Буржуазные реформы 60-80-х гг. 19 века и особенности их проведения в Беларуси

Рэфарматары выступалі  супраць гандлю індульгенцыямі (граматамі, якія адпускаюць грахі), усеўладдзя і  разбэшчанасці каталіцкй царквы, пышнай абраднасці, царкоўнага землеўладання (царква не павінна быць багатай, яна не можа эксплуатаваць сялян).

Яны не прызнавалі вучэнняў айцоў цэрквы, выступалі  супраць дагмата, што толькі каталіцкая царква з’яўляецца пасрэднікам паміж  чалавекам і Богам. Рэфарматары  выступалі за перабудову царквы, аднаўленне чысціні хрысціянскай рэлігійнасці, лічылі, што асновай сапраўднай веры з’яўляецца толькі Біблія (Евангелле) – прыхільнікі Рэфармацыі называлі сябе евангелікамі.

Кальвінізм, лютэранства, цвінгліянства. !!! Для вызначэння ўсіх плыняў Рэфармацыі выкарыст тэрмін пратэстантызм ( тэрмін узнік у 1529 г., калі насельніцтва Свяшч.Рымскай імперыі германскай нацыі выступіла з пратэстам супраць рашэння імператара аб забароне далейшага распаўсюджання некаталіцкіх рухаў).

Суседства з  лютэранскай Прусіяй, еўрапейскае  кнігадрукаванне, знешні гандаль, вучоба выхадцаў з ВКЛ у еўрапейскіх універсітэтах.

1) Рэфармацыя  ў ВКЛ пачала распаўсюджвацца  толькі з сярэдзіны XVІ ст. – пазней, чым у Заходняй Еўропе.

2) Сацыяльная  асаблівасць: Рэфармацыя ў ВКЛ  не стала народнай, яна ахапіла  толькі магнатаў, шляхту, часткова гарадскія вярхі.

3) Палітычная  асаблівасць:магнаты і шляхта  пад крылом новай веры  хацелі  адгарадзіцца ад каталіцкай Польшчы  і аслабіць уладу князя, якога  падтрымлівала каталіцкая царква

4) значны ўплыў  на Рэф-ю аказалі рэнесансава-гуманістычныя павевы → фарміравалася рэлігійна талерантнае грамадства (у той час, як у Зах Еўропе пачыналіся рэлігійныя в-ны)

5) на тэрыторыі  ВКЛ Рэфармацыя (“ерась”) праходзіла  і ў праваслаўнай царкве. Яны  выявілася праз рух несцяжацеляў, якія выступалі супраць накапіцельства, царкоўнага землеўладання.

Шляхту прываблівала тое, што пратэстанцкая царква адмаўляецца  ад землеўладання і можна было пашырыць свае ўладанні.

 Кальвінісцкія  абшчыны называліся зборы. Першая  абшчына ўзнікла ў 1553 г. у  замку Мікалая Радзівіла Чорнага у Вільні.

У 60-70-х гг. XVІ ст. зборы ўзніклі ў Нясвіжы, Клецку, Полацку, Койданаве, Лоску... Усяго 80 кальвінісцкіх абшчын.  

Рэлігійная праграма: супраць царкоўнага дагмата аб трыядзінстве бога: Ісус Хрыстос – чалавек.

Сацыяльная праграма:  выступалі супраць прыгнёту, войнаў, за ліквідацыю прыватнай уласнасці; (С.Будны, В.Цяпінскі) – за паступовыя перамены ў феадальным грамадстве, асветніцтва пануючых саслоўяў і ўсяго насельніцтва.

1) Рэфармацыя  садзейнічала пашырэнню асветы  пры зборах адкрываліся школы, актывізацыі духоўнага жыцця грамадства, распаўсюджанню ідэй гуманізму, чалавечай роўнасці, дабрачыннасці. Пры зборах ствараліся шпіталі, друкарні (у Берасці ў 1563 г. быў надрукаваны поўны звод Бібліі, а ў Нясвіжы ў 1562 г. С.Будны выдаў “Катэхізіс”)

2) Рэфармацыя садзейнічала  барацьбе магнатаў ВКЛ за палітычную  адасобленасць ад Польшчы

К. XVІ ст. быу створ ордэн езуітаў (! С.Будны езуітаў называў “чортавым семем”), якія сталі асноўнымі сродкамі барацьбы з Рэфармацыяй. У 1545-1563 гг. – Трыдэнцкі Усяленскі сабор, які замацаваў дактрыну Контррэфармацыі. 

Тут не было кастроў інквізіцыі. Паступова зачыняліся пратэстанцкія  храмы, друкарні, прыхільнікі найбольш радыкальных рэфармацыйных рухаў  высяляліся за межы РП.

Контррэфармацыя ў ВКЛ  выявілася ў місіянерска-прапаведніцкай дзейнасці каталіцкай царквы, у пашырэнні функцый і ўладанняў касцёла, стварэнні новых рэзідэнцый, манаскіх ордэнаў, узрастанні ўплыву католікаў у палітычным жыцці дзяржавы.

8.Брэсцкая  царкоўная унія. На хвалі КР нарадзілася Берасцейская царкоўная ўнія 1569, якая падпарадкавала правасл.царкву РП Папе Рым-му і ўзмацніла пазіцыі Ватыкана. Новае веравызванне аддалілася ад праваслаўя і не злілося з каталіцтвам. Правасл.апазіцыя правяла свой сабор, дзе аб’явіла імпічмент уніяцкім уладыкам, адлучыў іх ад царквы. Каралеўскі ўніверсал 15 каст-ка 1569 зацвердзіў цакоўнае злучэнне. Шмат зрабіў для ўніяцкай царквы мітрапаліт І.Руцкі. імкнуўся да “універсальнай” ўніі-аб’яднання правасл-х і ўніятаў у рамках адной царк-й арг-цыі. Буйным дзеячам уніі быў полацкі архіепіскам Кунцэвіч. У сваёй дзейнасці сустрэў супраціўленне мясцовага насельніцтва, таму што распаўсюджваў уніяцтва жорсткімі метадамі, зачыняў правасл.храмы, забараняў правасл.набажэнс-тва. З другой пал.17ст. польскі касцёл пачынае праследаваць уніятаў як не выканаўшых сваё прызначэнне.

У 1685-1686 Кіеўская мітраполія падпарадковаецца Маск патрыярхату. Умяшанне Расіі ў справы бел.-укр.праваслаўнай царквы схілілі на мяжы 17-18ст.трох правасл-х  епіскапаў да ўніі. У РП засталася  толькі адна правасл-Бел (Магілёўская) епархія. Адмоўна ставіўся да прамаскоўскай арыентацыі мітрапаліт Сільвестар Косаў. Законы 1668 і 1674 адступніцтва ад каталіцтва і ўніяцтва абвешчана крымінальным злачынствам і падлягала пакаранню выгнаннем з дзяржавы. У 1676 правасл.барцтвы былі пазбаўлены прывілеяў. У 1699 праваслаўныя страцілі права займаць выбарныя магістрацкія пасады. Пасля войнаў сяр.17ст. рэшткі праваслаўнай шляхты пераходзяць у каталіцтва. Пастановай сойма 1712 было забарон замацоўв дзяржпячаткай дакументы, якія прадугл выгады для некатолікаў. Расправа з полацкімі базыльянамі ў 1705 разбурэнне Саф сабора ў 1710, спусташэнні базыльянскіх кляштароў, арэшты і вываз у Расію уніяцкай іерархіі, пятроўская палітыка ліквід ўніяцкай царквы. Уніяцкая вера з-за таго ператвараецца ў “халопскую”. Пётр1. Галоўным для праваслаўя і цэнтрам антыўніяцкай барацьба на Б. і РП на працягу 18ст. заставалася Магілёўская епархія.

9  XIV—XV-. стан-не бел. л-ры: жыціі, хаджэнні, пропаведзі. Рыгор Цамблак (царк. пісьм-к і прапаведнік) летапісанне (XII—XIII): "Летапісец вялікіх князёў літоўскіх" (к.1430, Смаленск)  архітэктура: замкі-крэпасці. У ХІП ст. да іх уводз. мураван. вежы-данжоны (у Камянцы, Гар., Бярэсці, Навагр., Пол., Тураве) + Лідскі замак тыпу “кастэль” (20-ыя гг XIV) + замак у Крэве (30-ыя гг XIV)  . культа. арх-ра – бел. готыка. Сафійскі сабор у Пол., перабуд. ў 1494—1505 гг. у храм-крэпасць. Жывапіс: манументальн. роспісы, іканапіс, партрэт. абразы "Маці Боская Замілаванне" з Маларыты Брэсц-кай вобласці, "Маці Боская Іерусалімская" з Пінска + партрэты гіст. дзеячаў.

Культура 16 – 1/2 17ст. Адрадж. – эп. найвялікш. Дасягненняў. Гум-м сцвярджае высок. годнасць чал-ка, ставіць дабро крытэрыем грам. прагрэсу, абараняе ідэалы справядлівасці, чал-любства, свабоды. XV—XVIстст. - эканам, сац-паліт і ідэалагіч перадумовы д/станаўлення к-ры А. ў ВКЛ: рост гарадоў, раз-цё таварна-грашовай гасп-кі, павеліч. гандлёва-рамесніцкага нас-ва, фармірав. бел. нар-сці і нац. самасвядомасці, пашыр. кантактаў з краінамі Зах. і Цэнтр. Еўр. XVI— 1/2 XVIIст. - к-ры Бел., набірае сілу свецкі кірунак у жывапісе, літ-ры, развів. кнігадрук-не, адукацыя+імпарт кніжнай прадукцыі з-за мяжы і камплектаванне бібліятэк, цікавасць да антыч. к-ры і філасофіі. Верацярпімасць. Статуты (1529,66,88). Мецэнацтва (друкарні і тэатры Радзівілаў). Дэмакратызацыя к-ры. Імкненне да раскошы, ведаў, навукі, мас-ва. Узнікаюць 1-я свецкія бібл-кі. 16 – 1/2 17ст. - працягв. стварэнне летапісаў:“Хроніка ВКЛ і Жамойцкага”,”Баркулабаўскі летапіс” (17ст). 2/2 16 ст. – сетка езуіцкіх школ (Полацк, Нясвіж, Гародня) + езуіцк.калегіумы (Полацк, Мн). 1579 – у Вільні – езуіц. акадэмія – 1я ВНУ у ВКЛ. Кнігадрук-не: 1550-70 – у Берасці дзейніч. 1я на тэр. суч. Бел. друкарня. + ў Нясвіжы (С. Будны “Катэхізіс” – кірылічны шрыфт). + Скарына, Цяпінскі. 1619 – Граматыка М.Сматрыцкага. Сяр.1570х – П.Мсціславец заснаваў у Вільні друк-ню (выдадзены статут 1588). + М.Гусоўскі. Найбольш распаўсюдж. від жыв-су - абраз. На  пач. 17ст. складв. бел. іканапісн. школа. Кан. 16 – 1/2 17ст. – барока: жыв-с: прапрацоўка складак адзення, спалучэнне колеру. Бел. станкавы партрэт: росквіт - 17ст. “Сармацкі партрэт” (парт. княгіні Кацяр. Слуцкай, канцлера Л. Сапегі). Дойлідства:  2/2 17ст. -  1ыя збудаванні рэнесан. стылю + рысы готыкі (Спаса-Праабражэнск. ц-ва ў Заслаўі, фарны касцёл у Клецку). Кан. 16ст пад уплывам А. страчваюцца абаронч. вежы. + з’яўленне і станаўленне нов. маст. стылю – барока (езуіцкі касцел у Нясвіжы). Буйныя асяродкі царк. і свецк. музыч. к-ры ў 16-17ст. – брацтвы (муз. Адукацыю) з 16ст. пашыраецца батлейка.

10.Паліт  крызіс РП. Б-ба магнацкіх груповак. Шляхта прызнавала існуючы ў краіне лад аптымальным і супраціўлялася любым рэформам. Палітпраграмы літвінскай шляхты зводзілася да патрабавання “нічога новага”. Гарантам нязменнасці ладу РП лічылася права “liberum veto”. “Залатая вольнасць”  абарачвалася самавольствам, беспарадкамі, анархіяй, асабліва ў часы бескаралеўя.З аслабленнем цэнтр-най ўлады узмацнялася магутнасць буйнейшых магнатаў. Для вядзення войнаў урад РП займаў буйныя сумы ў магнатаў. Не маючы сродкаў для іх пакрыцця ён раздаваў дзярж.землі. У выніку утвары-ліся вялікія латыфундыі Радзівілаў, Сапег, Вішнявецкіх, Агінскіх, Тышкевічаў. Магнаты ператварыліся ва ўдзельных князёў, мелі прыватнае войска з дапамогай якога велі паміж сабой барацьбу за ўладу у дзяржаве. У 17 і 18ст. магнатэрыя-кіравала дзяржавай. У маі 1655 Радзівіл прапанаваў курарюсту Брандэрбурга пратэктарат над ВКЛ, а ў жніўні у час польска-шведскай вайны, перайшоў у бок шведаў і падпісаў дагавор аб уніі ВКЛ са Швецыяй. У наступным годзе ён здрадзіў шведам і стаў генерал-губернатарам герцагства Прусіі. Кароль падтрымліваў Сапегаў і Агінскіх. У перш.пал.80-х перамаглі Сапегі. Яны атрымалі ад караля высок.пасады ў дзяржаве. Умацаваўчы сваё становішча Сапегі сталі выступаць супраць караля. У 1696 ураўнаваць сваі правы з польскай шляхтай.Памёр кароль РП. Выбары караля-палітбарацьбой. У 1697 Аўгут2 заняў карал-кую і княж-ую пасаду.. Канфлікт паміж Сапегамі і часткай шляхты ВКЛ на чале з Глінскім і Вішнявецкімі набыў хар-р грамадзян.вайны. Ў 1700 адбылася бітва. Атрады шляхты разграмілі войска Сапегаў. Сапегі пакінулі краіну і шукалі заступніцтва ў шведскага караля Карла7.Крызісныя з’явы ў грамадска-паліт.жыцці РП абвастрылі нявырашанасць рэлігійнага пытання.

Спроба  рэформ у РП. Падзелы РП. У сяр.18ст.РП паліт.крызісу. У пач.60-х у РП вагу мела сям’я Чартарыйскіх.План рэформаў: ліквідавана права “Ліберум вета”, створана “канферэнцыя караля з міністрамі”- ажыццяўляў выканаўчую ўладу, захады па ўпарад-каванню фінанс.сістэмы, дзяржавы, скасаваны ўнутр.мытні. Расія і Прусія не жадалі ўзмацнення РП пратэст рэформы. У 1732 правасл-ыя і пратэстанты былі пазбаўлены права абірацца на соймы, у трыбунале, у 1764прынята пастанова аб смерці, хто перайдзе з каталіцтва ў іншае веравызванне. У кастрычніку 1767 пачаў працу сойм, у парадку якога стаяла пытанне аб ураўнаванні ў правах дысідэнтаў і вяртанне да рэформенных парадкаў. Дысідэнты былі ўраўнаваныя ў правах з католікамі. Ваен.дзеянні. Праз год канфедэраты перамаглі аб’яднаныя сілы карал-кай і царскай армій пад Бераставіцай, Слонімам.23 верасня 1772 войска канфедэратаў балі разбіты пад Сталовічамі. Фрыдрых2 пачаў рабіць загады на падзел РП. 5 жніўня 1772 у Пецярбургу была падпісана канвенцыя, згодна з якой акрэсліваліся ўмовы і межы падзелу. Прусіі-паўночна-зах.частка Польшчы, Аўстрыі-поўдзень Польшчы і Галіцыю, Расіі-землі на ўсход ад Дняпра і Дзвіны. Пасля первага падзелу РП яшчэ не перастала існаваць як самастойная дзяржава. У 1775 было зроблена спроба стварыць у РП камітэт міністраў. Была сфарміравана Пастаянная рада. Вял.ролю ў жыцці краіны адыграў Чатырохгадо-вы сойм(1788). Сойм абвясціў сябе канфедэрацыяй, што дазваляла моцы права “ліберум вета” (у 1790).У студзені 1791 сойм прыняў “Кардыяльныя правы” абвяшчалася пануючае становішча каталіцк.царквы. “Закон аб гарадах” 21 красавіка 1791 за мяшчанамі было прызнана права набыцця зямель.маёнткаў, абіраць органы самакіравання. “Канстытуцыя РП 3 мая”-дзярж.дакумент, які рэгуляваў арганізацыю дзярж.улады, права і абавязкі грамадзян. Канстэтуцыя складалася з прэамбулы і 11 раздзелаў. РП-пераўтваралася ў канстытуцыйную манархію.Рэлігія-каталіцізм. Падзел улады:заканадаўчую, выканаўчую і судовую. 23 студзеня 1793 у Пецярбургу падпісана канвенцыя-2-й падзел. Прусіі адышлі Вялкіпольчша, Гданьск і Тарунь; Расія атрымала частку Беларусі да лініі Друя-Пінск, а таксама Заходнюю Украіну і Падолію. Падзел РП выклікаў абурэнне і рост патрыятычн.настрояў слаёў насельніцтва. Паўстанне-план-захапіць Кракаў.Праведзены арэшты, пакарання, расфарміраванне арміі РП. Частка войскаў рушыла з Мазовіі ў бок Кракава-і заняты атрадам Касцюшкі. 24 сакавіка 1794 на кракаўскім рынку быў абвешчаны Акт(ўтваралася Вышэйш.нац-ная рада)паўстання грамадзян, жыхароў Кракаўскага ваяводс-тва. Створаны рэвалюцыйныя суды. Т.Касцюшка-стаў кіраўніком. Паўстанне ў ВКЛ у маі 1794 дасягнула найвышэйшага ўздыму. 6 чэрвеня бітва ля  Шчакаціны скончылася параженнем Касцюшкі. Але паўстанне пашыралася. У сярэдзіне лета рускія пачалі выціскаць атрады з Б-сі. 12 жніўня была ўзята Вільня. Паўстанцы адышлі. Няўдача паўстання прадвызначала ліквідаванне РП. 24 кастрычніка 1795-3-й падзел. Прусія-Мазовію і частку Літвы да Нёмана, Аўстрыя-паўднёвую і цэнтр.Польшчу з Крака-вам, Сандамірыі, Люблінам і Холмам, Расія – Зах.Беларусь, Літва, Курляндыя, частка Валыні. 1796-1797-адміністрацыйная рэформа. Створаны губерні: Беларуская (Полацкае і Магілёўскае намесніц-твы) з гебурнскім горадам Віцебскам; Мінская з Мінскам; Літоўская (Слонімкая і Віленская губерні) з горадам Вільняй.

11.Сель  гасп Беларусі ў ХVІ – ХVІІ ст.

Першапачаткова  вял.князь літ-кі лічыў-ся вярх-ым уласнікм усёй зямлі. З к.14ст. побач з велікакняжыцкай  стала прызнавац-ца і прыватная  ўласнасць на зямлю: княжыцкая, баярская, царкоўная. Паступова ўся зямля  ў ВКЛ падзялілася: дзярж.,прыватнаўласніцкую і царк.. Сяляне:дзярж.,прыват., царк. Поўнай уласнасцю феадалаў была чэлядзь нявольная. Утрымлівалася чэлядзь месячынай, якая была форма аплаты яе працы. Цяглыя сяляне мелі меньшую залежнасць ад уладальніка і карысталіся зям-мі наделамі(сядзібнай і агародніцкай зямлі, поля, сенажаці). За карыстанне зямлёй сяляне абавязаны плаціць уласніку пэўную рэнту. Формы рэнты: адработанную, грашовую(чынш)і прадуктовую. Выконв.: талокі агульныя сезонныя гаспад. работы.Цяглыя сяляне дял. : на “пахожых” і “непахожых”. Прывілей 1447 пачаў працэс абгрунтавання прыгоннага права ў ВКЛ. Пражылі на зямлі феадала 10 гадоў, становяцца “непахожымі”, старажыхарамі і спадчанае валоданне селяніна зямлёй. Спачатку сяляне маглі вызваліцца ад няволі продажам сваёй вотчыны, той хто прадаў станавіўся вольным. Кантынгент “пахожых” сялян папаўняўся з катэгорыі служак. Людзі служэбныя, яны таксама былі земле-карыстальнікамі.Галоунай іх павіннасцю была ваен.служба. У мірны час яны раз’язджалі па справах княжыцкай адміністрацыі. Яны таксама неслі павінасці з цяглымі сялянамі. Каб павысіць прыбытнасць маёнткаў Жыгімонт2 ў 1557 правёў у дзярж-х землях рэформу-“Устава на валокі”. Зямля падзялялася:надзелы, валокі, памерам 21,3 га кожны. Лепшыя землі забіраліся пад княж.фальваркі, у якіх сяляне адбывалі паншчыну. Кожная сялян.гаспадарка замацоўвалася за часткай валокі. Селянін станавіўся прыгонным. Цяглыя сяляне павінны за кожную валоку працаваць на 2 дні на тыдзень у фальварку, і плаціць натур.аброк, уносіць грашовы чынш і выконваць працоўную павіннасць у княж.замках. Валочная памера была праведзена і ў маёнтках феадалаў. Рэформа была першым умешаннем дзярж.улады ў працэс землеўладкавання ў ВКЛ. Яна спрыяла масаваму запрагоньванню сялян. Статуты 1566 і 1588 устанавілі 10, а потым 20 гадавы тэрмін вышуку беглых сялян і вяртанне іх гаспадарам. Гэта азначала канчатковае афармленне прыгон-га права на Беларусі і ў усім ВКЛ. Сялян стала можна прадаваць, мяняць, аддаваць у якасці закладу як усю сям’ю, так і асобных яе членаў. У выніку валочнай памеры прыбыткі феада-лаў ад маёнткаў значна выраслі. У Зах.і Цэнтр.Бела-русі ажыц-цяўленне рэформы прывяло да замены абшчыннага землекарыстання падворным. Экан.становішча і сац. Супярэчнасці. заняпад бел. зямель, т.к. в-ны. + засуха + эпідэмія (1708-1711) + Пн в-на. С/г, гарады, рамяство, гандаль -глыбокі заняпад. Аднаўлен. с/г -павольна. паколькі казна не м. сродкаў д/аднаўл. гас-кі. Вызвал. ад паншч. сяляне змаглі адрадз. с/г Пач. працэс рацыян-цыі памешч. гасп-кі. Буйн. феадалы арыент-я на замеж. рынак. Сяр. і дроб. прадавалі збожжа на месцы, у гарадах і мястэчках. да сяр. XVII ст. - заснаваны дроб. прамысл. прадпр-вы феадалаў. З 30-х гг XVIII ст. іх кол-ць пач. павяліч. ў 30—40-я гг т.к. вотчын. прадпр-ва і будаўніцтва феадалы найм. кваліфікаваных вольных майстроў + падзел працы п/ж гор. і вёскай.Þрамесн. на вёсцы стала<. Да сяр. XVIII гарады у заняпадзе. Развіцце і рамесн. вытворч. промысл., гандаль, павыш. знач. гандлёва-прамысл. дз-ці ў занятках гараджан. Нов. рыса эк. ж. – ўзн-не ў некаторых магнат. мястэч. прамыс. пр-ваў мануф. тыпу, на якіх выкарыст. праца прыгон.. Першыя мануфактуры – 10-30-я гг XVIII ст.: у Налібоках і Урэччы (шкло), у Свержані — фарфор. мануф. Гандл. сувязі з Прыбал., П. і Р. вывазілі сукно і тканіну, галантарэю, мет. вырабы, гарбарныя.