ЖШС «Алтын диірмен» наубайханасының сипаттамасы

Осындай мақсатпен ақпараттық жүйе басқару іс - әрекетінің тиімділігін  жоғарылату жағдайымен қажетті, жоғарылау  қарастырылған талаптарға байланысты бейнеленіп, артуы қажет.

Ақпараттық жүйені енгізудегі проблемаларды шешудің негізгі үш варианты бар:

Бірінші жолы – жеке күштермен  жүйені өңдеу. Мұндай жолдармен көптеген ұйымдар өтеді. Автоматизациялық есептеу  үшін офистік программалармен жазылған процедуралар өте жиі қолданылады. (мысалы excel үшін макростар). Бизнестің қиындығына байланысты, күрделі структурада көрінетін мәліметтерді басқаруды қатыстырмайды. Толық жүйені құру тек қана көп шығындармен уақытты талап етпейді. Сонымен қатар жобаның дамуымен орталықтандырылған ұқыпты стратегиялық басқару қажет.

Екінші жолы – қолданбалы программалар пакеті мен универсалдық жүйені жүзеге асыру. Заңнамалардың жиі өзгеруіне қарамастан, есеп құжаттарының формалары, мәліметтердің принціптері мен құрылымы өзгермей қалады.

Үшінші жолы – ішкі ұйымдарға ақпараттық технологияларды  енгізу бойынша функциялардың жиынтығымен орындалады. Ұйым – атқарушыны дұрыс таңдауда жеткілікті басымдылықтарға жетеді:

• басқа ұйымдарда жүйені енгізу табысты өткен, шешімдерді қабылдауға байланысты құралдарды үнемдеу. Мұндай жүйенің бағасы “нольден” өңдейтін жүйелерге қарағанда төмен;
• атқару профессионализмі;
• сервистік қолдау көрсету;

Потенциальдық қауіптердің  болуы:

• жүйелік даму мүмкіндігінің жоғалуы;
• ішкі құрылымдық мәліметтерді білмегендіктен туындайтын ақпараттың жойылу қаупі;

Сатуға шығарылған, профессиональды өндірілген өнім, ішкі ұйымдық қолданушы өңдейтін, оның ағымдық программа версиясынан ерекшелігін бір маңызды сапасы атқарады. Бұл функциональдық жұмыс қабілеттілік.

Егерде жүйе өзінің программасымен өңделіп, күрделі себептерден туындайтын қажеттіліктері шешілмесе, онда сол жүйеге құрылымы жолында кедергілер туындайды. Әрине, ішкі фирмадағы жоғарғы дәрежелі проблемалар тобымен және де тапсырмаларды жақсы ұйымдастыруда атқарушы және тапсырыс жауапкершілігі бөлімдерінің проблемаларын принципиальды шешу мүмкіндігі болды.

 

 

1.6 Ақпараттық жүйелердің құрамы

 

 

Қазіргі таңдағы ақпараттық жүйе формасы болып мәлімет банкілері  табылады. Олардың құрамына ЭЕМ базасындағы  есептеуіш жүйе, МББЖ, бір немесе бірнеше МБ, қолданбалы бағдарламалар  құрамы (қосымшалар).

МБ-сы мәліметтерді сақтауға, мәліметтерге тиімді және тез қолжеткізуді қамтамасыз  етеді. Мәліметтер МБ ішінде сақталатын ақпаратты білдіреді.

МББЖ МБ құруға, енгізуге және қолдаудың тілдік және бағдарламалық  тәсілдер жиынтығын білдіреді. Қолданыс типі бойынша МББЖ персоналды және көпқолданушылық болады. Персоналды МББЖ бір компонентте жұмыс істейтін локалды МБ-сын құруды қамтамасыз етеді. Персоналды МББЖ-ге Paradox, dBase, FoxPro және т.б. жатады.

Көпқолданушылық МББЖ «клиент-сервер» архитектурасында жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді құруды қамтамасыз  етеді Көпқолданушы МББЖ-ге Oracle, Informix, SyBase, Interbase және т.б. жатады.

Қазіргі таңдағы МББЖ құрамына мәліметті сипаттау, оны  басқару, құрылымдық сұраным тілі жатады (SQL). SQL халықаралық стандартқа ие. Бірақ оның бірнеше диалектілері бар.

Қолданбалы программалар (қосымшалар) мәліметті өңдеуге қызмет етіп, МБ-да сақталады. Қолданушы қосымшаларды қолдана отырып МБ-мен жұмыс істейді. Локалды мәліметтер базасында МБ және қосымша бір компонентте  орналасады, ал алыстатылған МБ-да қосымша  мен МБ бөлек орналасады.

 

 

1.7 Мәліметтер базаларын ұйымдастыру модельдері

 

 

Delphi жүйесі МББЖ болып  табылады; ол басқа МББЖ кестелерін, мысалы, Paradox, Oracle, InterBase кестелерін қолданады. Delphi құралдары локалды және жойылған  МБ-н енгізіп, құруды қамтамасыз етеді. Delphi мүмкіндіктері арнайы МББЖ мүмкіншіліктерінен кем емес, ал кейде олардан артық.

МБ-да анықталған қолданбалы ақпараттық жүйесінің мәліметтері  сақталады. Мысалы “Сирена” жүйесі –  авиабилетті брондау мен сату үшін, “Экспресс” жүйесі – теміржол билеті үшін.

Мәліметтерді ұйымдастыру  түріне байланысты МБ-да мәліметтерді көрсету модельдерін анықтайды: иерархиялық, желілік, реляциялық және обьектілік–бағытталған. Иерархиялық  модельде мәліметтер ағаш тәрізді (иерархиялық) құрылымда беріледі. Желілікте келтірілген графа түрінде ұйымдастырады. Оның кемшілігі – құрылымның каттылығы және оны ұйымдастыру қиындығы. Желілік пен иерархиялық модельдерде мәліметтер құрлымы жобалау сатысында беріліп, мәліметтерге қол жеткізуді ұйымдастыру кезінде өзгертуге болмайды.

Объектілік–бағытталған  ұйымдастыруда бөлек жазбалар объектілер түрінде беріледі. Объектілік–бағытталған модельдер өзіне желілік және реляциялық модель ерекшеліктерін иеленіп, мәліметтерді қиын құрылымды ірі  МБ құруға қолданады.

Реляциялық модель өзінің атын ағылшын термині relation сөзінен иеленген. Реляцияық модельде МБ – бұл тікбұрышыты кесте – кортеждердің (жол) бірдей атрибуттармен (бағаны) қатынасы. Реляциялық МБ – бұл тәуелсіз немесе өзара байланысқан кестелер қатныса. Мәліметтердің реляциялық моделінің артықшылығы қарапайымдылық, икемділік, іске асыру тиімділігі балып табылады.

Delphi–дегі мәліметтер  базасы – мәліметтер кестесінің  колекциясы.

 

 

1.8 Ақпараттық жүйелердің архитектурасы

 

 

Қосымшалар мен МБ-ң орналасуна қатысты олар локалды және алыстатылған болады. Локалды МБ-мен операторлар орындау үшін локалды қосымшалар қолданылады, ал жойылған МБ-мен жұмыс үшін серверлік қосымшалар қолданылады.

Delphi-қосымша МБ-на қол жеткізуді BDE арқылы орындайды (BDE–Borland DataBase Engine – Borland фирмасының МБ-ң процессоры). BDE мәліметтерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін динамикалық драйверлері мен кітапханалар қатынасын білдіреді. BDE МБ-мен жұмыс істеуді камтамассыз ететін Delphi-қосымшалар орындалатын барлық компьютерларда қойылуы мүмкін. BDE-ні қолдану қосымшаға локалды және алыстатылған МБ-на қол жеткізуді қамтамасыз етеді.

Локалды МБ, сонда жұмыс  істейтін қосымшалар сол компьютерде  орналасады. Бұндай жағдайда ақпараттық жүйе локалды архитектура түрінде  болады (1.1-сурет). МБ-мен жұмыс бірқолданушылық режимде орындалады. Қажет жағдайда компьютерде басқа сол мәліметтерге қол жеткізетін қосымшаны жүктейді. МБ-н басқару үшін мәліметтерді арнайы басқару мен бақылау құралдары қажет.

Локалды МБ-на қол жеткізу  үшін BDE Paradox, dBase, FoxPro және мәтіндік файл форматындағы МБ-мен жұмыс істейтін стандартты драйверлер қолданылады.

 

Сурет 1.7.1.Ақпараттық жүйенің локалды архитектурасының схемасы

Локалды МБ қолдануда  желіде оған көпқолданушылық қол  жеткізуді ұйымдастыруға болады. Ол үшін МБ мен қосымшалар файлдары желі серверінде орналасады. Әрбір қолданушы өз қалпында осы қосымшаны жүктей алады. Сол кезде онда осы қосымша көшірмесін алады. Бұндай МБ базасын қолданудың желілік нұсқасы «файл-сервер» архитектурасына сәйкес келеді. Бұндай архитектурада қосымша әрбір компьютерде жазылуы мүмкін. Әрбір қолданушылық компьютерлік желіде мәліметтермен жұмыс кезінде оның көшірмесі коданылады. Ол әрқашан серверде орналасқан мәліметтермен жаңарып отырады.

Схема түрінде «файл-сервер архитектурасы» 1.7.2-суретте көрсетілген

Сурет 1.7.2. «Файл-сервер» архитектурасының схемасы

«Файл-сервер» архитектурасы  көбінесе көп емес қолданушылық желілерде  колданылады. Оны іске асыру үшін Paradox және dBase МББЖ-ң мәліметтер форматы жарайды. Оның артықшылығы – қарапайымдылық және қосымша бір қолданушыға құрылып, өзі орналасқан желідегі компьютерге тәуелсіздік.

«Файл-сервер» архитектурасының кемшіліктері:

1. Қолданушы өзінің локалды МБ-ң көшірмесімен жұмыс істейді, мәліметтер қандай да бір кестеге сұраным кезінде жаңарып отырады. Сонымен бірге серверден қажет мәліметтер бар барлық кестенің жаңа көшірмесі жіберіледі. Циркуляция нәтижесінде желіде үлкен көлембі мәлімет есебінен желіге күн түседі. Бұл ақпараттық жүйенің өнімділігіне және жылдамдылығын төмендетеді.
2. Әрбір компьютерде МБ өз көшірмесі болғандықтан онда бір қолданушының жасалған өзгерістер, басқа қолданушыларға белгісіз болады. МБ көшірмесін арқашан жаңартып, қолданушылар жұмысын сәйкестендіріп отыру қажет.
3. МБ басқару түрлі компьютерде жүргізіледі. Осымен байланысты бақылауды ұйымдастыру мен МБ бүтіндігін қолдануды қиындатады.

«Клиент-сервер» архитектурасында алыстатылған МБ желінің компьютер-серверінде орналасып, ал қосымша қолданушы  компьютерында орналасады. Компьютер-сервер клиенттен алыста орналасқандықтан, оны алыстатылған сервер деп аталады.

Клиент – бұл қолданушы  қосымшасы. Клиент мәліметтерді алу  үшін сұрау құрып оны жойылған серверге жібереді. Сұрау SQL тілінде  жасақталады. Ол мәліметтердің реляциялық моделінде қолданушы серверге қол жеткізудің стандартты құралы болып табылады. Сұранымды алғаннан кейін жойылған сервер сұранымды SQL-серверге жібереді. Бұл сұраным орындалуын қамтамасыз ететін және қолданушыға нәтижесін беретін жойылған МБ-н басқаратын арнайы бағдарлама.

«Клиент-сервер архитектурасының» схемасы 1.7.3-суретте көрсетілген

 

Сурет 1.7.3.«Клиент-сервер» архитектурасының схемасы

«Клиент-сервер» архитектурасының артықшылығы:

1. Желіде тек қажет мәліметтер болғандықтан күш түсіру төмендейді.
2. Мәліметтердің қайыпсыздығын жоғарлату үшін барлық клиенттердің сұранымын өңдеу серверде орналасқан біркелкі бағдарламамен орындалады. Ол МБ қолданудың барлық қолбанушыларға жалпы ережелерін қояды, мәліметтерге қол жеткізуді басқарады.
3. Клиенттік қосымшаларда МБ бақылау мен оған қол жеткізу жоқ болғандықтан қиындығы төмендейді.

«Клиент-сервер» архитектурасын іске асыру үшін көбінесе қолданушылық МББЖ колданады. Олар үлкен көлемді қолданушылармен организациялар немесе кәсіпорын ақпараттық жүйесін құруға мүмкіншілік беретіндіктен, өндірістік деп аталады. Бұл күшті есептеуіш техникасы мен арнайы қызмет көрсететін қиын жүйелер. Қызмет көрсетуді маман (немесе мамандар тобы) – МБ-ң жүйелік администраторы – орындайды.

Жүйелік администратордың негізгі тапсырмалары:

• МБ қорғау (қолданушының тыйым салынған әрекеттерінен);
• МБ бүтіндігін қолдау (оны бұзылудан қорғау);
• қолданушыларды әзірлеу мен оқыту;
• мәліметтерді тестілеу мен жүктеу;
• МБ-ң қорлық (резервтік) көшірмесін жасау;
• Ақпараттық жүйеге өзгерістер еңгізу.

Өндірістік МББЖ-ға Delphi – қосымшалардың қол жеткізуі SQL Links драйверлері арқылы жүргізіледі. Delphi үшін «туыс» болып табылады. МББЖ InterBase-пен жұмыс кезінде SQL Links драйверынсыз да жұмыс істейді.

Локалды МБ үшін қосымшалар бірдеңгейлі, ал «клиент-серверлік» –  көрдеңгейлік деп аталады. Қаралаған «клиент-сервер» архитектурасы екідеңгейлі болып табылады: клиент-қосымша мен МБ сервері. Онда мәліметтерді өңдеу мен қол жеткізуді ұйымдастыруға арналған құралдар мен код бөлігі клиент – қосымшадан қосымша серверіне ауыстырылады. Қосымша серверінде барлық клиенттік қосымшаға ортақ құралдар мен код орналасады.

Үшдеңгейлі «клиент-сервер»  архитектурасының артықшылығы:

• серверге ауыстырылған операция бөлігінің жұмысын жүкту;
• жүктеу есебінен клиенттік қосымшалар көлемін төмендету;

клиентті келтірудің қарапайымдылығы – сервер кодын  өзгерткенде клиент қосымша әрекеті  де өзгереді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Delphi тілінің интеграцияланған  ортасы. Компоненттер палитрасы

 

Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар интеграцияланған IDE (Integrated Development Environment) ортасында жасалады. Ол компьютердің программалаушымен қарым-қатынасын ұйымдастырады және әр түрлі басқару элементтерінен құрылған бірнеше терезелерден тұрады. IDE интеграцияланған ортасының құралдарын қолдана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, программалық код жазуға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады. Бұл жағдайда, программа кодын жазу, оны түзету және орындау сияқты барлық әрекеттер IDE  ортасында орындалады.

Delphi-дің интеграцияланған ортасы көптерезелі  жүйе болып саналады. Ол төмендегі терезелерден тұрады:

• Негізгі терезе (Delphi 7- Project1.dpr)
• Объектілер ағашын шолу терезесi (Object Tree View)
• Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector)
• Форма құрастырушыcының терезесі (Form1. dfm)
• Код редакторының терезесі (Unit1. pas)
• Код сілтеушісінің терезесі (Exploring Unit.pas)

Дельфиде дайындалатын программа жоба деп аталады. Жоба форма терезінде орындалады (қалыпты жағдайдағы аты- Form1).

• Жоба құру үшін формаға Компоненттер палитрасынан түрлі компоненттер орналастырылады.

Программадан объект қасиеті мен әдістеріне қатынау  қалай жүзеге асыратынын қарастырайық.

Объект қасиетін көрсету келесі форматта жүзеге асырылады:

<объект атауы>.<қасиет  атауы>

Объект атауынан кейін бос орынсыз  нүкте белгісі қойылады да, төмен  қарай ашылатын тізімнен  қажетті  қасиет атауы таңдалады.

Кейде объект қасиетінің өзі объект болуы мүмкін. Онда бұл қасиетке сілтеу арасына нүкте қойылған объектілер тізбекшесі арқылы көрсетіледі.

Delphi ортасында жасалған қосымша  бір жобаға біріктірілген бірнеше элементтен тұрады. Олар файл типімен бірге төменде көрсетілген: