Курс лекций по"Экологии"

E) Комменсалдар.

 

11. Жер бетінде  өсімдіктің қанша түрі бар?

A) 1500000.

B) 500000.

C) 2000000.

D) 3000000.

E) 1000000.  

 

12. Жер бетінде  жануарлардың (шамамен)қанша түрі  бар?

A) 1500000.

B) 500000.

C) 2000000.

D) 3000000.

E) 1000000

 

13. Бірінші  рет өсімдіктер классификациясын  ұсынған табиғат зерттеушісі:

A) Линней К.

B) Ламарк Ж.Б.

C) Дарвин Ч.

D) Бюффон Ж.

E) Гумбольдт А.

 

14. Дара организмді  зерттейтін экология бөлімін  қалай атайды?

A) Демэкология.

B) Синэкология.

C) Аутэкология.

D) Биосфера.

E) Популяция

 

15. Жануарлар  дүниесінің бірінші жүйесін ұсынған  табиғат зерттеушісі:

A) Линней К.

B) Ламарк Ж.Б.

C) Дарвин Ч.

D) Бюффон Ж.

E) Гумбольдт А.

 

16. Негізгі  экологиялық факторларды көрсетіңіз:

A) Абиотикалық, биотикалық, антропогендік.

B) Биотикалық, антропогендік

C) Жыртқыштық, симбиоз

D) Космостық, жылулық 

E) Антропогендік, биотикалық

 

17. Популяцияны  зерттейтін экология тарауы:

A) Демэкология.

B) Аутэкология.

C) Синэкология.

D) Биоэкология.

E) Химиялық экология

 

18. Өсімдіктер  популяциясы қалай аталады?

A) Агроценоз.

B) Фитоценоз.

C) Биосфера.

D) Ноосфера.

E) Атмосфера.

 

19. «Популяция»  сөзін латын тілінінен аударғанда:

A) Халық.

B) Экожүйе

C) Түр.

D) Тұқым.

E) Экологиялық қуыс

20. Популяцияның  қолайлы және қазіргі жағдайда оның санын ұстап тұру мүмкіндігі қалай аталады?

А) Флуктуация

B) Популяцияның гомеостазы

C) Популяцияның қысқаруы

D) Популяцияның үлеюі

E) Популяциялық толқулар

 

21. Популяция  санының қандай өсу типтері  болады?

A) Логистикалық және логарифимдік

B) Экспоненциалдық және логистикалық

C) Геометриялық

D) Арифметикалық

E) Репродуктивтілік

 

22. Экожүйенің  негізгі қасиеттері қандай?

A) Зат айналымына қатысу  мүмкіндігі

B) Жүйке импульсына  қатысу мүмкіндігі

C) Тітіркенуге қатысу  мүмкіндігі

D) Партеногенезге қатысу мүмкіндігі

E) Мутацияға қатысу  мүмкіндігі

 

23. Өлі органикалық  заттарды, қайтадан бейорганикалық қосылыстарға айналдыратын тірі организдерді қалай атаймыз?

A) Редуценттер

B)  Консументтер

C)  Продуценттер

D)  Автотрофтар

E)  Екінші қатардағы  консументтер

 

24. Дайын органикалық  заттарды қолданатын организмдерді  қалай атаймыз?

A) Консументтер

B) Бірінші қатардағы  консументтер.

C) Екінші қатардағы консументтер

D) Продуценттер.

E)  Редуценттер 

 

25. Қауымдастық  экологиясын зерттейтін экология  саласы:

A) Демэкология.

B) Синэкология.

C) Аутэкология.

D) Биоэкология.

E) Археэкология

 

26. Атмосфераның  газдық құрамы қандай?

A) 21% оттегі, 78,08% азот және 1% басқа газдар

B) 100% оттегі

C) 50% оттегі және 50% азот

D) 98% оттегі және 2% азот

E) 1% оттегі және 99% азот

 

27. Тірі организмдер  қоныстанған жер қабаты қалай  аталады?

A) Тропосфера.

B) Гидросфера.

C) Литосфера.

D) Биосфера.

E) Атмосфера.

 

28. «Биосфера»  терминін ұсынған кім?

A) Линней К.

B) Ламарк Ж.Б.

C) Дарвин Ч.

D) Бюффон Ж.

E) Гумбольдт А

 

29. Озон қабаттары Жер бетінен қанша км. қашықтықта жатыр?

A) 22-25км.

B) 176-200км.

C) 200-390км.

D) 300-350км.

E) 400-450км.

 

30. Биосферадағы  тіршілік көзінің жоғарғы шекарасы  қанша (км) қашықтықта?

A) 10км.

B) 25км.

C) 37км.

D) 4км.

E) 7км.

 

31. Жердің газ қабаты қалай аталады?

A) Атмосфера.

B) Гидросфера.

C) Литосфера.

D) Тропосфера.

E) Стратосфера

 

32. Жердің су  қабаты қалай аталады?

A) Литосфера.

B) Тропосфера.

C) Гидросфера.

D) Атмосфера.

E) Ионосфера.

 

33. Биосфера  ілімін дамытқан кім?

A) Линней К.

B) Ламарк Ж.Б.

C) Дарвин Ч.

D) Вернадский В.И.

E) Гумбольдт А.

 

34. Жердің қатты  қабығы қалай аталады?

A) Литосфера.

B) Тропосфера.

C) Гидросфера.

D) Атмосфера.

E) Ионосфера.

 

35. «Ноосфера»  түсінігін ғылымға кіргізген  кім?

А. Леруа А.(1927), Тейяр  П.(1930)

В. Вернадский В.И. (1944)

С. Дарвин Ч.(1859)

D. Ламарк Ж.Б. (1803)

Е. Камшилов М.М.(1969)

 

36. Атмосфераның  төменгі қабаты қалай аталады?

A) Литосфера.

B) Тропосфера.

C) Гидросфера.

D) Атмосфера.

E) Ионосфера.

 

37. Озон қабаттарынның  бұзылуына қандай заттар әсер етеді?

A) Фреондар

B) Бром, иод.

C) Кремний, хлор.

D) Сутегі, оттегі

E) Хлор, бром.

 

38. Озон қабаттарын  ыдырытушы заттарға арналған  Монреаль протоколы қай жылы  қабылданды?

A) 1600ж.

B) 1780ж.

C) 1880ж.

D) 1990ж.

E) 1987ж.

 

39. Стокгольм  конференциясының шешімімен жасалған қоршаған орта мониторингінің әлемдік жүйесі қай жылы құрылды?

А) 1972ж.

В) 1975ж.

С) 1980ж.

D) 1990ж.

Е) 2005ж.

 

40. Қышқылдық  жаңбыр бірінші рет қай мемлекетте  және қай жылы тізімге алынды?

А) АҚШ-та, 1945 жылы

В) Жапонияда, 1990жылы

С) Жапонияда, 2000 жылы

D) Францияда, 1990жылы

Е) Англияда, 1908 жылы

 

41. «Қышқылдық  жаңбыр» терминін кіргізген инженердің  атын көрсетіңіз?

А) Дарвин Ч.

В)  Сукачев В 

С)  Смит Р.

D) Геккель Э.

Е)  Вернадский В.И.

Глоссарий

1. Популяция  - белгілі бір аумақта тіршілік ететін және өзара шағылысып ұрпақ беретін бір түр дараларының жиынтығы.
2. Биота – өсімдік, жануар мен микроорганизмдер түрлерінің ортақ аймаққа таралуының жиынтығы.
3. Гетеротрофтар – қореқтену үшін органикалық заттарды қажет ететін организмдер.
4. Экологиялық мониторинг – қоршаған ортадағы табиғат құбылыстарын тұрақты бақылау мен тексеру жүйесі.
5. Экологиялық маркетинг – табиғат ресурстарын тиімді пайдаланудың барлық жаңа технологиясын сақтай отырып, экологиялық таза өнім өндіруді жүзеге асыратын экологиялық бизнес жолы.
6. Паразитизм – бір организмнің басқа организмдер арқылы тіршілік ететін түрлері.
7. Амменсализм – организмге теріс ықпалын тигізу арқылы қарым-қатынас жасаудың түрі.
8. Аутэкология – жеке организмдер арасындағы қарым-қатынастарды оның табиғи ортамен байланыстыра отырып зерттеулер жүргізеді.
9. Дэмэкология – бір түрге жататын организмдер тобын, яғни популяцияларды оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттеулер жүргізеді.
10. Эйдэкология – түр мен оның популяцияларын органикалық дүние дамуының жоғары деңгейі тұрғысында қарастырады.
11. Синэкология – бірлестіктер экологиясы жиынтығын біртұтас организмдер деңгейінде зерттейді.
12. Геоэкология – экологиялық жүйелерді биосфералық деңгейде қарастырады.
13. Ғаламдық экология – табиғат және табиғи іс-әрекетінен туындайтын биосфера шегіндегі, күн жүйесіндегі әлемдік өзгерістер мен құбылыстарды зерттейді.
14. Нооэкология – адам, табиғат, қала тұрғындары мен дүниежүзі халықтарының сандық және  халықаралық қатынастарды үйлестіру, көпшілікке үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беру.
15. Литосфера – жердің қатты бөлігінің сыртқы қабығы, ол біртіндеп заттектердің беріктілігі азаятын сфераларға өтеді және оның құрамына жер қыртысы мен жердің беткі мантиясы кіреді.

17.Урбанизация – қалалардың өсуі мен дамуы, ауылдың қалаға айналуы, ауыл тұрғындарының қалаға көшуі, қоғам өмірінде қалалар рөлінің артуы.

18. Продуценттер- органикалық емес заттардан алғашқы өнім түзетін автотрофты организмдер.

19. Редуценттер – органикалық заттарды жай минералдық заттар: ск, көмірқышқыл газы, күкіртсутек және түрлі тұздарға дейін ыдырататын гетротрофты организмдер (бактериялар мен саңырауқұлақтар).

20. Рекультивация – бұзылған табиғи ландшафтарды қалпына келтіруге бағытталған іс – шаралар комплексі.

21. Техногенез – адамды қоршаған және табиғи ортада өзгерістер туғызатын техника мен материалдық мәдениеттің даму процесі.

22. Фотосинтез – Күннің жарығы әсерінен жасыл өсімдіктердің хлорофилл дәндерінде атмосферадағы көмірқышқыл газы мен судан органикалық заттардың түзілуі.

23. Фитофагтар - өсімдік қоректі организмдер.

24. Фитоценоз – көп түрлі өсімдіктер қауымдастықтары.

25. Фенотип – организмдердің сыртқы белгілері мен қасиеттерінің жиынтығы.

 

1.2. СӨЖ тапсырмасын  орындау және өткізу графигі:                                    

№	Тасырманың  аты	Тапсырманың мазмұны	Әдебиеттер	Бақылау формасы	Өткізу мерзімі (апта)	Максималды бағалайтын балл
1	Экология  ғылымы тура-лы түсінік.	Экологияның ғылым саласы ретіндегі анықтамасы. Экологияның өзге ғылым салаларымен өзара байланыстылығы. Экологиялық проблемалар, олардың осы заманғы және саяси үрдістердегі алатын орны мен рөлі.	Ақбасова А.Ж.,    Саинова Г.Ә. Экология. Алматы: «Бастау» 2001.-292бет.	Реферат	1-2 апта	10
2	Дара организмдер эко-логиясы-аутэкология	Ю.Либихтың минимум заңы. В.Шелфордтың толеранттық заңы. Толеранттық  диапазоны. Стенобиоттық және эврибионттық организмдер. Организмдердің тіршілігі  үшін негізгі абиотикалық факторлардың экологиялық мәні.	Ақбасова А.Ж.,   Саинова Г.Ә. Экология. Алматы: «Бастау» 2001.-292бет.	Реферат	3 -4 апта	10
3	Популяциялар эколо-гиясы  – демэкология.	Популяция саны  өсуінің экспоненциалдық және  логистикалық қисық сызықтары.  Популяция санының ауытқулары. Популяциялар саны динамикасының факторлары. Популяциялардың қасиеттері.	Бродский А.К Жалпы  эколо-гияның қысқа-ша курсы Алматы: Ғылым, 1997.-192бет.	Баяндама	5-6 апта	10
4	Қауымдастықтар эколо-гиясы  – синеэкология.	Г.Ф.Гаузенің бәсекелестік арқылы жою принципі. Экологиялық қуыс: потенциалдық және іске асырылған экологиялық қуыс. Экожүйедегі энергия ағыны және химиялық элементтердің айналымы. Қоректік тізбектер және трофикалық деңгейлер, қоректік торлар. Экологиялық пирамидалар.	Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2007.-314бет.	Реферат	7-апта	10
5	Биосфера және оның тұрақтылығы.	Тірі зат тұжырымдамасы. Тірі заттың ғаламдық рөлінің анықталуы.  В.И. Вернадскийдің негізгі биогеохимия-лық  заңдары. Өндірістің дамуы және қоршаған ортаға түсетін салмақтың артуы.	Саданов А.К., Абжалелов  А.Б Экология. ҚазҰАУ, 2001.-172бет.	Эссе	8-апта	10
6	Атмосфера-биосфера-ның  негізгі құрам бөлігі.	Атмосфера туралы түсінік, оның құрамы мен құрылысы және табиғат  пен адам өміріндегі маңызы. Атмосфераның ластануы мен ластаушы көздер. Атмосфералық ауаның ластануының зардаптары.	Бейсенова Ә.С. т.б., Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Алматы: «Ғылым» 2004.	Баяндама	9-апта	10
7	Гидросфера экологиясы.	Су-биосфераның аса  маңызды элементі. Криосфера. Табиғи сулардың «өздігінен тазару» құбылысы.  Гидросфераның ластануы. Суды тазарту және ластанудан қорғау. Қазақстан Республикасының су кодексі.	Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Алматы: Экономика, 2002.	Эссе	10-апта	10
8	Литосфера және оны тиімді пайдалану.	Топырақ ресурстарының  маңызы. Қазақстанның жер ресурстары, олардың құрылымы.	Саданов А.К., Абжалелов  А.Б Экология.ҚазҰАУ,     2001.-172бет.	Реферат	11-апта	10
9	Тұрақты даму тұжырымдамасы	Тұрақты дамуды қамтамасыз ету жолындағы халықаралық ынтымақтастық. Тұрақты дамудың ғылыми теориясын жасау жолындағы халықаралық ұйымдардың қызметі.	Айтекенов К.М. Экология және орнықты даму. 2002. №5.          4-5бет.	Реферат	12-апта	10
10	Табиғи ресурстар және табиғатты ұтымды пай-далану-тұрақты  даму аспектілерінің бірі.	Жердің табиғи ресурстарының  сипаттамалары. Биологиялық ресурстар  және азық-түлік қауіпсіздігі.Табиғатты  ұтымды пайдалану, аз қалдықты және қалдықсыз  технологиялар. Экологиялық тұрғыдан таза, альтернативті энергия көздерін пайдалану.	Тонкопий М.С. Табиғат пайдалану экономикасы. Алматы: Экономика, 2000 - 475бет.	Эссе	13-апта	10
11	Биосферадағы тұрақ-сыздықтың  пайда болу-ының антропогендік факторлары.	Адамзат қоғамының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың рөлі. Табиғат  пен қоғамның өзара қарым-қатынас тарихы. Қоршаған ортаның физикалық, химиялық,биологиялық ластануы және олардың экологиялық-генетикалық зардаптары.	Дрейер О.К.,   Лось В.А. Экология и устой-чивое развитие. М., «УРАО» 1997	Баяндама	14-апта	10
12	Табиғатты қорғау және тұрақты  даму.	Ерекше қорылатын табиғи территориялар. Генетикалық әралуандылықты қорғау. Биосфералық резерваттар.Табиғат қорғаудың экологиялық негіздері.	Ақбасова А.Ж.,   Саинова Г.Ә. Экология. Алматы: «Бастау» 2001.-292бет..	Реферат	15-апта	10

 

Өзіндік жұмысты  орындауға арналған әдістемелік нұсқау

 

 1.Тақырыптың сұрағына жауап – үйде сұлбалар, кесетелерді сұраққа жауап беру.

 2.Ауызша жауап – оқытушының сұрағына ойланып, жүйелендіріліп жауап беру.

3.Талқылауға қатысу (іскер ойын) – мәселелерді кешендік зерттеуде студенттің   қатысуы. 

4. Біліктіліктік сұрақ – мәселені талдауда, студенттің терең зерттеуі. 

5. Жазбаша жауап - өткізілген тақырыптарға үш бетке дейін конспект жазу.

6. Бақылау жұмысы –студенттің өзіндік жазбаша материалы. 
7. Презентация – студенттің тәжірибелік жұмысы.

 

 

 

                                     1.3. ОСӨЖ мазмұны және өткізу графигі:                                    

№	Тақырыбы		Әдебиеттер	Өткізу формасы	Өткізу аптасы және сағат саны.	Максималды бағалайтын балл
1	Экология  ғылымы тура-лы түсінік.	Экологияның ғылым саласы ретіндегі анықтамасы. Экологияның  өзге ғылым салаларымен өзара  байланыстылығы. Экологиялық проблемалар, олардың осы заманғы және саяси  үрдістердегі алатын орны мен рөлі.	Ақбасова А.Ж.,    Саинова Г.Ә. Экология.Алматы: «Бастау» 2001.-292бет.	Баяндама	1-2 апта	10
2	Дара организмдер эко-логиясы-аутэкология	Ю.Либихтың минимум заңы. В.Шелфордтың толеранттық заңы. Толеранттық  диапазоны. Стенобиоттық және эврибионттық организмдер. Организмдердің тіршілігі  үшін негізгі абиотикалық факторлардың экологиялық мәні.	Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2007.-314бет.	Глоссарий	3-4 апта	10
3	Биосфера, популяция, экожүйе  туралы түсінік және олардың құрылы-мы, компоненттері заңдылықтары	Тірі зат тұжырымдамасы.  Тірі заттың ғаламдық рөлінің анықталуы.  В.И. Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық заңдары. Популяция саны өсуінің экспоненциалдық және логистикалық қисық сызықтары. Г.Ф.Гаузенің бәсекелестік арқылы жою принципі. Экологиялық қуыс: потенциалдық және іске асырылған экологиялық қуыс.	Бродский А.К. Жалпы  экология-ның қысқаша кур-сы. Алматы: Ғылым, 1997.-192бет.	Реферат	5-6 апта	10
4	Атмосфералық ауаны, су қорларын және топырақты қорғау.	Атмосфера туралы түсінік, оның құрамы мен құрылысы. Атмосфераның ластануы мен ластаушы көздер. Гидросфераның ластануы. Суды тазарту және ластанудан қорғау. Топырақ ресурстарының маңызы. Қазақстанның жер ресурстары, олардың құрылымы.	Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Алматы: Экономика, 2002.	Реферат	7-8 апта	10
5	Тұрақты даму тұжырымдамасы	Тұрақты дамуды қамтамасыз ету жолындағы халықаралық ынтымақтастық. Тұрақты дамудың ғылыми теориясын  жасау жолындағы халықаралық  ұйымдардың қызметі.	Айтекенов К.М. Экология және орнықты даму. 2002. №5. 4-5бет.	Баяндама	9-10 апта	10
6	Табиғи ресурстар және табиғатты ұтымды пай-далану-тұрақты даму аспектілерінің бірі.	Жердің табиғи ресурстарының  сипаттамалары. Биологиялық ресурстар  және азық-түлік қауіпсіздігі.Табиғатты  ұтымды пайдалану, аз қалдықты және қалдықсыз  технологиялар. Экологиялық тұрғыдан таза, альтернативті энергия көздерін пайдалану.	Упушев Е.М.  Экология, табиғат пайдалану, экономика.  Алматы: Ғылым, 2002.-328бет	Глоссарий	11-12 апта	10
7	Биосферадағы тұрақ-сыздықтың  пайда болу-ының антропогендік факторлары.	Адамзат қоғамының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың рөлі. Табиғат пен қоғамның өзара қарым-қатынас тарихы. Қоршаған ортаның физикалық, химиялық,биологиялық ластануы және олардың экологиялық-генетикалық зардаптары.	Ақбасова А.Ж.,    Саинова Г.Ә. Экология.Алматы: «Бастау»           2001.-292бет.	Реферат	13-14 апта	10
8	Табиғатты қорғау және тұрақты  даму.	Ерекше қорылатын табиғи территориялар. Генетикалық әралуандылықты қорғау. Биосфералық резерваттар.Табиғат  қорғаудың экологиялық негіздері.	Бейсенова Ә.С. т.б., Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Алматы: «Ғылым» 2004.	Эссе	15-апта	10