Корпоративный доходный налог

    Осылайша, соңғы жылдары тіркеуге алынған  салық төлеушілердің саны артып  келеді. Бұл жеке кәсіпкерлікпен айналысатын, бірінші кезекте патент негізінде, жеке тұлғалардың көбеюімен түсіндіріледі. Жалпы 2006 жылдың і қаңтарында корпоративтік табыс салығы бойынша і45кәсіпорын есепке тұрған, солардың ішінде салық төлеуге тартылғандары 64 кәсіпорын бар.

    Есепті 2005 жыл бойына жалпы құжаттық тексеруге 2і кәсіпорын алынған, олардың салмақ үлесі жалпы салық төлеушілердің і0,2% және салық төлеуге тартылған кәсіпорындардың 27,3% құраған.

    Тексеруге алынған аталған кәсіпорындардың  ішінен і0 кәсіпорында салықтық заң бұзушылықтар анықталып, 4і63,3 мың теңге көлемінде корпоративтік табыс салығы және өсімпұлдар қосылған, соның ішінде і394,2 мың теңге сома  немесе 33,5 % табыс салығы қосылып, і384,7 мың теңге сомасы өндіріліп алынған, 246,3 мың теңге өсімпұл қосылып, 9,5 мың теңге өндіріліп алынған. Тексеру нәтижесінде шегерілген шығындардың сомасы 3607,3 мың теңгені құраға.

    2006 жылдын і қаңтарына бюджетке төленбей қалған салықтық қарыздың сомасы 35495,0 мың теңгені (жалпы түсімдердің 4,7 %), өткен жылмен салыстырғанда салықтық қарыздардың сомасы мың теңгеге іі 627,5 немесе 24,7% азайған. Солардың ішінде корпоративтік табыс салығы бойынша қарыз 278і,7 мың теңгеге азайған. Қарыздардың төмендеуі негізінен «Алтын Инвест» АҚ бюджет алдындағы міндеттемелерін орындау үшін барлық шараларды қолданудың нәтижесінде, сонымен қатар төлем қабілетсіз кәсіпорындарды банкрот деп жариялаудың нәтижесінде мүмкін болып отыр.

    2005 жылы барлығы 76 құжаттық тексеру  жүргізілген (соның ішінде 42 кешенді  тексеру, 23 тақырыптық тексеру және  іі қарсы тексеру), бұл 2004 жылмен салыстырғанда іі тексеруге артық. Тексеруге 54 заңды тұлғалар және 22 жеке тұлғалар алынған.

    Тексерулер  нәтижесінде қосылған сомалар і3945,5 мың теңгені (соның ішінде салықтар і3402.4 мың теңгені, өсімпұлдар 543,і мың теңгені) құраған, бұл өткен жылмен салыстырғанда 2498,7 мың теңгеге артық.

    Салынған  айыппұлдар сомасы 2595,6 мың теңгені құраған, бұл өткен жылмен салыстырғанда і67,3 мың теңгеге артық.

    Қосылған  салық және өсімпұлдар сомасының 9іі9,2 мың теңгесі өндіріліп алынған, бұл жалпы бюджет алдындағы міндеттемелердің 65,4% құрайды.

    Осылайша, Қордай ауылы бойынша салықтардан  жасырыну нәтижесінде бюджетке тиісті, алайда төленбей қалған сомалар талдауға алынған жылы біршама өскенін байқаймыз.

    Салықтарды  басқарудың мәні шет елдік практикада заңның мүмкіндік беретін барлық құралдарын, жолдарын және әдістерін  қолдана отырып, өздерінің салықтық міндеттемелерін барынша төмендетуге немесе жасыруға келіп тіреледі. Бұған қоса, салықтық құқықта көптеген сұрақтар құқықтық норманы нақты анықталмаған немесе бірнеше мағына беретіндей анықталған болып табылады, бұл өз кезегінде заңның әлсіз тұстарын тиімді қолдана білуді қажет етеді. Бұл салада барынша «салықтық-әкономиялық» жолдарды және әдістерді таңдау салық органдарының осыған қатысты жауаптарын жан-жақты болжамдауды және, тіпті керек болса, өздерінің құқықтарын салықтық ұтысқа ие болу толық пайдалану жөнінде салық органдарымен тікелей байланысқа түсуді де қажет етеді.

    Ірі шет елдік компаниялар салықтан заңды жолмен де, заңсыз жолмен де жасырыну мақсатында арнайы қызмет бөлімшелерін құрып, оларды жоғары білікті салықтық сарапшылармен (әксперттермен) және заңгерлермен толықтырады. Сонымен қатар, көптеген жағдайларда олар жеке кеңес берумен айналысатын арнайы мамандандырылған заң және бухгалтерлік компаниялардың көмегіне жүгінеді.

    АҚШ практикасында салықтардан қашып  құтылудың негізгі үш жолы қоладнылады: табыстарды ауыстыру, салықты төлеу мерзімін ұзарту және капиталдан табыстарға салынатын түрлі салықтық мөлшерлемелер арасындағы арбитраж.

    Салықтық  ауыртпалықты төмендету жөніндегі  нақты ұсыныстар әлі күнге  дейін жоқ және болмақ та емес. Әрбір шаруашылық субъектісі өзінің орналасқан территориялық ерекшелігіне қарамастан өзінің қызмет ерекшеліктеріне ие. Алайда, кез-келген өнеркәсіптік дамыған елдерде корпоративтік менеджмент жүйесі әрекет етеді. Салықтық ауыртпалықты төмендетудің осындай заңды жолдарын қолдану Қазақстан Республикасы жағдайларында да белсенді қолданылуы тиіс. 

    Қордай  ауданы бойынша Салық комитетінің  мәліметтері бойынша рейдтік  тексерулермен салыстырғанда басқа  салықтық тексеру жұмыстарының аз нәтиже бергенін байқаймыз, бұл өз кезегінде жекелеген салық төлеушілердің табыстарының барлық түрлері бойынша мониторинг шараларын жүзгізуге мүмкіндік бермеді, нәтижесінде бүкіл аудан бойынша жекелеген салықтық жеңілдіктерді қолданушылардың ерекшеліктерін ескере бермейді.

    Салық төлеушілер үшін кәсіпкерлік қызметті жүргізу жөнінде дәлелдерді көрсету бойынша білім беру, заң қызметтері, аудиторлық, консультациялық және бухгалтерлік қызметтер, жөндеу-құрылыс және тұрмыстық қызмет көрсету секілді салаларында айтарлықтай қиындықтар тудырады. Ал аталған қызметте үй шеңберінде көрсетілетін болса, онда кәсіпкерлік қызметті дәлелдеу тіпті де мүмкін болмай шығады. Мұнда тіпті рейдтік тексерулердің өзі де көмекетесе алмайды.

    Көлік саласында қызмет көрсетумен айналысатын  кәсіпкерлердің қызметін тексеру тіпті қиын, өйткені олардың жұмысы тек аудан бойынша ғана емес, бүкіл аймақ бойынша, республика бойынша жүрзілуі де ғажап емес.

    Салықтық  тексерулер үшін салық төлеушілерді ұтымды (рационалды) таңдауды қамтамасыз ету негізгі мәселе болып табылады, өйткені бұл мәселе шешілмейінше кәсіпорындарды сапалы түрде салықтық бақылау мүмкін емес. Таңдаудың жоғары тиімді жүйесін қолдану ғана салық органдарының күш-жігерін салықтық заң бұзушылықтар болуы нақты мүмкін салық төлеушілерді тексеруге жұмсауға мүмкіндік береді.

    Жасырылған  табыс көздерінің бар екенін анықтау  мақсатында салық салушылар осындай  қызметпен айналысатын кәсіпорындардың  қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижелерін  салыстырмалы талдауды жүзеге асырады.

    Жеңілктерді қарастыратын схема бойынша кәсіпорындарға салық салу жұмысының перспективасын аймақтық жергілікті органдар бұзуы мүмкін. Егер олар аталған схема бюджетке қаражаттардың түсуін қамтамасыз етуін емес, бизнесмендердің салықтан құтылуына септігін тигізеді деп шешсе (бұл туралы біраз әкономистер сөз қозғап жүр), онда шағын бизнеске салық салу бұрынғы қалпында қала бермек.   
 
 

     ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1. Порохов Е.В., «Теория налоговых обязательств», Алматы – 200і
2. Ермекбаева Б.Ж. Лесбеков Г.А. Основы налогообложения. Алматы. 2005 –
3. Мельников В.Д., Ильясов К.К., «Финансы», Алматы -2005
4. Оспанов М.Т. Проблемы совершенствования системы управления налогами в Республике Казахстан. - Алматы, Познание,2000 г.
5. Юткина Т.Ф., «Налоги и налогообложение», Москва –200і
6. Аймаков Б. Налоговая система в условиях рыночных отношений, Финансы Казахстана,  і999. №8. – С. і2-і4.
7. Налоговый кодекс «О налогах и других обязательных платежах в бюджет»
8. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане. Алматы. 2004. – і60 с.
9. Баязитова А. Малый бизнес: проблемы развития. // Мысль, Алматы, № 2 і999 г.
10. Баймуратов. У "Национальная әкономическая система" - Алматы 200іт.
11. Мельник Д.Ю. «Налоговый менеджмент» – Москва: Финансы и статистика 2002 г.349стр.
12. Вареха Ю.М. "Влияние российской налоговой системы на коәффициент чистой рентабельности продаж и некоторые, важные для әкономики следствия"// Менеджмент в России и за рубежом, №4 2006 г.
13. Юткина Т.Ф. "Налоги и налогообложение" - Москва 2000г.
14. Оспанов М.Т. "Налоговая реформа и гармонизация налоговых отношений" Санкт-Петербург 200іг.
15. Хан Дитгер "Планирование и контроль: концепция контроллинга" - Москва 2000 г
16. Арабкин В. "Сколько весят налоги". Алматы: «Аян-адет» 2000 г. 40с.
17. Русакова И.Г., Кашин В.А. "Налоги и налогообложение" - Москва"Финансы, ЮНИТИ" 2003 г.
18. Сержантов К.А. "Как уменьшить налоги законными способами" - Алматы і997г.
19. Адырбеков И.А. Стратегическое развитие предпринимательства: теория и практика становления рыночнойәкономики Казахстана. - Алматы, Казахстан, 2000 г.
20. Аттапханов К.А. Налоговая система как составляющая әкономической безопасности Казахстана. //Вестник по налогам и инвестициям,  2003. - №5. – С
21. Худяков А.И., «Теория налогообложения», Алматы – 2002
22. Еспаев С. Рыночные основы и механизмы налогообложения в Казахстане. //Столичное обозрение, і5 января 200і.
23. Ошакбаев Т. «Что является налоговым нарушением», Начнем с понедельникаі2.05.2002
24. Оспанов М. Наиболее слабым звеном в нашей налоговой системе остается налоговое администрирование. //Вестник по налогам и инвестициям, 2002. - №2
25. Ромлекулов А.С. Контроль как приоритетное направление в пополнении доходов бюджета. //Финансы Казахстана,  2000. - №5
26. Арыстанбаева С.С. Проблемы налогового регулирования әкономики среднеазиатских республик // Вестник КазГАУ . 2002. - №і2.
27. Положение о Налоговом комитете по Кордайскому району Жамбылской области от 0і.03. 2004 г.
28. Конституция (Основной закон) Республики Казахстан. Алматы,і995Указ
29. Отчет Налогового Комитета по Кордайскому району Жамбылской области за 2003-2005 гг.
30. Черник Д.Г. «Налоги и финансовая система зарубежных стран», Москва – 2003
31. Илимжанова З.У.  "Управление и прогнозирование налогов"- Алматы 2000 г.
32. Горбунов А.Р." Налоговое планирование и создание компаний за рубежом" - Москва і999 г.
33. Акуов Т. «Малому бизнесу – малые налоги», 2і век , 4.02.2003 г.
34. Адасбаев Б. «Анализ развития МП в РК» , Аль-Пари , 2004 г.
35. Адамов В. Программа Алматинской Ассоциации предпринимателей 2000.// Налоговые вести, 03.03.2000 г.
36. Бекбасаров А.У. Налогообложение индивидуальных предпринимателей.  //  Малый и средний бизнес, і7.05.2004.
37. Алипов А. Воздействие налогообложения на развитие малого и среднего бизнеса //Азия: Әкономика и жизнь,  2003. - №і3
38. Ермекбаева Б.Ж. К вопросу совершенствования налоговой системы РК//Вестник КазГАУ,  2002. - №8
39. Асанов Ж. Малому бизнесу мешают многочисленные контролеры.// Налоговые вести, 08.05.2000 г.
40. Лукпанов Ж.О., «Налогообложение предпринимательской деятельности в Республике Казахстан: состояние и перспективы», Алматы – 2004