Тарихи деректер

Топалаңның   қоздырушысы  сақталған  топырақ  қоздырушының  бастауына  емес   таратушы  факторларына  жатады. Табиғи  індет  ошағы  деп -  белгілі  бір  жұқпалы  ауруды  қоздырушының  тағы  жануарлардың  арасындағы  айналымда  болатын  аймақты  айтады.  Құтырық,  тулеремия,  листериоз,   лептоспироз  және т.б. аурулардың  табиғи ошақтары  болады. [6].

Жұқпалы ауру шыққан шаруашылықта ауруды жою шаралары

Аурудын   көзін   жою. Ауру   шыққан шаруашылық     аурудан     таза     емес шаруашылық деп аталады, қасындағы шарушылық (дені    сау    малы    бар) қауыпті   зона  делінеді,—ауру   келіп қалуы қауіп мүмкін шаруашылық деп бөлінеді.  Мал дәрігерлік  уставқа сэйкес    аурудан таза емес шаруашылықта    эпизоотияға қарсы жұмыстар жүргізеді. Шаруашылыққа карантин салады. Карантинді бір ауылға, фермаға да салуға болады. Карантин ережесі ауру шыққан ошақта барлық қозғалысты тоқтатады, ол оған кірте болмайды, мал әкелуге және әкетуге рұхсат жоқ. Дезо барьер орнатып, күндіз түні кезекші қояды, территорияға авто көлік, ат арба т.б. кіріп шығады тоқтатады, ол үшін көрстекіш белгі қойылады, Қай жақтан өтуге болатыны көрсетіледі. Ауру шыққан малға тек күтуші адамдар ғана  кіреді. Карантинді ашу, аурудың жазылу сипатттмасына байланысты болады. Карантин біткен соң қортынды дизенфекция жасап, айналаны тазалап карантинді ашады. Ауру   шыққан   жердегі   малды клиникалық тексеруден өткізіп оны үш топқа бөледі 1) ауру мал   2) ауыруған күдікті мал 3)   уақытша кудікті сау мал   Бірінші топтағы малды бөліп алып емдеу керек.   Екінші   топтағы   малды тағыда мал дэрігерлік тексеруден өткізеді. Үшінші топтағы малды иммуниды (сывораткамен вакцинация жасайды). Ауру шыққан жердегі малдарды союға, кастрация - қан алуға болмайды. Ауру шыққан жердегі соңғы ауырған мал жазылған соң дәрігерлік санитарлық шараларды іске асырады тазалайды, дизенфекция жасайды, барлық құрал         саймандарды заласыздандырады, қара - қонсыны жөндейді әктейді айналаны тазалайды

Дезинфекция - ауру тарататын  микробты    (ауру    малдан    бөлінген) сыртқа түскен жою, кұрту, ол ауруды қайта таратпау үшін жүргізетін шара.

 Ол профилактикалық  ағымдағы және қортынды болып  бөлінеді. Эпизотияға қарсы шаралар-инфекциялық  ауруларды жою шаралары шаруашылықта  ауруды болдырмау бағытында болуы. 

Аурудың алдын алу, оны  емдеуден жеңіл және арзан түседі. Сондықтан бірінші реттен малдың жұқпалы ауруга қарсы тұратын  қаблетін күшейту үшін жұмыс істеу  керек. Мал сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына төзімді   және   бейімді болуы қажет. [3].

Сондай – ақ, микробтың (ауру қоздырғыштың) әсеріне жауап  беріп, оған берілмеу керек. Сонымен  қатар, мал тұратын ферманы, ауылды, жұқпалы аурудан қорғап, аурудың  келіп қалмау жолын іздестіру  қажет

Малды жұқпалы аурудан  корғау үшін  өте  қатаң түрде  зоогигиеналық және малдәрігерлік  санитарлык ережелерді  сақтау  керек. Оған мына төмендегілер жатады:

1) Профилактикалық қорытынды  сактау. Фермаға, шаруашылыққа келген  мал 30 күн карантинде тұру керек.  Оны бөлек ұстап сол 30 күн  бойы қадағалап, оны күнде тексеріп  аурудың жасырын түрін    анықтау    қажет.    Малды    тек жұқпалы аурудан таза шаруашылықтан  алу қажет. Ол аудандық мал  дәрігердік станция  дәрігері   мал   алатын  жердің аурудан     таза     екенін     анықтайтьш (ветсвидетельство) беру    керек, алу қажет, тек содан  соң ғана малды ол жерден  алуға болады. Жаңадан келген  малды, бөлек ұстап, оған арнайы  күтуші адам   қойып,   күнде   (таңертен   және кешке) температурасын  өлшеп, отырып оны күнделікке  жазып қою керек. Мал аурудың   белгісін  сәл  берсе  оны   тез изоляторға жабу керек.

2) Малдарды үнемі жақсы  құнарлы азықпен таза сумен  азықтандыру қажет. Малды тайдырмай  азықтандыру сансыз шіріген шөп,  сабан, сасыған жем азық беру, малды нашарлатып,   оның   жұқпалы   ауруға қарсы төзімділігін  төменде де. Сапасыз азық шөп,  сабан, жем және нашар суда  ауру тудыратын микробтар көп  болады.

Азықты дайындауды жұқпалы  аурудан таза жерден, шаруашылықтан  дайындалу қажет.

3) Малды дұрыс пайдалану  (эксплуатация жасау) керек. Мысалы:

атты шамадан тыс арбаға қосу, көкпар шабу тағы сол сияқты, сиырды сүт алу үшін азықтандырмай пайдалану, оның организмінің резистентность (төзімділігін) төмендетеді.

4) Мал ұстайтын жер  қора, жай орын зоогигиеналық талапқа сай болуы керек. Микроклимат ылғалдың, ауа составы (О2, Со2, NH3) нормада, свет (жарық) өз нормасында болуы қажет. Уақытылы тазалау дезенфекция жасалып, желдету үнемі болу керек.

5) Өлген малдың өлігін, сойылған малдың қалдықтарын  уақытылы жойып отыру қажет  оны жоғарыда жазғандай малдың  өлігін көметін молаға не Бекери  шұқырында көму не утиль установкада  жою қажет.

6) Мал ферма бөтен кісі  кірмеу керек. Есік алдына дезо  барьер, дезо

 коврик, дезомат жасау  қажет.

7)Малдарды уақытылы клиникалық  тексеруден өткізіп және диагностикалық  тексеру жүргізу (қан алып лабараторияға  жіберу, аллергиялық тексеру), жоспарлы  түрде вакцинация (емдеу) жүргізу  керек.

8) Малдың қиын жинап,  оны сақтау биотермиялық өңдеу  және дизенфекция, дизенсекция,  дератизация жасау ең маңызды  шаралардың бірі болып есептеледі.

Жұқпалы ауруларды  зертханалык жолмен аныктау әдістері.

Жұқпалы ауруды зертханалык  зерттеуге, бактерияялык, серологиялык, биологиялық тексерулер жатады.

Бактериологиялык тексеру. Жұқпалы аурудың қоздырғышын  табу үшін,зертханаға ауру малдың өлігін, ішкі органдарын, немесе ауру малдан бөлінген зэр, ки, тыныс мүшелерін жыныс мүшелеріннен,асказан мүшелеріннен бөлінген заттарды жібереді.

Жіберілген материал өте  жаңа (свежий) болу шарт. Материалдың  ыдысы

кұрал-саймандар да таза стерильді болуы шарт.

Алынған материалды жіберерде  жақсылап орау(целлофанға) керек. Ол микроб далаға түспеу керек.

Егер микроб далаға түссе  ауру тарауға себепші болады. Ауыру  тараудың көзі болуы мүмкін.

Бактериологиялык тексеруде  микроскоп коданылады, микроскоппен микробтың іздейді және микроб тапса  одан себін (посев) жасайды. Тағы да себінтен жалақ (мазок) жасап микроскоппен тексереді. Сонымен қатар, зертханалык малдарды  қолдан ауыртады. Одан соң ол малдарды сойып, тағыда микроскоппен көреді. Микробтың  формасын, көлемін, микробтың орналасуын т.б ажыратады.

 Сондай-ақ микробтың боялу қасиетін (граммотрицательный, граммположительный боялу касиеттерін) қасиеттерін анықтайды.

  Жұқпалы ауруларды серологиялык жолмен тану әдісі.

Серологиялық ауру тану әдісі  деп ару малдың канындағы сарысудағы арнайы денешікті (антителаны) табуды, аныктауды айтады. Ол үшін дайын  арнайы кан сарысуындагы антигенді   пайдаланылады. Қазіргі кезде бұл  әдіс кеңінен колдануда. Оның ішінде агглютинация реакциясы (РА), комплементті байланыстыру реакциясы (РСК) және преципитация реакциясы (РП) әдістері кеңінен колдануда. Ол үшін ауру  малдан пробиркада кан  алып лабораторияға жібереді.

Зертханада дайындалған  нұскау (инструкция канды реакцияға  қойып олардың кортындысын хабарлайды, осындай әдіспен бруцеллез, туберкуллез, Ауески т.т тексеріледі.

Ауру шыкса онда ауруды таратпау үшін іс шара жасалынады.     Агглютинация реакциясы.—бруцеллез, паратиф, құс пуллорозы т.б. аныктау үшін колданылады. Ол ауру малдың кан сары суындағы атителаны (агглютин)ді белгілі  антиген (бұрынан дайындап койған қоздырғышпен) реакцияга аркылы аныктайды.

Егерде тексерілетін ауыру  малдың кан сары суында антитела болса  антигенмен агглютиннацияға түсіп (жабысып—склеивания) болады. Оң реакция  кезіде пробиркада тұнба (осадок) пайда  болады. Оны сәл сілкісек тарап кетеді.

Аллергиялық зерттеу. Аллергия дегеніміз организм сезімділігінің күшейуі. Мысалы, туберкулезбен    ауырған     малға туберкулин - (ол туберкулез микробын бульонда сорпада) өсіріп, оны сүзіп (фильтрден өткізіп) алынған сүйық (фильтратты)), парентерально  ексе, организмде аллергиялық реакция  пайда болады.     Былайша  айтканда, аурудың ерекше клиникалық белгілері - терінің   қызаруы,   бөртуі, күлдіреу, демігу, жүрек қызметінің нашарлауы, әр жерлерінде ісіну пайда  болады.

Кей жағдайда аллергиялық  реакция пайда болмай қалады - оны  анергией дейді.

Анергия—екі жағдайда болуы  мүмкін. Бірінші организмде қорғаныс күштер күшті (антитела күшті болғанда), екінші, аурумал организмі өте  нашарлап кеткенде, егілген аллергенге   организм   жағдайы   жауап  болады.

Аллергендер (туберкуллин, маллеин, бруцеллолизат) жэне басқада түрлері  өндірісте   жиі   қолданылады.

Індет ошағын  жою шаралары.

Профилактикалық шараларға, малды азықтандыру, суғару, күту, бағу жатады. Малды күтүшілердің жеке гигиенасын сактау (арнайы киіммен камтамасыз ету, дизенфекциялық және жуушы дәрі - дәрмектер бөлу т. б) керек.

Мал фермаларын қоршау, суды, суғару суаттарын реттеу мал азықтарын  үнемі тексеріп отыру малды әр кезде малдэрігерлік тексеруден өткізіп отыру қажет.

Сақтандыру  мақсатында малдарды клиникалық тексеруден, диагностикалық - лабораториялық тексеруден өткізіп  отырады. Ауру малды уақытылы бөліп  алып емдейді. Күдіктенген малдарды вакцинация жасайды (етке; тері астьша вакцина егеді). Қазырғы кезде  ачрозолттык вакцинация (әсіресе  құсқа, шошқаға кеніннен қолдануда, соны іске асыру керек.Құрт ауруларыньш  алдын  алу үшін дегельмтизация жасау керек. Ауруды сактандыру шарасын іске асыру жәнеоны жоюға Қ.Р малдәрігерінің, бекіткен уставьш (жарғыны)және заңын сөзсіз іске асыру болып табылады. Оны іске асыру жеке адам болсын, ферма иесі болсын, жеке мал иесі болсын міндетті  және  сөзсіз  іске  асуға тиіс.

 Жұқпалы аурудың алдын алу таратпау үшін ең маңызды шара бұл карантин. Бұл шара ауру шықсадқ.ауру шықпасада іске асыру керек. Мал дәрігерлік устав бойынша, ферма және аулға келген мал 30 күн карантинде болуы керек. Мал келген кезде малдәргерлік тексеруден өтуі тиіс. Ал ауру шыққан жагдайда ауылға,   фермаға   карантин   сальшуы қажет. Фермаға бөтен адам, (тек фермада істейтіндер ғана кіреді), көлік, атты адам кіріп шықпауы керек. Ол жерден жем, шөп (жалпы азықтың барлық түрі) сабан, силосты әкелуге және әкетуге тиым салынады.

Карантин салынған аумағы шамамен 1000м*1000м территория   қоршалып,   малды күтіп  бағатын  адамдардан басқа адамдар ол жерде кірмеу керек. Ауру малды үнемі мал дәрігерлік тексеруден өткізу  қажет,   ауру  малды  тез  арада бөліп емдеу  керек. Мал дәрігерлік саяси ағарту жұмыстары (лекция, баяндама, әңгіме т.б.) халықпен,  күтінуші персоналмен, өзін аурудан сақтандьфу», ауруды таратпау және жою жөнінде әңгіме өткізу керек. Ауру шыққан туралы бұхаралық ақпарат  құралдары арқылы халыққа хабар тарату қажет.

Ауруға  бейім мал түгелдей балаулык  тексеруден   өтеді.   Ауруға жаппай  тексеру    үшін    әдетте    клиникалык,     серологиялык, аллергиялық әдістер  қолданылады.  Бұл зерттеудің нәтижесінде  барлық    жануарлар   үш   топка   бөлінеді:   ауруы   айкын,   ауруы дүдәмал және аурудың жұғуы күдікті.

Ауруы айқын  жануарларға  диагнозы күдіксіздер  жатады  да, олар    жедел    баска    малдардан    бөлініп,     жеке     қора-жайға  да, ауыстырылады. Бұл малдарды күтуте бөлек адам тағайындалады  да,  аурудын  ерекшелігіне   байланысты   оларды емдейді,  болмаса сояды /бруцеллез, туберкулез т.б./  не жояды.

Ауруы дүдәмал жануарларға       диагнозы       түпкілікті қойылмағандар  жатады.   Олар   -  клиникалык,   белгілері   айқын немесе   зерттеудің  нәтижесі  дүдәмал  болғандар.   Мұндай малдар  ауруы айкын және аурудың жұғуы күдіктілерден  жеке бөлініп    алынады.    Олар    қосымша   кайтадан   тексеріледі   де, диогнозы   айкындалса   ауруы    айкын   малдарға,    ал    диагнозы растамаса аурудың жұғуы күдіктілерге косылады.

Аурудың жұғуы күдіктілерге барлық калған малдар жатады. Олар ауруға   шалдыққандармен   жанаскан   себепті   дәрігерлік бақылауда    болып,    ретті   түрде   ауруды   балау    үшін   арнайы тексеруден  өтіп   түрады.   Тексеру   малдын.   ауруға   шалдығуы біржола    тоқтағанша   жұргізіледі.   Әрбір   балаулық   тексеруден кейін  ауырған  жануарлар   бөлініп   окшауланғаннан  соң   қоражайға  ағымдағы    дезинфекция   жасалынады.    Сонымен   катар  жұқпалы  аурудың ерекшелігіне байланысты 6ұл топтағы жануарларды   иммуңдейді   /белсенді   немесе   енжар   әдіспен/   болмаса микробтарға    қарсы   әсер   ететін   емдік-дауалык   дәрмектермен домдайды.  Аса қауіпті аурулар кезінде /мысалы, шошка обасы/ індет ошағындағы барлық жануарлар сойылады.

Жұқпалы    аурулардың    емі.     Жұқпалы     аурумен    ауырған жануарларды    емдеу   кешеңді   түрде   жүргізіледі.    Бұл    кешен  этиотропты және Симптоматикалық емдеу  шараларынан тұрады.

 Этиотропты   ем - аурудың  себебіне /этиологиялык факторына/  Яғни оның коздырушысына қарсы   бағытталады.   Ол үшін сол  Ауруға     тән   өзгеше   және   сонымен   катар   өзгеше   емес   дәрі-дәрмектер  қолданылады.   Белгілі   бір   аурудың  коздырушысына ғана   ететін   өзгеше   дәрмектерге   иммунді   қан   сарысуы, иммупоглобулиндер,  бактериофагтар жатады. Өзгеше емес  дәрі- дәрмектерге   антибиотиктер,   сульфаниламидтер,   нитрофурандар  және химиялык препараттар жатады.

Симптоматикалық дәрі-дәрмектер  ауырған жануардың жағдай, күйіне байланысты дененің қызметін қалпына  келтіру мақсатында пайдаланылады. Оларға жүрекке әсер ететін, қақырық  түсіретін, зәр шығаратьш дәрілер, су-тұз алмасуын қалпына келтіретін ерітінділер, дененің жалпы куатын арттыратын, десенсибилизациялайтын, т.б. дәрмектер жатады.