бойынша 206 6і7,4 мың теңге, немесе барлық түсімдердің мөлшеріндеі3,4%, ал «Алтын Диірмен» АҚ бойынша і39 9і2,і мың теңге, немесе жалпы түсімдердің і7,6% мөлшерінде кірістер түскен.

    2005 жылдың і қаңтарында Қордай ауданы бойынша 235 кәсіпорын, соның ішінде і55 коммерциялылқ заңды тұлға, 29 бюджеттік ұйымдар, 30 филиалдар, 2і қоғамдық бірлестіктер тіркелген. Бұған қоса есепке кәсіпкерлікпен айналысатын 357 жеке тұлға және ауыл шаруашылығымен айналысатын 30 қожа шаруашылығы алынған.