Кәсіпорында қаржылық жұмыстың ұйымдастырудың негіздері

Салынған салым үшін пайызы 6%:     3000(50,0х6%)             6000

Еңбекақы                                              16000                            10000

Қалдықты үлестіру (80,0-9,0-26,0): 2  =22500                         22500

                       Барлығы                              41500                         38500

Б) егер кәсіпорында табыс жоқ, бірақ  құрылтайшылар еңбекақы алды және пайыздарын алды:

    Шығын  20,0тг.  :

                                                 Бірінші құрылтайшы Екінші  құрылтайшы

Салынған салым үшін пайызы 6%:     3000                              6000

Еңбекақы                                              16000                            10000

Қалдықты үлестіру (20,0+9,0+26,0): 2=-27500                      -27500

                       Барлығы   (3,0+16,0-27,5) -8500                         -11500

Д 5110    20,0

К 5610    20,0

С) Таза табыстан құрылтайшылар арасында улестіру барысында біреуінің капиталының  көбейуі  екіншінікін азайтуы  мүмкін.

Мысалы: кәсіпорынның есептік жыл  бойынша 2800таза табыс шықты

                                                                          таза пайда 2800тг. сонда :

Таза пайда     80000тг.               Бірінші құрылтайшы Екінші  құрылтайшы

Салынған салым үшін пайызы 6%:     3000                             6000

Еңбекақы                                              16000                            10000

Қалдықты үлестіру (2,8 -9,0-26,0): 2  =-16100                       -16100

                       Барлығы                           2900                           -100

  Д 5610      2800

  Д 5110 (2-ші)      100

  К  5110 (1-ші)     2900

5. Құрылтайшылар  құрамының өзгеруі.

Кәсіпорын қызмет барысында  бұрынғы құрылтайшылар келісімімен  жаңа құрылтайшылар кіруі және бұрынғылардың  шығуы құқылы.

Мысалы екі құрылтайшылар, олардың үлес көлемі 30,0 және 45,0тг.

Біреуінен үшінші адам үлестік  құқысын сатып алады 100,0тг.

Жаңа құрылтайшыны алады  егер ол 80,0тг. салса ғана:

Д – 1030      80,0

К – 5110      80,0

Барлығы  Д 1030   К 5110   155,0.

Сыйақы төлемі:

Екі құрылтацшылар арасында  60,0 және 85,0тг.елесі бойынша таза табыс 2:1 пропорциямен бөлінеді. Бұларға үшінші адам 55,0теңгемен қосылады. Сонда 1:4 улесі болады. Сонда ; 60,0; 85,0; 55,0- барлығы 200,0тг. оның ішінде үшінші адамның 200,0 х1\4= 50,0тг.

Д 1030    55,0

К 5110   50,0

                  3,3 (біріншіге)         (5000 :1,5)

                  1,7 (екіншіге)            (5000 :3)

үшіншінің салған ақшасы 55,0тг., ал капиталы 50,0тг., 5,0 бұрынғы  құрылтайшылардың сыйлықақысы 2:1 пропорциямен.

 

3 Инвестициялық қызмет. Негізгі капитал және басқа да ағымнан тыс Активтер

 

3.1 Инвестициялық  қызмет

 

Инвестиция деген (лат. «Invest”) өндірісті  дамыту үшін  ақшалай, материалды және еңбекті шығындар жиынтықтар болып  танылады. Инвестициялық қызметтің  мақсаты — түпкі нәтижесінде  кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.

Инвестицияның көзі болып  жаңадан қалыптасқан (кұрылған) құн  немесе таза табыстың жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны өзінің табысының (таратылған) каражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айкындайды (борышқорлық).

Инвестиция өзінің пайдалану  мерзіміне карай, қысқа, ұзақ мерзімді және орташа мерзімді болып бөлінеді.

Инвестиция салынған максаты бойынша: нақты, қаржылық және интеллектуалды болып танылады.

Накты инвестициялар — бұл сапынған капиталдың нәтижесінде капиталдың өсуі немесе жаңа материалдық қордың (капиталдың) пайда болуы.

Қаржылық инвестициялар (портфельді)— бұл акция, облигация және басқада құнды қағаздарға (банктік депозиттерге) салынған капиталдар, бұл жерде капиталдың өсуі немесе жаңа материалдық қордың (капиталдың) пайда болуы болмайды, бұл жерде меншік тек сатылады, ауысады, беріледі.

Интеллектуалды деген- ол, ғылыми ұйымдарға мамндар дайындау, тәжірибе алмасу, лицензия және «ноу-хау», бірлесіп ғылыми жұмыстар жасау және т.б. жатады.

Меншік формасы бойынша (иелігі): мемлекетгік (Үкіметпен Ұлттық Банктін, борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталын қалыптастыру немесе қаржылық,-шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту максатымен колданыстағы заңға сәйкес шығарылатын), аралас, шетелдік  болып бөлінеді.

Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондық, (акциялар, облигациялар) және саудалық (коммерциялык векселдер, чектер, коносаменттер, кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінді.

Фондылық, бағалы кағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен) ерекшеленеді және олар кор биржаларында айналыска түседі.

Саудалык, бағалы қағаздар коммерциялық бағытка ие: олар негізінен сауда операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру процесіне кызмет көрсетуге арналган.

Нарыктағы айналыс ерекшеліктеріне  байланысты бағалы кағаздарды нарыктық (айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу мүмкін.

Нарыкта болатын бағалы кағаздар биржалық немесе биржалык емес айналым шеңберінде нарыкта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бұрын ұсыньлмайды.

Инвестор инвестициялық  мақсатына тәуелді белгілі бір  типтерді қалыптастырады. Келесі типтерін бөліп көрсету кабылданған: бірінші тип — өсім қоржыны, екінші тип — табыс қоржыны.

Коржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне дивиденттер мен проценттер алу есебінен емес, бағалы қағаздардың багамдық (курстық) өсімінің есебінен алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым бөлігін акция құрайды.

Қоржындардың екінші дивидентгер мен процентгер есебінен табыс алу болып табылады. Қоржынның бұл типі тәуекел кезінде алдын ала жоспарланған табыстың деңгейін камтамасыз етеді және онда тәуекелділіктің деңгейі нольге тең болады. Қоржындардың аталған типін инвестициялау объектілері ретінде сенімділігі жоғары бағалы қағаздар алынады. Оның құрамына енетін корлардың инструменттеріне байланысты олар: конверттелетін, нарыктык ақшалай және облигациялар болып бөлінеді. Конверттелетін (айырбасталынатын) коржындар: айрықша акциялардан және облигацияларынан тұрады. Мұндай қоржын оны құрайтын бағалы кағаздардың есебінен нарық коньюктурасы мүмкіндік беретін болса, онда оларға жай акциялардың өзі де, қосымша табыс әкелуі мүмкін. Баскаша жағдайда, қоржын инвестициясы тек тәуекелділік төмен болған кезінде гана табыспен камтамасыз етіледі.

Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толык сактау мақсатынан тұрады. Оның күрамына ақшалай  каражат пен тез сатылатын  активтер кіреді. Егер де ұлттық валюта өзінің төмендеу бағамын көрсетсе, онда ол шетелдік валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп, салынған капитал нольдік тәуекелділік кезінде өз өсімін сақтайды. Облигациялар коржындары облигациялардың есебінен калыптасады және нольдік тәуекелділік кезінде орташа табыс әкеледі.Қоржындардың өсуіне қоржынға еңген құрылымдардың өзгерісі мен бағамдары әсер етеді. Табыс қоржындары түрақты кұрамға және кұрылымға ие.

Қоржын қызмет етуінің  уақытына байланысты мерзімі шектелген және мерзімі шектелмеген болып бөлінеді.

Шаруашылық жүргізуші  акцияларға ие болу жолымен немесе үлестік қатысудан табыс алу  арқылы басқа субъектілерді қаржыландыру құқылы. ҚР-сының Азаматтық кодексінің 94 бабына сәйкес, басқа заңды тұлғаның жарғылық капиталын қалыптастыру барысында сол заңды еншілес тұлғаға негізгі болып табылады. Негізгі тұлға еншілес тұлғаға 100% немесе 90% бақылау жасай алады.

Еншілес немесе тәуелді  кәсіпорындарға бақылау жасау барысында  үлестік қатысу әдісі немесе құндық әдіс қолданылады.

Бірінші әдістің нысаны кәсіпорынның табысы мен залалы, дивидендтердің  балансында көрсетілуі.

Мысалы : Инвестор АҚ  «Углесбыт»  АҚ «Борлы» ның 70000тг. құндылығының 35% акциясын  сатып  алды, сонда 

      Д 2100    К  1010     70000тг.

Жыл соңында  мысалы кәсіпорынның таза табысы 30000тг. болса,ал жарияланған дивидендтері 15000тг., сонда

     Таза табыс  улесіне  Д  2100      К 7610      10500   (30000 х 35%)

     Дивидендтер  улесіне  Д  1270     К  2100        5250  ( 15000 х  35%)

Егер тәуелді кәсіпорында  есептік жылда зиянға шықса, инвестор қатысу үлесін мойындау барысында инвестицияның баланстық құны кемиді.

Мысалы . 50000тг. зиян шекті, төлемге кеткен дивидендті 25000тг. болса

- зиян    үлесіне               Д 7610       К   2100      17500  (50000 х 35%)

- дивидендтер үлесіне     Д 1270       К   2100        8750  (25000 х 35%)

Егер тәуелді кәсіпорын  есептік жылда қайта бағалау  жасаса, онда инвестор өзінде осы қлзғалыстарды  көрсету тиіс. Мысалы :

тәуелді кәсіпорын негізгі  құралды 100000тг. бағалады, таза табыс 20000тг.

дивидендтер  8000тг. құрады, сонда

- активтердің бағалануына     Д 2100   К  5210    35000   (100000 х 35%)

- табыс үлесіне                        Д 2100    К 7610     7000     (20000 х 35%)

- дивидендтер үлесіне            Д 1270    К 2100     2800       (8000 х 35%)

Бұрынғы сомасы жойылғанда қайта бағаланған инвестиция сомасы бөлінбеген табыс болып танылады:

            Д 5210       К 5410        35000

Құндық әдісте  сатып алу сәтінде инвестийиядан түсетін табыс сатып алу құнмен көрсетіледі. Сатыпалынған дейінгі кезең үшін алынған дивидендтер қайтарылған капитал ретінде қарастырылады да баланстық құн кемиді.

Мысалы:  1 мамырда тәуелді  серіктестігінің  35% акциясын 500,0тг сатып алды.

1. сатып алу сәтінде    Д 2100    К  1040       500,0тг.

жыл соңында жарияланған дивидендтер 40000т. құрады.

8 айдағы дивидендтер  (V –XII)  40000 х 35%    14000тг.  Д 1270    К 6120

01.01. -1.05. дейінгі кезең  үшін дивидендтер (сатып алу  сәтіне дейін)

Д 1270    К 2100   26000   (40000 – 14000).

 

3.2 Кәсіпорынның  негізгі капиталының экономикалық тегі, құрамы және құрылымы

 

Кәсіпорынның негізгі  мақсатын іске асыру, яғни авансланған  капиталға пайда алу үшін, капиталды  инвестициялау, өндіріс, сату және тұтыну кезеңдерін қамтитын ұдайы жаңғыртуды жоспарлау қажет. Кәсіпорында қаржылық басқарудың механизмі капиталдың шығынын өтеу, сондай-ақ оны жинақтау мен тұтыну үшін әр түрлі ақша қорларын қалыптастыру және пайдаланылуына негізделеді. Кәсіпорынның капиталы меншікті, қарыз, негізгі, айналым, тұрақты немесе өзгермелі болып бөлінуіне қарамастан, ол ауыспалы айналымның нақты кезеңіне байланысты трүрлі нысанғаайнала отырып үздіксіз қозғалады.

Кәсіпорын капиталының  әр түрлі бөліктерінің ауыспалы айналымының  жиынтығы толық айналымнан немесе ұдайы  өндірістен құралады.

Негізгі капитал –  кәсіпорын капиталының ұзақ мерзімді активіне салынған бөлігі.

«Айналымнан тыс актив» және «негізгі капитал» деген ұғымдар  бара бар болып табылады. Негізгі  каптилаға:

• материалдық емес актив;
• жаңа ұзақ мерзімді инвестиция (салым);
• негізгі құрал жабдық, оның ішінде аяқталмаған ұзақ мерзімді инвестиция кіреді;

Субъектілер қаражатты  өнеркәсіптік және интеллектуалдық  меншік объектілердің сондай-ақ, осындай  мүліктік құқықтардың құнын білдіретін материалдық емес активтерге салуға құқылы.

Материалдық есем актив  жеке заттай нысанасы жоқ, алайда «сезілмейтін құндылығы бар» және осыған байланысты субъектіге ұзақ уақыт бойы немесе ұдайы қосымша кіріс әкелетін актив. Сонымен бірге материадық емес активтердің шеттеу қабілеті болуы тиіс. Материалдық емес активке тауарлық белгілер (қызмет көрсету белгісі), тауар шыққан тіркелген жер, «фирманың бағасы», «ноу-хау», патент пен өнеркәсіптік үлгі, лицензия, интеллектуалдық меншік, ұйымдастыру шығыны, табиғи ресурспен пайдалану құқығы, өндірістік ақпараттық пайдалану құқығы, ЭЕМ бағдарламалық қамтамасыз ету, сервитут және т.б. жатады.

Нарықтық экономиканың даму шамасына орай субъектінің мүлкіндегі материалдық емес активтің мағынасы мен үлесі ұлғая беретін болады, бұл жағдай техниканың және технологияның  дамуымен, ақпараттың таралуымен, сондай-ақ экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты.