Қазақстан Республикасында кедейшілік деңгейін төмендетудің жолдары

     Еркектердің орташа жалақысы 41900 теңгені құрады немесе әйелдердің жалақысынан (25500 теңге) 1,6 есе жоғары. Қонақ үй-мейрамхана бизнесінде бұл алшақтық 1,8 есені, қаржы қызметінде – 1,6 есені, өнеркәсіпте – 1,5 есені, мемлекеттік басқаруда – 1,3 есені құрады. Республика өңірлері арасында ең жоғары жалақы 2005 жылы Маңғыстау  (64532 теңге) және Атырау (65457 теңге) облыстарында сақталды, бұл ел бойынша орташа алынған жалақыдан 1,9 есе жоғары, ал Астана қаласында – 50956 теңге (1,5 есе), Алматы қаласында – 49178 теңге (1,4 есе). Орташа республикалық деңгейден төмен жалақы он облыста тіркелді. Ақмола облысында мұның шамасы 22716 теңгені, Шығыс Қазақстан облысында – 27611теңгені, Оңтүстік Қазақстан облысында – 22833 теңгені құрады.

Кедейлер саны индекстерінің серпіні кедейліктің 2004 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғандай, 2006 жылы да тұрақты төмендегенін көрсетеді. Күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 2006 жылдың төртінші тоқсанында 7,4 %, ал азық-түлік қоржыны құнынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 1,6 % құрады. 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасына қатысты кедейліктің индексі 4,8 пайыздық пунктке, азық-түлік қоржыны құнына қатысты 1,3 пайыздық пунктке төмен. 2006 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда кедей халықтың үлесі де, тиісінше 3,2 және 0,4 пайыздық пунктке төмендеді.

Қаралып отырған кезең ішінде кедейліктің асқынуының индексі 1,3%-ға дейін, кедейлік шегінің индексі 0,4%-ға дейін төмендеді, бұл кедей үй шаруашылықтары табысының одан әрі өсуін және ең кедей адамдар арасындағы алшақтықтың азайғанын көрсетеді.

Кесте - Қазақстан Республикасындағы кедейліктің көрсеткіштері

2006 жылдың желтоқсанында бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 44956 теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 26,1%-ға, нақты көрінісінде – 17,3%-ға өсті. Қаңтар-желтоқсанда (алдын ала деректер бойынша) – тиісінше, 34066 теңгені құрап, 20,5% және 12%-ға өсті.

2006 жылы атаулы жалақының өсуі өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты экономикалық қызметтің барлық түрлерінде байқалды. Ауыл және орман шаруашылығы қызметкерлерінің еңбек ақысы 25,4%-ға, құрылыстағы қызметкерлердікі – 24,2%-ға, сауда саласындағы қызметкерлердікі – 21,7%-ға, денсаулық сақтаудағы қызметкерлердікі - 20%-ға, көлік және байланыстағы қызметкерлердікі – 18,1%-ға және білім берудегі қызметкерлердікі – 13,1%-ға өсті.

Өнеркәсіптегі еңбек ақы 2006 жылы 41690 теңгені құрап, 2004 жылмен салыстырғанда 18,4%-ға өсті. Өнеркәсіп салалары ішінде ең жоғары жалақы алатын шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жұмыс істейтін адамдар, олардың жалақысы    2006 жылы 119 мың теңгеден асты (бұл сала бойынша орташа жалақыдан 2,9 есе көп), темекі өндірісіндегі қызметкерлерде – 111 мың теңге және 2,7 есе.

Өткен жылы қаржы қызметіндегі қызметкерлердің жалақысы –  79685 теңге болып, орташа республикалық деңгейден 2,3 есе асты, жылжымайтын мүлікпен операцияларды жүзеге асыру жөніндегі салада – тиісінше 50530 теңге, 1,5 есе, көлік және байланыста – 49053 теңге, 1,4 есе, қонақ үй және мейрамхана қызметінде – 47441 теңге, 1,4 есе.

Еркектердің орташа жалақысы 41900 теңгені құрады немесе әйелдердің жалақысынан (25500 теңге) 1,6 есе жоғары. Қонақ үй-мейрамхана бизнесінде бұл алшақтық 1,8 есені, қаржы қызметінде – 1,6 есені, өнеркәсіпте – 1,5 есені, мемлекеттік басқаруда – 1,3 есені құрады.

Республика өңірлері арасында ең жоғары жалақы 2006 жылы Маңғыстау  (64532 теңге) және Атырау (65457 теңге) облыстарында сақталды, бұл ел бойынша орташа алынған жалақыдан 1,9 есе жоғары, ал Астана қаласында – 50956 теңге (1,5 есе), Алматы қаласында – 49178 теңге (1,4 есе). Орташа республикалық деңгейден төмен жалақы он облыста тіркелді. Ақмола облысында мұның шамасы 22716 теңгені, Шығыс Қазақстан облысында – 27611теңгені, Оңтүстік Қазақстан облысында – 22833 теңгені құрады.

Қазақстан Республикасының 2006 жылғы қаңтар-желтоқсандағы әлеуметтік-экономикалық дамуының қысқаша қорытындылары

Экономиканың нақты секторы. 2006 жылдың қаңтар-желтоқсанында өнеркәсіп өндірісінің көлемі қолданыстағы бағамен 6432,5 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылғы қаңтар-желтоқсаннан 7% көп. 2005 жылғы осы кезеңмен салыстырғанда кен өндіру өнеркәсібінде өндіріс көлемі 7%-ға, өңдеу өнеркәсібінде 7,3%-ға, электр энергиясын, газ бен су өндіруде және бөлуде – 3,6%-ға өсті.

2006 жылғы қаңтар-желтоқсанда ауыл  шаруашылығы жалпы өнімінің көлемі  ағымдағы бағамен 837,8 млрд. теңгені құрап, 2005 жылғы қаңтар-желтоқсанмен салыстырғанда 7,0%-ға өсті.

2006 жылдың қаңтар-желтоқсанында  жүк тасымалдаудың жалпы көлемі (коммерциялық тасымалдаумен шұғылданатын  көліктік емес ұйымдар мен  кәсіпкерлер тасымалдаған жүк көлемінің бағасын есепке алғанда) 2024,0 млн. тоннаны құрап, 2005 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 5,0% өсті.

Есепті кезеңде бөлшек сауда тауар айналымының көлемі (қоғамдық тамақтандыру айналымынсыз) 1561,6 млрд. теңгені құрап, 2005 жылғы қаңтар-желтоқсанмен салыстырғанда 14,4% артты.

2006 жылдың қаңтар-желтоқсанда негізгі  капиталға жұмсалған инвестициялардың  көлемі 2810,3 млрд . теңгені құрады, бұл 2005 жылғы қаңтар-желтоқсаннан 10,6 есе  жоғары.

2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша  республикада 247930 заңды тұлғалар тіркелген, соның ішінде қызметкерлерінің саны 50 адамға дейінгілер – 233666. Жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалар – 174799. Жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың ішінде шағын кәсіпорындар – 161512 құрайды, олардан шағын бизнес субъектілері – 114850.

Сыртқы сауда. 2006 жылғы қаңтар-қарашада Қазақстанның сыртқы сауда айналымы (Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Кедендік бақылау комитетінің деректері, ұйымдаспаған сауданы есепке алмағанда) 56109,2 млн. АҚШ долларын құрап, 2005 жылғы қаңтар-қарашамен салыстырғанда 36,8% өсті, соның ішінде экспорт – 34820,1 млн. АҚШ доллары (38,2% өсті), импорт – 21289,1 млн. АҚШ доллары (34,6% өсті) болды.

Баға. Тұтыну бағаларының индексі 2006 жылғы желтоқсанда 2005 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 108,4% құрады. Азық-түлік тауарларының бағалары 7,3%-ға, азық-түлік емес тауарлар – 7,1-ға%, ақылы қызметтер – 11,6%-ға өсті. Өнеркәсіп өнімін өндірушілердің бағалары 2006 жылғы желтоқсанда 2005 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 14,6%-ға өсті.

Қаржы. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жедел деректері бойынша Қазақстан Республикасының Мемлекеттік бюджетіне түскен табыстар көлемі 2006 жылдың 1 желтоқсанында 2092,8 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылғы 1 желтоқсанға қарағанда 11,4% көп, ал шығын – 1910 млрд. теңгені (20,2%) құрады.

2006 жылғы ІІІ тоқсанда есеп  берген кәсіпорындар мен ұйымдардың  деректері бойынша қаржы нәтижесі  табыс ретінде 779,4 млрд. теңге сомасында  белгіленді, бұл 2005 жылғы ІІІ тоқсандағы  деңгейден 39,4% жоғары. Пайдалылық деңгейі 37,4% құрады. Есеп берген кәсіпорындардың жалпы санынан залалды кәсіпорындардың үлесі 37,4% құрады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің деректері бойынша екінші деңгейдегі банктердің экономика салаларына салған кредиттік салымдары 2006 жылғы 1 желтоқсанда 4361,2 млрд. теңгені құрады. Олардың өсуінің тұрақты серпіні байқалады. Кредиттік салымдардың жалпы көлемінде ұзақ мерзімді кредиттердің үлесі 74,4%, шетел валютасындағы кредиттердің үлесі 49% құрады. 2006 жылғы 1 желтоқсанда банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 2863,1 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылғы 1 желтоқсаннан 77,1% көп, соның ішінде халық депозиттері (салымдары) 927,9 млрд. теңге болды, бұл 2005 жылғы 1 желтоқсаннан 68,6% көп.

Еңбек рыногы. 2006 жылғы желтоқсанда жұмыссыздар саны сараптамалық бағалау бойынша 626,4 мың адамды, экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы жұмыссыздық деңгейі 7,8%, соның ішінде жұмыссыздар ретінде жұмыспен қамту органдарында тіркелген адамдар саны ағымдағы жылғы желтоқсанның соңында 75,1 мың адамды құрады, экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы олардың үлесі – 0,9%.

Халықтың табысы. 2006 жылғы қарашада, бағалау бойынша, халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысы 19544 теңгені құрап, 2005 жылғы қарашамен салыстырғанда – 15,9%-ға, нақты ақшалай табысы – 7%-ға өсті.2006 жылғы қарашада қызметкерлерге есептелген орташа айлық атаулы жалақы 42452 теңгені құрап, 2005 жылғы қарашамен салыстырғанда 16,3% өсті. Нақты жалақы 7,3 % көбейді.

2.3 ОҚО кедейліктің және әлеуметтік қамтамасыздықтың негізгі көрсеткіштері

Кедейлікті төмендетудің негізгі бағыттары: аз қамтамасыз етілген азаматтарды тұрақты жұмыстарға орналастыру, ақылы қоғамдық жұмыстарға жіберу, қосалқы шаруашылықпен және кәсіпкерлікпен айналысу үшін жер телімдерін, шағын несиелер, үй жанаурларын беру. Бұған қосымша бюджет есебінен және демеушілер тарапынан әлеуметтік қолдаулардың түрлерін көрсету.

Қазақстан Республикасы «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» Заңын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 2 қарашадағы №1092 қаулысы қабылданып, 2006 жылдың 1-ші қаңтарынан отбасының жан басына шаққандағы орташа табысы азық-түлік себетінің құнынан аспайтын отбасыларға ай сайын тағайындалып, төленетін он сегіз жасқа дейінгі  мемелкеттік балалар жәрдемақысы ендірілді. 
2006 жылдың 1 сәуіріне 22372 отбасындағы 76287 балаға 196,7 млн. теңге он сегіз жасқа дейінгі балалар жәрдемақысы тағайындалып төленді. 
2005 жылдың 1 сәуіріне аз қамтамасыз етілген азаматтардың саны 70,2 мың адам немесе 3,2% пайызды құраса, жүргізілген нақты іс-шаралардың қортындысы бойынша кедей азаматтар 33,1% немесе 23,3 мың. адамға төмендеп, ал 2006 жылдың 1 сәуіріне аз қаматамасыз етілген азаматтардың саны 46962 адам немесе облыс халқының 2,1% пайызын құрады. 
2006 жылдың 1 тоқсанына жергілікті бюджет қаражаты есебінен 43933  аз қамтамасыз етілген азаматтарға  жалпы сомасы 107,0 млн. теңгенің әлеуметтік көмегі көрсетілді.

Осы көрсетілген қаражаттың ішінен  40200 азаматқа 100,5 млн. теңге атаулы әлеуметтік көмекке, азық-түлік түрінде 1248 азаматқа 2,5 млн. теңге, бір мезеттік нақты ақшалай түрінде 134 азаматқа 242,5 мың. теңге, коммуналдық қызмет түріне 2411 азаматқа 3,8 млн. теңге төленді.

Мемлекет тарапынан төленетін әлеуметтік төлемдер кепілді түрде және уақытылы төленуде.Демеушілер тарапынан  4388 аз қамтамасыз етілген азаматқа азық-түлік және тауар түрінде 11450,8 млн. теңге,  нақты ақшалай түрінде 242 азаматқа 845,6 мың. теңге, коммуналдық қызмет түріне 222 азаматқа 659,3 мың. теңге төленді. 
Жалпы демеушілер тарапынан  4852 азаматқа 12955,7 млн. теңгенің әлеуметтік қолдаулары көрсетілді.

2006 жылдың 1 сәуіріне үйінде тәрбиеленетін  және оқытылатын 490 мүгедек балаға 1342,4 мың. теңге көлемінде материалдық  көмек берілді.  
Жергілікті атқарушы органдары тарапынан 92 аз қамтамасыз етілген отбасыларына 301,71 га жер телімдері, 13 аз қамтамасыз етілген отбасыларына 22 бас ұсақ мал, 5 бас ірі қара мал берілді. 
Оңтүстік Қазақстан аймақтық тұрмыс төмен азаматтарды қолдау қоры арқылы 4 отбасыға 196,0 мың. теңгенің шағын несиесі берілді.

Жаңа құрылған жұмыс орындары туралы департаментте ай сайын есеп жүргізіліп тұрады және бұл мәселе тұрақты бақылауда.2006 жылдың 1 мамырына облыс  көлемінде салалар бойынша  9550 жаңа жұмыс орындары құрылды. Оның ішінде 506 орын ауыл шаруашылығында, 126  орын өндірісте, 3687 орын білім және денсаулық салаларында, 3997 орын құрылыс саласында ашылды. Жаңа құрылған 9550  жұмыс орнының 8097-сі тұрақты, қалғаны уақытша және мерзімдік жұмыстар.  Ал, жалпы жұмыс орындарының  4,5%-ын немесе 4321 орынды ауылдық жерлерде жаңа құрылған жұмыс орындары  құрайды, оның ішінде 4023 тұрақты жұмыс орындары.

Оңтүстік Қазақстан облысының халықты жұмыспен қамтудың және әлеуметтік қолдаудың 2006-2008 жылдарға арналған өңірлік бағдарламасына сәйкес мақсатты жұмыстар жүргізілуде. 2006 жылдың қаңтар-сәуір айларында халықты жұмыспен қамту органдарына 16.9 мың адам жұмыс іздеп келді, оның ішінде 7.4 мыңы ауылдық жерлердің тұрғындары. Олардың ішінде 51.8 пайызы (7950 адам) әйелдер, 16-29 жас аралығындағы жастар 26% (4057 адам) болды. Жұмыс іздеп келушілердің көбеюіне «Балалы отбасыларға арналған мемлекеттік жәрдемақы туралы» Заңының енгізілуі  себеп болды. Жұмыс іздеушілердің ішіндегі жұмысқа орналасқандар үлесі 58.0 пайызды құрайды.  
Халықты жұмыспен қамту уәкілетті органдардың ықпалымен тұрақты жұмысқа 9814 адам орналасты, бағдарламада қаралған көрсеткіш 4 есеге артық орындалды, өткен жылы осы уақытта 3578 адам жұмыспен қамтылған болатын.

Жұмыссыздарды жұмыспен қамту деңгейін арттыру мақсатында барлық аудандар мен қалаларда экономикалық салалары бойынша бекітілген кестелерге сәйкес бос жұмыс орындары мен лауазымдық қызметтер жәрмеңкелері өтуде. Осы жылдың 5- айында 11 рет өткізіліп, оның 7–і жоғары, орта-арнаулы, кәсіби оқу орындарында өтті, онда 2349 бос жұмыс орындары ұсынылып, оның 2143 орынға жұмыс берушілермен  келісім-шарттарға тұрды.   
Осы жылдың қаңтар-сәуір айларында тіркелген жұмыссыздар қатарынан 3842 жұмыссыз ақылы қоғамдық жұмыстарға тартылды, өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда 289 адамға артық. Бұл жұмыстарға 19.9 млн.теңге жұмсалды.   

Еңбек рыногындағы сұранысқа сәйкес оқу орындары арасында жұмыссыздарды кәсіби даярлауға, қайта даярлауға және біліктілігін арттыруға жіберу үшін конкурстар өткізілуде. Осы жылы тіркелген жұмыссыздар қатарынан 360 адам кәсіби оқуға жіберілді, бағдарлама 145 пайызға  орындалды, өткен жылы ос ыуақытта 225 жұмыссыз жіберілген болатын. 
2006 жылдың 1-ші мамырына тіркелген жұмыссыздар саны 13924 адамды құрайды, өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда 3707 адамға артық. Тіркелген жұмыссыздық деңгейі 1.3 пайыз болып, өткен жылдың осы мерзімінен 0.3 пайызға өскен.