Коммерциялық банктердің активтерін стратегиялық басқарудың шетел тәжірибесі және оны жетілдіру жолдары

Банк активтері басқаруды осылайша түсіну тәсілі мынадай жетістіктерге қол жеткізуге мүмкіндік береді: берілген тәуекел деңейінде банктің өтімділігі мен табыс алуын қамтамасыз ететін активтердің ықшамды құрылымын жасауға; тартылған қаражат көздері бойынша жұмасалатын шығынды азайтуды қамтамасыз ететін пассивтердің ықшамды құрылымын қалыптастыруға;  ең жоғары маржа алуды, яғни активтер табыстылығы мен пассивтер шығысының арасындағы айырманың оң болуын қамтамасыз ететін активтер мен пассивтер құрылымын құруға.

Активтік операциялар – бұл банктердің табыс алу және өзінің өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында, иелігінде бар ресурстарды орналастыру жүзеге асыратын операцияларды білдіреді.

Бұл екі мақсаттың бірегейлігі банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде тартылған қаражаттарды пайдаланудағы ерекшелігін сипаттайды.

Активтік банктік операциялар өзінің формасына және тағайындалуына әр түрлі болып келеді. Банктердің активтік операциялардың ең көп тараған түрлеріне мыналар жатады:

• Займдық (несиелік) операциялар;
• инвестициялық операциялар;
• депозиттік операциялар;
• қаржылық операциялар;
• өзге де операциялар.

Банк активтік операцияларының маңызды бөлігін – банктік несиелік (ссудалық) операциялары негізінде алады. Банктік ссудалық операциялары негізінде ссудалық портфель құрылады.  Банктік ссудалар біршама табысты және жоғары тәуекелді болып табылады. Бұл активтер топтары банктің басты пайда көзі ретінде қызмет етеді.

Банк активтерінің табыстылығын басқару  - тәуекел тұсында және банк балансының өтімділігін қамтамасыз ете отырып, банк пайдасын арттыруды білдіреді.

Банк активтерінің табыстылығын басқару банк пайдасын басқару арқылы жүзеге асырылады.

Банк пайдасын басқару жүйесі бір бірімен байланысты мынадай элементтерден тұрады:

• пайданы басқаруға қатысушы банк бөлімшесін анықтау,
• банктің пайдасын, табыстары мен шығыстарын жоспарлау;
• банк қызметінің пайдалылық деңгейін бағалау тәселдерін қолдану;
• банк пайдасын ағымдағы реттеу әдістерін анықтау.

Банк пайдасын басқаруға біріншіден әртіүрле бөлімшелер: жетекші ұйымдар, департаменттер, басқармалар, бөлімдер қатынасады; екіншіден қазынашылық қатысады, үшіншіден банк бухгалтериясы, төртіншіден банктің ішкі бақылау бөлімдері қатысады.

Банк пайдасын басқарудың маңызды элементтерінің біріне банктің пайдасын бағалау жатады.

Оның тәсілдеріне мыналар жатады:

• банктің табыстарын, шығыстарын, пайдасының көздерін құрылымдық талдау;
• банктің шығыстары мен табыстарының өсу қарқынының өзара қатынасын және динамикасын талдау;
• қаржы коэффициенттері негізінде банктің қызметінің нәтижелерін бағалау;
• банктің табыстылығы мен пайдалылығын факторлық талдау жатады.

Активтер портфелін стратегиялық басқаруда банк жұмысшыларымен алда қарастырылып өткен классикалық теория және банк өтімділігін басқарудағы әдістер біршама деңгейде қолдануы мүмкін. Аналогиялық өтеу мерзімі бір активтер мен пассивтер топтарының арасындағы қатынас деңгейі банктің таңдаған басқару стратегиясымен және банктің ресурстық базасының ерекшеліктерімен    анықталады.   

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Пайыз тәуекелін басқару және GAP-тік талдау // Қазақстандағы ақыл-ой сананың дамуы: Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Экономика, 2010 – 467-475бб.
2. Экономиканың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы банк секторының рөлі мен маңызы // Қазақстанның ұлттық бәсекеге қабілеттігі: теориясы, тәжірибесі, болашағы: Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – І бөлім, -379-384бб.
3. банктік капитал жеткіліктігіне қойылатын талаптардың басқару шешімдерін қабылдауға ықпалы // Қазақстан және орта Азия экономикасын жан – жақты үдемелі модернизациялау: қазіргі заман және болашағы: Халықаралық ғылыми – тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Қазақ Ұлттық Университеті, 2008 . -120 - 123 бб.
4. «Курсивъ» №15 (339) 22 сәуір 2010 жыл
5. Деловой Казахстан №14 (211) 16 сәуір 2010 жыл
6. «Курсивъ» №19 (343) 20 мамыр 2010 жыл
7. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский учет и отчетность в банках. – Алматы: Ќаржы – ќаражат; Раритет, 2010 год. – 456 с.
8. С. Б. Мақыш БАНК ІСІ Оқулық ретінде ҚР ғылым және білім министрлігімен ұсынылған Алматы 2008. 63-74
9. Коммерциялық банктің қаржылық қызметін бағалау // Ғаламдық даму аясындағы ұлттық экономика: Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Қазақ университеті, 2005. – 195 – 200бб.
10. 2002 жылы 16 қарашадағы N 465 қаулысымен  бекітілген “Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру” туралы ережесі.
11. Искаов У.М. жетекшілігімен Банк ісі: Оқу құралы. Алматы. Экономика 2013ж
12. www.afn.kz ғаламтор сайты
13. Кисилев В. В. Управление банковским капиталом (теория и практика).- М., Экономика, 1997.-57с.
14. Синки Д. Ф. Управление финансами коммерческих банков.- М., Catallaxy, 1994. - 45с.
15. Лаврушин О.И. Деньги, кредит, банки. – М., Финансы и статистика, 2008. – 464 с.
16. Брейли Р; Майерс С. Принципы корпоративных финансов. – М., Олимп-Бизнес. 1997. – 116 с.
17. Шапиро В.Д., Немчин Л.М., Управление проектами. – М., Газпром. 1996. – 183 с.
18. Четыркин Е.М., Финансовая математика. – М., Дело. 2010. – 168 с.
19. Буянов В.П., Кирсаков К.А. Рискология. М., Экзамен. 2012. – 80 с.
20. Кодратюк Е. А. Понятие банковских рисков и их классификация // Деньги и кредит.-2008.-Вып. 6.,- С. 43-51
21. Рудько-Силиванов В. В. Базельские соглашения по банковскому капиталу и риски производных финансовых инструментов // Деньги и кредит.- 2008. – Вып. 2., - С. 20-25
22. Несие тәуекелдiлiгiн басқару саясаты. АҚ. БанкЦентрКредит. 2005. – 1-3
23. Iрi жобалар бойынша несие алушының тәуекелдiлiк рейтингiмен анықтау. АҚ. БанкЦентрКредит. 2005. – 2-22
24. Н.А. Назарбаев Қазақстан Республикасының Президентi Н.А. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдау. 19.02. 2011
25. Баян Токбергенова. Банковский сектор Казахстана // Курсив. 2006. –Вып.9(130)., - 6-7
26. Баян Токбергенова. Подытожили…// Курсив. 2008. – Вып. 6 (127)., - 7
27. Журтыбаева Д.Е. Управление кредитными рисками //Банки Казахстана. 2007.-Вып.1.,-7-10
28. Конакбаева А.Г. Проблемы развития банковской системы Казахстана на современном этапе//Банки Казахстана. 2009.-Вып.4.,-14-18
29. Конакбаева А.Г. Кредитная система Республики Казахстан: современное состояние и проблемы развития // Банки Казахстана. 2009.-Вып.5.,-11-13