Облигация туралы түсінік және оның түрлері

Инвестор–кәсіпорын  облигациялардың нарықтық құны  хабарланған номиналдан  3 % артық немесе 1 030 теңгеден астам болған кезде табыс табу үмітімен оларды сатып алған еді, өйткені эмитент нарықтағы орташа төлеммен (нарықтық проценттік ставка 22%) салыстырғанда неғұрлым жоғары проценттер төлемі жөнінде хабарланған болатын.

Облигациялардың номиналдық құнына қосылған сыйлықты қоса есептегенде, оның сомасы 1 030 000 теңгеге құраған (1 000 000+1 000*3 :100)*100 ол кезде   702 шоты дебеттеліп, 441 шоты 1 030 000 теңге сомасына кредиттеледі.

Облигациялар бойынша  проценттердің  ай сайынғы сомасына (1 000 000:100 *25=250 000 немесе айына 20 833 теңге) 332 шоты дебеттеледі де, 724 шоты 20 833 теңгеге кредиттеледі.

Эмитент әрбір жарты жыл сайын облигациялар бойынша түсетін табыс төлейді  (20 833*6=124 998 теңге), онда, 441 шоты дебеттеледі де332 шоты 124 998 теңгеге кредиттеледі.

Табысты есептеудің әрбір  кезінде ай сайынғы сатып алу мен номиналдық құнының арасындағы айырманың бір бөлігін (30 000:24=1250 теңге) есептен шығарып отырады және оның екі жылдық айырмасы 30 000 теңгеге тең болған. Ол кезде, 845 шоты дебеттеліп, 402 шоты 1 250 теңгеге кредиттеледі.

Облигацияның жабылу  кезеңі таянған кезде эмитент инвесторға оның номиналдық құны бойынша қайтарады, яғни 843 шоты дебеттеліп, 402 шоты 1 000 000 теңгеге кредиттеледі, және бірден сол заматта тағы да бухгалтерлік есептің екі жазбасы жазылады, сол сомаға : Дт 334, Кт 723 және Дт 441, Кт 334.

Сонымен, кәсіпорын осылайша облигация  эмиссиясында қарастырылған        500 000 теңге табыс алады, мұнын ішіндегі  30 000 теңгеге сомасындағы сыйақы шегерілімі жасалынады.

3. Жеңілдіктерімен шығарылған облигация. Кәсіпорын бір облигацияны номиналдық құны 1 000 теңгеге тұратын 2 жылдық  мерзімге арналған және жылына 2 рет жылдық  25% төлем жасап отыру үшін, 1000 дана облигациясын сатып алуға шешім қабылдаған.

Бір жылда түсетін  табыстың жалпы сомасы 250 000 теңгеге болғанда, оның жарты  жылдығы 125 000 теңгеге құраса, ал ай сайынғысы 20 833 теңгеге тең болған.

Сатып алу кезіндегі оның проценттік ставкасы 29% құрады.Эмитент әрбір облигациядан 33 теңгеге шегерім жасап сатуды ұйғарған (1000 – 33 =967 теңге). Шегерім сомасы 33 000 теңгеге (1 000 *33=33 000 теңге) тең болған жағдайда онда сатып алған облигациясының есептелген  ағымдағы құны 967 000 (1 000 000-33000) теңге болады.

Шегерімімен есептелген облигацияның сатып алу құны 402 шотының дебеті және 441 шотының кредиті бойынша 967 000 теңге көрініс табады.

Проценттерден түсетін  табыстарды ай сайынғы есептеу кезінде 20 833 (250 000:12) сомасына 332 шоты дебеттеліп, 724 шоты кредиттеледі.

Эмитент проценттер төлемін төлеген кезде (жылына 2 рет) 12 500 теңгеге 441 шоты дебеттеледі де, 332 шоты кредиттеледі.

Проценттерден түсетін  табыстың әрбір есептелуі кезінде  кәсіпорынның табыс сомасы, яғни 33 000 теңгенің  бір бөлігін (33 000:24=1375 теңгені) 402 шотының дебеті мен 724 шоттың кредитінде көрсетіп, жабу мерзімі таянған кезде, жоғарыдағыдай 3 бухгалтерлік жазба жазады (1млн. теңгеге).

Кәсіпорын облигациядан  тіркелген  пайызды алуды көздейді.

Облигацияны сатып алғанда  олар  не номиналдық құнынан  төмен, не жоғары бағаға  сатып алады. Бірақ осы екі жағдайда да олардың сатып алу құны мен номиналдық құнының арасында айырмасы болады. Облигацияның табысын  есептеу осы айырманың төңірегінде жасалады.

Егер қаржылық инвестициясы, алатын кезеңі үшін  есептелген пайызымен сатылса, онда олар күніндегі пайызымен сәйкескелмеуі мүмкін, ол кезде сәйкес келмеген пайызын сатушы мен сатып алушы бөліседі.

 Төленбеген пайызы  келешек кезеңнің үлесіне біртіндеп  таратылады. Мысалға, мамыр айында 1000 дана  облигациясы 1000 теңгелік номиналдық құны бойынша сатып алынған, оның пайызымен жалпы құны 1 036 667 теңге құраған, оған сәуір мен мамыр айында- 36 667 теңге пайыз есептелінген (1000*1000*22%*2:12), 23 жылға , әр үш ай сайын, ол бойынша эмитентке 22% жылдық пайызын төлеп тұруды міндетіне алған.

Инвестицияны сатып  алушылар бухгалтерлік есепте оны номиналдық құны бойынша көрсетеді (1 000 000 теңге ), ол кезде 402 шоты дебеттеліп, 671 шоты  кредиттеледі.

 Ал келесі айда, яғни маусымда, сатыпалушы 18 333 теңге (1000000*22%*1:12) пайызын есептейді, ал ол 332 дебеті мен 724 кредиті бойынша  көрініс табады.Шығару  шарты бойынша (әр үш  ай сайын) төленуге тиісті  пайызының  сомасы 55 000 теңгені құраған және  оған 441 шоты дебеттеледі де, 332 шоты кредиттеледі.

Қалған кезеңдерге ай сайын 18 333 теңге сомасында пайыз есептелінеді және оған жоғарыдағы келтірілген номиналдық құны бойынша жасалатын бухгалтерлік жазба жасалады:

842 шоты дебеттеліп,402 шоты- 1 000 000 теңгеге кредиттеледі;

334 шоты дебеттеліп,723 шоты- 1 000 000 теңгеге кредиттеледі;

441 шоты дебеттеліп,334 шоты- 1 000 000 теңгеге кредиттеледі;

Жалпы кепілдік эмитенттің банкорт болып өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда облигация ұстаушының сол кәсіпорындармен ұйымдардың, яғни облигацияны шығарған ұйымның мүліктерін белгілі бір бөлігін алуға құқылы екендігін көрсетеді.

Алайда бұл жоғарыда атылып өткен акциялар мен облигациялар деп аталатын құнды қағаздардың бір бірінен әдәуір айырмашылықтары бар және ондай айырмашылықтары мыналар:

• Облигациялардың иесі  кәсіпорындармен ұйымдардың кредиторы болып табылады. Бұл облигацияны ұстаушының кәсіпорын немесе ұйымды қаржыландырғандығын куәләндірады.

Ал акционер болса, кәсіпорындармен ұйымдар иелерінің болып табылады.

• Облигациялардың иесі бұл құнды қағаз бойынша белгіленген уақыттан кейін міндетті түрде пайыз түрінде табыс алып отырады.

Бұл пайыздың мөлшері алдын ала белгілініп, яғни мөлшерленіп қойылға, сондай-ақ облигациядан алынатын табыс қандай да бір белгіленген мерзім ішінде ғана жүргізіледі.

Ал акционер болса, есепті жылдың сонында ғана, яғни ұйымның кірісінің көлеміне байланысты дивиденд алып отырады.

• Кез келген несие берушілер сияқты облигация иесінін де кәсіпорындар мен ұйымдар ешқандай дауыстық құқығы жоқ.

Олар акционерлер жиналысына қатыса алмайды және кәсіпорындар мен ұйымдарды басқаруға да ешқандай қатысы жоқ болып табылады.

Ал акционерлер болса,бұл кәсіпорындағы немесе ұйымдағы өзінің мүліктік мүдделеріне қатысты барлық мәселелерді шешу кезінде  дауыс құқығына ие бола алады.

 

Қаржы салымдары  шоты бойынша жүргізілетін операциялар.

 

№	Операциялардың мазмұны	Дебиттелетін шот	Кредиттелетін шот
1	2	3	4
1	Сатылып алынған облигация- лар  және басқадай құнды қағаздар	402,403	431-432,441,451

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Облигация ҚР-ның коммерциялық банкінің альтернативті құралын қаржыландыру.

 

Көп тараған капиталды  тарту дамыған елдерде облигация болып табылады. Қазақстанда  облигация шығару аз және өте қымбат болып келеді.

Сондықтан жоғарыпрцентпен  оны төлейміз, себебі инвестордың  тәуекелдіктерін жабу үшін. Америкалық кәсіпорын облигацияны көбіректен шығарады және оны 1000 $ бағалайды. Бұлсома облигацияның  номиналдық құнын көрсетеді. Облигацияның бағасы оның курсының өзгеруі қарызды төленуіне байланысты.

Мысалы, егер облигация 5 жылға берілді дейік және оның номинал құны 1000 теңге.Жылдық купондық төлем 80 теңге.Оның пайдасы 8%, себебі ол 1000 теңгеге  белгіленген. Курс өссе 1100 теңгеге, онда пайдалылығы 5,75% дейін төмендейді. Керісінше, курс төмендесе 900 теңгеге, бұл жағдайда  пайдалылығы 10,68 %-ке өседі.

Айналымда жүрген облигацияның  өзгеру курсы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Егер инвестор өзінің қаржыларын мұнайлы компания облигациясына салса, бастапқысы duration–облигацияның өтеу мерзімі, басқаша айтқанда  басқа төлемдердің  уақытына дейінгі мерзім. Егер облигацияны жылдық купондық төлемі -80 теңге, оның өтелу мерзімі 3 жыл және номиналы 1000 теңге, ал duration- 2,78 жылға тең. Облигацияның нарықтық курсы 350,25 теңгеге тең болады, ал оның пайдалылық өтуі  10% құрайды.

 

Duration есебі

 

Төлемнің төленуге тиісті мерзімі	Төлем сомасы	Дисконттық коэффициенті	Төлемнің бағасы	Уақытқа көбейтілген төлемнің сомасы.
1 жыл 2 жыл 3 жыл Барлығы:	80 80 120	0,9091 0,8264 0,7513	72,73 66,12 811,40 950,25	72,73 132,24 2434,21 2639,17
		Duration =2639,17/950,25=2,78 жыл

 

 

 

Секьюритилендіру  туралы

Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 20 ақпандағы N 126 Заңы 

"Егемен Қазақстан" 2006 жылғы 24 ақпан N 47-48

 

 

 МАЗМҰНЫ  

 Осы Заң Қазақстан  Республикасында секьюритилендірудің  құқықтық негіздері мен шарттарын  белгілейді, секьюритилендіру кезінде  талап ету құқығын басқаға  беруді жүзеге асыру және арнайы қаржы компаниясының облигацияларын шығарудың ерекшеліктерін айқындайды, оригинаторға қойылатын, сондай-ақ арнайы қаржы компаниясын құруға және оның қызметіне қойылатын талаптарды белгілейді. 

1-тарау. Жалпы ережелер       

1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар      

 Осы Заңда мынадай  негізгі ұғымдар пайдаланылады:     

1) арнайы қаржы компаниясы - секьюритилендірудің бір немесе бірнеше мәмілесін жүзеге асыру, сондай-ақ бөлінген активтер бойынша уақытша бос түсімдерді инвестициялау үшін осы Заңға сәйкес құрылатын заңды тұлға;      

2) арнайы қаржы компаниясындағы  бөлектеп есепке алу - арнайы  қаржы компаниясының бөлінген  активтерін, облигацияларын (оның ішінде  олар бойынша есептелген купонды)  заңды тұлға ретіндегі арнайы  қаржы компаниясының бухгалтерлік балансына енгізбеу;      

3) арнайы қаржы компаниясының  облигациялары - эмитенттің міндеттемелерін  орындау бөлінген активтермен  қамтамасыз етілетін облигациялар;      

4) арнайы қаржы компаниясының  өз қаражаты - заңды тұлға ретіндегі  арнайы қаржы компаниясының активтері, міндеттемелері, меншікті капиталы және секьюритилендіру мәмілесі аяқталғаннан кейін алынған (шеккен) кірісі (залалы). Арнайы қаржы компаниясының өз қаражатына арнайы қаржы компаниясы бөлген активтер, облигациялар (оның ішінде олар бойынша есептелген купон) кірмейді;      

5) аффилиирленген тұлғалар - шешімді тікелей және (немесе) жанама  айқындауға және (немесе) бір-бірінің  (тұлғалардың бірінің) қабылдайтын  шешімдеріне, оның ішінде жасасқан  мәмілеге байланысты ықпал етуге  мүмкіндігі бар жеке немесе заңды тұлғалар (өздеріне берілген өкілеттіктер шеңберінде бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдарды қоспағанда);      

6) басқарушы агент  - инвестициялық портфельді басқаруға  берілген лицензияның негізінде, бөлінген активтер бойынша арнайы қаржы компаниясының уақытша бос түсімдерді инвестициялау жөніндегі қызметін көрсететін бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушысы;      

7) болашақтағы талап  ету құқықтары - талап ету құқықтарын  басқаға беру шартын жасасқаннан кейін туындайтын талап ету құқықтары;      

8) бөлінген активтер - арнайы қаржы компаниясы алатын  талап ету құқықтары, олар бойынша  түсімдер, қосымша қамтамасыз ету,  бөлінген активтер бойынша түсімдерді  инвестициялау нәтижесінде, сондай-ақ  осы құқықтар мен қаржы активтерін іске асыру нәтижесінде туындайтын құқықтар мен қаржы активтері;      

9) дебитор - оригинатор  алдында қазіргі немесе болашақ  ақшалай міндеттемесі бар тұлға;       

10) қазіргі талап ету  құқықтары - талап ету құқықтарын  басқаға беру шартын жасасқан кезде болатын талап ету құқықтары;      

11) қосымша қамтамасыз  ету - талап ету құқықтарынан  басқа, арнайы қаржы компаниясы  шығаратын облигацияларды қосымша  қамтамасыз ету, оның құрамына  облигациялар шығарылғанға дейін  арнайы қаржы компаниясының мәмілелер жасасуы нәтижесінде туындайтын құқықтар мен қаржы активтері кіреді;