Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда деңгейлеп саралап оқыту технологиясын пайдалану

Алдымызға қойылған міндеттерді шешу, республикамызда қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі осы саналы жан-жақты өзгертуге бағытталған кешенді шығармалармен тығыз байланысты. Білім беру ісіндегі жаңа процестің мақсаты, бағыты, сипаты Қазақстан Республикасының тэуелсіз егеменді мемлекет болуына, үлттық білім беру ісінің элемдік білім жүйесіне кірігуіне тығыз байланысты.

Бастауыш сынып мұғалімі денгейлік саралап оқыту технологиясын пайдалану үшін мыналарды ескерген жөн;

-сыныптағы оқушылардың жас ерекшеліктері  мен білім деңгейлерін ескеру;

- эдістеме мен технологияның сабақтастығы;

-оқушының өз бетінше  іс-эрекет жасау тэсілдерін меңгеруіне  мүғалім тарапынан көмек беруді біртіндеп азайту;

- мүғалімдердің ықыласы мен шеберлік деңгейінің болуы т.б.

17

 

Егер мұғалім жаңаша эдіс-тэсілдерді жүйелі, орынды қолдана білсе, оқушылар өз ойларын еркін айтып қорытынды жасай алады, шығармашылық жұмыс жасауға дағдыланады, жүйелі білім алады.

Денгейліп саралап оқыту технологиясы оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыруда алатын орны ерекше. Окушының ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетеді, танымдық белсенділігі, сабаққа қызығушылығы артады, өз бетінше білім алуға талпынады.

Жас бала не нэрсені болса да білуге құмар, қызыққыш, колымен ұстап, көзбен көргенді жақсы көреді. Оқушылардың қызығушылығын арттыру жақсы ұйымдастырылған сабаққа байланысты. Сондықтан, эрбір сабақта бұрыннан белгілі мэліметтерді қайталай бермей, оқытудың жаңа эдіс-тэсілдерін іздестіру қажет.

18

 

Математика сабақтарында деңгейлеп саралап оқыту технологиясын

пайдаланудың тәжірибесі. 2.1. Бастауыш мектепте математиканы оқыту процесінде денгейлеп саралап оқыту технологиясын пайдаланудың тиімділігі.

Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский: «Сабақ жас өспірімдердің интеллектуалды өміріне қүр ғана сабақ болып қоймас үшін ол қызықты болуы шарт», - деп айтқан. Қызықты сабақтар мүғалімнің ашқан жаңалығы, өзіндік қолтаңбасы, эдістемелік ізденісі, қолданған эдіс-тэсілдері арқылы ерекшеленіп, шэкірт жүрегінен орын алады.

Оқушыларға сапалы білім беру жолында оқыту эдістерін жетілдіру - эр мүғалімнің басты міндеттерінің бірі. Бүрын ісімізге біржақты қарап, оқытуды тек сабақты жақсы беру деп санап едік. Соның салдарынан барлық ауыртпалық мұғалім мойнына түсті, ол өзі сабақ айтады, сөйлейді, сүрайды. Қазіргі таңда мүғалім көп ізденіп, сабақты қосымша жүмыстармен толықтырса, алдына қойган мақсатына жете алады. Ягни, бастауыш сыныптан бастап оқушылардың ақыл-ойын жетілдіруде, іскерлік білім, білік пен дағдыларды қалыптастыруда жаңа технологиялырды сабақ барысына кеңінен қолдану оң нэтижесін беріп келеді.

Математика сабактарында оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыруда, эсіресе олардың жан-жақты қалыптасып дамуында денгейлік саралап оқыту технологиясының рөлі өте үлкен.

Мысалы, математика сабағында денгейлік саралап оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың логикалық ойлау қабілеті дамиды, ойларын жүйелеуге, ашық айтуға үйренеді, ойлау процесін (талдау, жинақтау, салыстыру, абстракциялау) меңгереді, тез есептеуге, ізденімпаздыққа, тапқырлыққа үйренеді т.б.

Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда тиімді эдістерді пайдалану арқылы оқушының білімге деген қызығушылығын арттыруға, терең ойлау қабілетінің   белсенділігін   қалыптастыруға   болады.   Бүған   дейін   оқушы

19

 

мұғалім мен оқулыққа ғана бағынатын тыңдаушы еді өз ойын дэлелдей алатын түлғаға айналады.

Деңгейлік тапсырмаларды енгізудің мақсаты - сынып оқушыларын «қабілетті жэне қабілетсіз» деп жасанды түрде эртүрлі жіктерге бөлуді болдырмау.

Оқушыны деңгейге бөліп оқыту үшін сабақ жаңаша жоспарланады. Балаларға деңгейлік тапсырмалар беру арқылы сан түрлі жүмыс жүргізіледі жэне алған білімін жүзеге асыра алатындығы тексеріледі. Өз бетімен жүмысты орындауға бейімділігі бақылауға алынады. Қорытындысында деңгейлік тапсырмалар арқылы жүмыс жасаудың тиімділігі байқалады. Оқушының белсенділігі мен іскерлігі артып, шығармашылыққа үмтылады. Деңгейлік оқыту барысында біліктілікке жетеді.

Әр шығарманың тақырыбын меңгерту барысында үстаз алдына қойған мақсаты мен шеберлігін үштастыра түрлендіріп отыруы тиіс. Шэкірттердің қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне сай білім орталарға көмектесіп, қабілеті жоғарыларға ерекше назар аударуы қажет. Мүнда деңгейлік оқыту технологиясының маңызы ерекше.

Оқушы түлғасының дамуына максималды себепкер болу үшін дамыта оқыту идеясы бойынша үстанымдар жүйесі қалыптасқан. Соның ішінен ана тілі сабағында басшылыққа ала отырып, қолдануға ыңғайлысы мыналар:

• Оқыту процесінде танып-білуге арналған материалға және оны игеруге оқушының қызығушылығын тудыру.
• оқытуда білім дайын берілмеуі тиіс, оқушы білім тереңіне қарқынды ой еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау арқасында өзі жетуі керек.

-Жүмысты тексеруде баға оқушының  жеткен нэтижесіне емес, оның  еңбегінің мөлшеріне сэйкес қойылуы  керек.

Денгейлік саралап оқыту технологиясын оқушыларды әртүрлі іс-эрекетке тартуды қүптайды, сабақта дидактикалық ойындар, пікірталастар, ойлау, қиялдау, есте сақтау, тіл байлығын, логикалық ойлауын, шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған оқыту әдістерін қолдануды

20

 

үсынады. Яғни күнделікті сабақта оқушылардың жоғары білімдік пен адамгершілік қүндылықтарын арттырсақ, жеке түлға білімдегі шындықты іздеу, салыстыру, дэлелдеу, зерделеу, өз іс-эрекеттерін салыстырып, өзіне-өзі баға беруге дағдыланады.

Оқушылардың танымдық белсенділігін жэне оқыту процесінде, тілді дамытуда өзіндік жүмыстарды жүргізуге көп көңіл бөлінуі керек. Өздігінен жасайтын түрлі оқу жүмыстары балалардың белсенділігін арттырады, тапсырмалармен белсенді түрде жүмыс істеуге ынталандырады. Өзіндік жұмыс балалардың шығармашылық эрекеті мен ынтасын дамытуда жэне көздеген мақсатқа жетуге мүмкіндік береді.

Ал жаңа технологиялар дэстүрлі түрде оқытуға жаңаша сипат беріп, оқу материалын түсіндіру процесін оңтайландырады жэне балалардың оқуға деген ынтасын арттыруға ерекше ықпал етеді.

Бастауыш сыныпта денгейлеп саралап оқыту технологиясын пайдаланудың тиімділігі ретінде мынадай мәселелерді атап өтуге болады:

а) Оқушылар өздеріне қажетті ақпаратты жедел түрде алады; 
э) Білім сапасын арттыруға септігін тигізеді;

б) Көзбен көріп, қолмен үстап сезіну немесе қүлақпен есту мүмкіндіктері 
болмайтын түрлі қүбылыстар мен әртүрлі тэжірибе нэтижелерін көріп, 
сезінуге мүмкіндік береді;

в) Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырады, оқу іс-әрекетін 
белсендіреді;

г) Оқушылардың ой-өрісін, дүниетанымын кеңейтуге ықпал жасайды. 
Жаңа  технологияны   меңгеру   мүғалімнің   интеллектуалдық,   кәсіптік,

адамгершілік, рухани, азаматтық келбетінің қалыптасуына игі эсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тэрбие процесін тиімді үйымдастыруына көмектеседі. Егер мүғалім жаңаша эдіс-тәсілдерді жүйелі, орынды қолдана білсе, оқушылар өз ойларын еркін айтып қорытынды жасай алады, шығармашылык жүмыс жасауға дағдыланады, жүйелі білім алады.

21

 

Педагогикалық технологиялардың оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыруда алатын орны ерекше. Оқушының ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетеді, танымдық белсенділігі, сабаққа қызығушылығы артады, өз бетінше білім алуға талпынады.

Жас бала не нэрсені болса да білуге кұмар, қызыққыш, қолымен ұстап, көзбен көргенді жақсы көреді. Оқушылардың кызығушылығын арттыру жақсы ұйымдастырылған сабаққа байланысты. Сондықтан, әрбір сабақта бүрыннан белгілі мэліметтерді қайталай бермей, оқытудың жаңа эдіс-тэсілдерін іздестіру кажет.

Оқушыларға сапалы білім беру жолында оқыту эдістерін жетілдіру - әр мүғалімнің басты міндеттерінің бірі. Бүрын ісімізге біржақты қарап, оқытуды тек сабақты жақсы беру деп санап едік. Соның салдарынан барлық ауыртпалық мүғалім мойнына түсті, ол өзі сабақ айтады, сөйлейді, сұрайды. Қазіргі таңда мүғалім көп ізденіп, сабақты қосымша жұмыстармен толықтырса, алдына қойған мақсатына жете алады. Яғни, бастауыш сыныптан бастап окушылардың ақыл-ойын жетілдіруде, іскерлік білім, білік пен дағдыларды қалыптастыруда денгейлеп сарала оқыту технологиясын сабақ барысына кеңінен қолдану оң нэтижесін беріп келеді [16].

Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектеп бағдарламаларында математиканы оқытудың негізгі мақсаты ретінде оқушыны түлға ретінде қалыптастыру мен оның қоғамдағы рөлін анықтау қарастырылады. Математика курсында негізінен екі бағыт алынады, олар: жалпы жэне жекелік. Біріншісі, қоғамның мектептерге қойылатын талаптарына сай сауалдарды анықтаса, екіншісі, оқушылардың қабілетін, кызығуын, дамытылуын анықтайды.

Көрсетілген мақсатқа жету үшін мектептегі математиканы оқыту үрдісіне қажетті зерттеу үрдісін жүргізу керек. Зерттеудің осы үрдісімен айналысатын ғылым математиканы окыту эдістемесі болып табылады. [24]

Жалпы   білім   беретін   мектептің   3-сыныбына   арналған   математика оқулығы    жайлы    айтатын    болсам,   оқулық       авторлары    Оспанов    Т.,

22

 

Қүрманалина ILL, Қайыңбаев Ж., Қосанов Б., Ерешева К. Оку қүралы ' Мың көлеміндегі сандар" тарауы негізінде мынадай тақырыптардан тұрады:

1. Қосу жэне азайту (қайталау, 4 сағат).
2. Көбейту жэне бөлу (22 сағат).
3. Кестелік көбейту жэне бөлу (55 сағат).
4. Ауызша көбейту жэне бөлу (50 сағат).
5. Жазбаша көбейту жэне бөлу (29 сағат).
6. Біз нені үйрендік? (10 сағат) [14]

Математика сабағына қойылатын талаптарды былайша бөліп көрсетуге болады:

• сабақтың дидактикалық мақсатын айқындау;
• сабақта оқу материалының ерекшелігіне сай проблемалық жағдайларды туғызу;
• танымдық процестің логикасын сақтап, оқу процесінің дамытушылық сипатын қажет ететін пікір мен ой қорытындыларын жасауға оқушыларды үйрету;
• балалардың жас жэне дербес ерекшеліктерін есепке алу;
• білімнің қоғамдағы дэрежесін көтеру үшін дарынды балаларды анықтау, олардың бейімділігін, қабілетін дамытуға жағдай жасау, т.б.[20]

Бастауыш сыныптардың математикасы мектептің негізгі сатысындағы математика курсының ажырамас бөлігі болып табылады. Осыған сәйкес бастауыш мектепте математиканы оқыту мынадай жалпы мақсаттарға жетуді көздейді:

• мемлекеттік білім стандарты деңгейде білім, білік және дағдыларды игеру;
• "Математика" пэнінің мазмүны арқылы танымдық жэне коммуникативтік іс-әректке, өздігінен білім алуға жэне еңбекке бейімдеу, сондай-ақ ата-дэстүр, эдет-ғүрып, салт-сана, халықтық жэне үлттық болмысты жалпы адамзаттың мэдени мүралармен үндестіру арқылы баланы түлға ретінде қалыптастыру;
• оқушының ақыл-ойының математикалық стилін, интеллектуалдық жэне

23

 

ерік пен сезімге қатысты сапаларын дамыту;

- мектептің негізгі сатысында оқуға, меңгерген математикалық білімдерін 
өмірде қолдануға жан-жақты дайындауды жүзеге асыру.

Осы мақсаттарға сэйкес математиканы оқытудың мынадай жалпы міндеттері айқындалады:

• баланың түлға ретінде қалыптасуына, оқушының ақыл - ойын дамытуға, интеллектуалдық жэне ерік пен сезімге қатысты белсенділігін қалыптастыруға мүмкіндік туғызу;
• математиканың өмірде болып жатқан нақты қүбылыстарды жалпылауға жэне қоршаған болмысты танып - білуге көмектесетін ғылым болып табылатыны туралы түсініктердің қалыптасуына ықпал ету;
• оқушының өмір сүруіне жэне мектептің келесі сатысында оқуын жалғастыруы үшін қажетті білім, білік жэне дағдыларды қалыптастыру.

Қоғамның қазіргі даму кезеңінен туындап отырған әлеуметтік сүранысқа орай анықталған осы мақсаттар мен міндеттер бастауыш математикалық білімнің жаңа мазмүнын жасаудың, онымен үйлесімді оқытудың эдіс-тәсілдерін, қүрал-жабдықтарын жэне үйымдастыру түрлерін анықтаудың қажеттігін көрсетеді.

Үсынылып отырған білім мазмүны:

• төменгі сынып оқушыларын оқыту, тэрбиелеу жэне дамыту талаптары мен мақсатына сэйкес;
• қоршаған ортаның, эдет - ғүрыптардың, салт - дэстүрлердің өзіндік ерекшеліктерін бейнелейді жэне халықтық педагогиканың элементтерін пайдалануға мүмкіндік беретін сызықты - сатылы жэне блокты -модульды қүрылымды жүзеге асырады;
• оқу процесін өтілген материалдың қолданылу жиілігін ескере отырып үйымдастыруға жэне ақырғы нэтижеге жетуді бағдарлауға мүмкіндік береді.

Осы қағидаларға негізделе отырып анықталған бастауыш мектеп математикасының базалық білім мазмүны біршама кеңейді.

24

 

Бағдарлама қалыптастырылатын математикалық білім, білік, дағдыларды жетілдіре, дамыта түсу мақсатында оқытудың эр жылының соңына қарай өткізілетін қайталаудың өзіндік жүйесі мен эдістемесін анықтайды. Мү_нда бүрын өткен мәселелерді еске түсіру барысында жаңа мағлүматтарды қамту арқылы олардың даму процесін қамтамасыз ету көзделеді. Бүл материалдарды салыстыруға, корытынды жасауға, үғымдар арасындағы жаңа байланыстар орнатуға, олардың логикалык желісін жүйелеуге мүмкіндік туғызады.

Математика сабақтарында мұғалім уақыттың жетіспеушілігін сезінеді. Сол себепті ол эдетте оқушыларда нақты білім, мен біліктің қалыптасуына ғана көңіл бөледі. Оқытуда баланың ойлау қабілеті маңыздырақ. Бағдарлама балалардың математикалық білім, біліктерін қалыптастыруды, ой-өрісін кеңейту, шығармашылығын, қиялдау мақсатындағы қосалқы эдістемелік тэсіл ретінде өздігінен есептер құрастырып шығаруды үсынады. Осындай шығармашылық жұмыс берілген есепке кері есеп қүрастыру жэне шығару, шығарылуы, берілген қатынас, дайын сызба жэне сурет бойынша есептер қүрастыру; сүраққа сэйкестендірілген шартты іріктеп алу жэне сұрағын түрлендіру, жай есепті екі жэне одан да артық амалдармен шығарылатын есепке түрлендіру, шамаларды өлшеудің нэтижелерін немесе қосымша материалдарды пайдаланып өздігінен әр түрлі есептер қүрастыру жэне тиімді жолдармен шығару сияқты мэселелерді қамтиды.[24] Әдістемелік түрғыда дүрыс үйымдастырылған мүндай жұмыстар оқу іс-әрекеттері арқылы педагогикалық процестің қарама-қайшылақтарын шешуге, яғни эрбір оқушының шығармашылық мүмкіндігінің дамуында, жеке түлға ретіндегі дербестігінің сапалық қасиеттерінің қалыптасуына негіз болады деп есептейміз. Оқушылардың шығармашлық дербестігі әр түрлі дэрежеде көрінуі мүмкін. Алғашқыда оқушының танымдық тапсырмаларды өз бетінше орындауынан ғана көрінеді. Кейбір оқушылар жаңа тэсілдерді, ережелерді шығаруға икемді келеді. Мүғалім оқушылардың мақсат қойып, оны орындау жолдарын іздеуге бағыттайды, өзінің эрекетіне сын көзбен қарау, нэтижені