Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің даму бағыттары және оларға мемлекеттік әсер ету жүйесіндегі салықтардың рол

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 7 Арнаулы салық режимін қолданатын заңды түлгалардан түсетін салықтық түсімдер

 

	Барлық	Оның ішінде	Салықтық	Оның барлық
Заңцы түлғалар	тіркелге ндері	нақты қызмет атқаратын	түсшдер (мың теңге)	кәсшкерліктен түсетін
		дары		салықтардағы үлесі (ө-бен)
Шағын     кәсіпкерлікпен	5382	3274	2083350,1	75,8
аиналысатын           занды
тұлғалар барлығы, оның ішінде
Ауыл          шаруашылығы	177	177	124085,7	4,5
өншін    өндіруші    занды түлғалар
Оңайлатылған	421	380	97148,4	3,5
декларация         непзінде
қызметш                 жүзеге асыратындар
Жалпыға                   ортақ	4784	4784	1862116,0	67,8
тәртшпен            қызметін
жүзеге асырушылар

Жалпы тіркелген шағын  бизнес субъектлерінің ішіндегі занды  түлғалардың арнаулы салық режимін  жүзеге асыратындар оның ішінде:

оңайлатылған режим  бойынша қызметін жүзеге асыратын салық  толеушілер саны 421,  оның ішінде нақты қызмет жасайтындары 380 бірлікті қүрайды,  олардан түсетін салықтық түсімдер 97148,4 мың теңге.

Патент негізінде қызметін жүзеге аысратын ауыл шаруашылығы онімін өндіруші заңды тұлғалар саны 177 де, олардан түсетін салықтық түсімдер  124085,7 мың теңге.

Жалпыға бірдей тәртіппен  қызметін жүзеге асыратын занды түлғалар саны 4784 бірлікті қүрап, олардан түсетін салықтық түсімдер 1862116,0 мың теңге.

Жоғарыда келтірілген  кестедегі мөліметтерден көріп  отырғанымыздай, қызметін жалпыға ортақ  тортіппен жүзеге асыратын заңцы түлғалардың әлі де болса басым болып отырғанын және олардан түсетін салықтық түсімдердің басқалардан артық түскенін байқауға болады.

Енді, жеке кәсіпкерлікпен айналысатын түлғаалардың жай —күйіне  келетін болсақ, онда 2005 жылдың 1-қаңтарындағы жағдай бойынша тіркелген жеке кәсіпкерлер саны 51579 бірлік, оның ішінде нақты қызмет ететін жеке түлғалар саны 49236 бірлікті қүрайды, олардан түсетін салықтық түсімдер 664436,6 бірыңғай жер салығының негізінде қызметін жүзеге асыратын және жалпыға бірдей тәртіппен жүмыс жасайтын шаруа қожалықтарының тіркелгені 34354, олардың ішінен нақты қызмет атқаратыны 33227, олардан түсетін салықтық түсімдер 152185,0 мың теңге.

Патент негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке түлғалардың тіркелгені 9202, .*  оның ішінде    нақты жүмыс жасайтындары 8926.  Салықтық түсімдер   123639,0 мың теңге.

Оңайлатылған   декларация   негізінде   қызметін   жүзеге   асыратын   6229, нақты қызмет атқаратындары 5869, бюджетке салықтық түсімдер 253392,9 мың  теңге. Жалпыға   бірдей   тәртіппен   қызметін   жүзеге   асыратын   жеке   косіпкерлердің жалпы тіркелгендер саны 1272, оның ішінде 692-сі нақты қызмет атқаратындары жәнеолардан түсетін салықтық түсімдер 126920,6 мың теңге.

Базарларда жылына 90 күннен артық қызметін жүзеге асыратын бір жолғы талон негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке косіпкерлер саны 522, олардан бюджетке салықтық түсімдер 8299,1 мың теңге көлемінде салық сомасы түскен.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 8

Жеке кәсіпкерлерден түсетін салықтык түсімдердің шағын  бизнестен алынатын салықтық түсімдердегі алатын орны,2004ж*

 

	Барлық	Оның ішінде	Салық	Оның барлық
Жеке кәсіпкерлері	тіркел гендері	нақты қызмет атқаратын  дары	тық түсімдер (мың теңге)	кәсіпкерліктен түсетін  салықтардағы үлесі (ө-бен)
Барлық шағын бизнеспен	51579	49236	664436,6	24,1
аиналысатын жеке кәсіпкерлер, оның ішінде
Бірыңғай жер салығы бойынша бюджетпен есеп	34354	33227	152185,0	5,5
айырысатын шаруа қожалықтары
Оңайлатылған декларация	6229	5869	253392,9	9,2
непзщде қызметін жүзеге асыратындар
Патент негізінде қызметін жүзеге асырушылар	9202	8926	123639,0	4,5
Бір жолғы талон негізінде  қызметін жүзеге асыруылар	522	522	8299,1	0,3
Жалпыға ортақ тортіппен	1272	692	126920,6	4,6
қызметш жүзеге асырушылар

 

8-кестеден көріп отырғанымыздай, жеке кәсіпкерлердің ішінде саны жағынан орташа болса да, салықтық түсімдер жағынан басым түЪіп отырған оңайлатылған декларация негізінде бюджетпен есеп айырысатын жеке кәсіпкерлер болып табылады екен, яғни барлық шағын кәсіпкерліктен түсетін салықтық түсімдердің 9,2 ө-ын қүрайды, ал сан жағынан басқалармен салыстырғанда жоғары болып отырған, ол бірыңғай жер салығын телейтін шаруа қожалықтары.

Алдыңғы, яғни 2005 жылғы  қаңтар айымен салыстырғандағы шағын  бизнес субъектлерінен түсетін жалпы салықтық түсімдердің былтырғы немесе 2004 жылдың қаңтарындағы жағдай бойынша жоғарырақ екенін келесі диаграммадан байқауға болады.

 

Шағын бизнес субъектлерінен түскен салықтық түсімдер,

2003-2004жж. (млн.тг.) Сурет 2

 

01.01.2005ж. бойынша 3274 нақты жүмыс жасайтын заңца түлғалардан 2083350,1 мың теңге салық сомасы түскен. Алдыңғы жылмен салыстырғанда тіркелген занды түлғалар саны 417 бірлікке кобейген, ал нақты жүмыс істейтіндер саны 33 бірлікке азайған. Түскен салықтар 2003 жылмен салыстырғанда 2004 жылы 152645,2 теңгеге азайған.

Сонымен бірге, үстіміздегі  жылдың басында шаруа қожалықтарын қоспағанда 17225 жеке кәсіпкерлер тіркелген  болатын, оның ішінде нақты қызмет атқаратындары 16009 кәсіпкерлер, алдыңғы жылмен салыстырғанда  олардың саны 2410 бірлікке өскен және нақты қызмет жасайтындарының саны 1409 бірлікке жоғарылаған. Сәйкесінше жеке кәсіпкерлерден түскен салықтық түсімдер 89985,5 мың теңгеге өсіп отыр.

Келесі, шаруа қожалықтарына  келетін болсақ, осы жылдың басындағы  мәлімет бойынша 34354 шаруа қожалығы тіркеліп, нақты түрде қызмет жасап отырғандарының саны 33227 бірлікті қүрап отырған. Жалпы алғанда олардың санның жоғарылау тенденциясы байқалады, өйткені тіркелгендер 2454 шаруашылыққа, ал жүмыс жасайтындар 2572 қожалыққы көбейген. Ал, аталған шаруа қожалықтарынын түскен салықтық түсімдер былтырғы жылмен салыстырғанда 4064,7 мың теңгеге көбейген.

Осылайша 2003 жылмен салыстырғанда 2004 жылда барлық шағын кәсіпкерлікпен айналысатындардың сан жағынан 5281 бірлікке көбейіп отырғаны байқалады. Осыған қарамастан олардан түсетін жалпы салықтық түсімдер сомасы 181201,7 мың теңгеге азайып отыр.

Салықтық түсімдердің  төмендеуіне салықтық түсімдердің  басым бөлігін қүрайтын занды  түлғалардан түсетін салықтық түсімдердің  азайғаны әсерін тигізіп отыр.

Оның себептері сол, біріншіден нақты жүмыс жасайтын занды түлағалар саны азайғандықтан, екіншіден занды түлғалардың шағын бизнестен орта бизнеске өтуінен. Мысалға, 2003 жылдың қаңтарынан бастап ЖШС "Киик", ЖШС "Реалма" и ЖШС "Спецдормаш" сияқты фирмалар меншігіндегі активтердің көбейгеніне байланысты орта бизнес субъектлері қатарына ауысады, былтырғьт жылы олардан түскен бюджетке салықтық түсімдер 48062,7 мың теңгені қүраған болатын.

Сондай-ақ, 2003 жылы Алматы облысы бойынша жүргізілген салықтық тексерулер нәтижесінде 17773,8 мың теңге қүрайтын қосылған қүн салығы түскен болатын жоне аталған сома патент негізінде түскен салық сомасына жатқызылған болатын.

Сонымен бірге, шағын  кәсіпкерліктен түскен салықтық түсімдердің  азаюына 2004 жылдың 1-қаңтарынан бастап оңайлатылған декларация бойынша жеке түлғаларға 4 пайыздан 3 пайызға дейін, ал занды түлғалар бойынша 5 пайыздан 4 пайьгзға дейін төмендегені озіндік әсерін тигізіп отыр.

Аталған субъектлер бойынша  салықтық түсімдердің дер кезінде  және толықтай түсуіне салық қызметі  органдарының атқаратын ролі жоғары болып отыр. Баршаға белгілі, соңғы кезде салықтық тексерулер, әсіресе рейдтік тексерулердің саны азайып, кәсіпкерлік субъектлердің қызметтерін жүзеге асыруьтна мемлекет тарапынан жағымды жаздай туғызуға үмтылып отыр, бүл да олардың салық базасын кеңейтіп, толыққанды жүмыс жасауға мүмкіндік беріп отыр.

Дгенемнен, салық қызметі  органдары тарапынан бақылауды  мүлдем тоқтатуға болмайды, сондықтан, аз да болса жүргізілген тексерулер бойынша, мысалға Сарқант, Ақсу, Кербулақ, Көксу, Ескелді аудандарындағы және Талдықорған мен Қапшағай қалаларында жүргізілген тексерілер барысынды 2147 субъект тексеріліп, оның 18 —інде салықтық қүқық бүзушылықтар тіркелген, оның ішінде:

екі   жағдайда   салық   объектлері   төмендетіліп   көрсетілгендіктен   оларға   20610 сомасында әкімшілік айыппүлдары салынған.

11   субъектіде   фискалды   жадысы   бар   бақылау-касса   машинасын   қолдануда бұзушылықтар   жасалғандықтан,   52320   теңге   мөлшерінде   әкімшілік   айыппұл салынған.

Сонымен қатар СК қызметкерлерімен бір жолғы талондарды тарату тәртібін тексеру жөнінде Облыстың біраз аудандарында: Іле, Талғар, Ақсу, Алакөл, Еңбекшіқазақ, Ескелді,   Жамбыл,   Қарасай,   Коксу,   Сарқанд,   Кербулақ   елді-мекендерінде   және

Қапшағай қаласында  іс-шаралар жүргізілді.

Салық Комитетінде , сонымен  бірге шағын кәсіпкерлік субъектлерімен салық зандылықтарына байланысты сүрақ-жауап, талдау, түсіндіру сияқты жүмыстар үнемі жүргізіліп отырады. Бүл, әрине  салық субъектлерінің салықтық медениетін арттырып, олардың салық төлеу жүмысына саналы түрде қарауына мүмкіндік береді. Ал, ол салық базаларын кеңейте отырып, салықтық түсімдердің мемлекеттік бюджетке толықтай, уақытында түсуіне мүмкіндік тудыратыны сөзсіз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΙΙ-Тарау. Жеке кәсіпкерлерге салық салуды жетілдірудің     бағыттары

 

Шағын бизнестің қасиеті- нарық қеңістігін қеңейту мақсатында жаңа өнімдер мен қызмет түрлерін өндіру барысында экономикалық тоуекелге (қауіпке) дайын болу және соған қабілетті  болу. Бүл үшін ресурс жағынан қалыптасқан  үлкен өндіріс және және кәсіпкерлікпен жарысуға шыдай алу қажеттілігі шарт болып табылады. Бірақ, ішкі және сыртқы қызметтің еркін қүрылуындағы жеңілдік пен шапшандық басты капитал және шағын кәсіпкерліктің маңызды экономикалық нысаны болып табылатындығын айта кетуге болады.

Қазіргі кезде, зерттеу  нотижелері керсеткендей өндірістің экономиканың барлық саласында тірілгені байқалады. Халықтың табыстарының жоғарылауы тауарлар мен қызмет түрлеріне деген сүраныс  деңгейін жоғарлатты.

Бірақ осындай жетістіктерге  қарамастан, сәйкесінше аса жоғары емес табыстары бар халықтың белгілі бір топтарына арналған рыноктардың сиымдылығының шектелгенін айтуға болады. Сонымен қатар, сыртқы экономикалық қызметтердң либералдануына байланысты ішкі нарық сырттан әкелінетін арзан тауарларға толтырылды.

Мүндай жағдайда кәсіпкерлерге  өндірістік -шаруашылық қьтзметтерін тиімді түрде жүзеге асыру үшін үнемі төмендеп отыратын баға жағдайында ондірілген тауарлардың сапасын арттыру сияқты күрделі мәселелерді шешуі, яғни олардың босекеге тотеп беру қабілетін үнемі жетілдіріп отыруы қажет. Егер, керісінше болатын болса, онда кәсіпкелердің жемісті жүмыс жасауы мүмкін емес.

Осыған қоса, қазіргі  кезде мемлекет тарапынан қорғау мен қолдау әдістері мен нысандары  анықталу кезінде салық салу, несиелеу, инфроқүрылым және т.б. сол сияқты нарықтық экокомикаға қатысты барлық институттар мен механизмдер қүруға бағытталған арнайы жүмыстар жасалынды. Бірақ, қабылданған шешімдердің оралымдығы жөне оның салдарларына аз коңіл бөлініп келді. Сондықтан, біздіңше шағын және орта бизнестің әз мәнінде дамуына басқаша бағыттар қажет сияқты.

Қазақстанда 2003 жылдан бастап 9 айға шағын кәсіпкерлік субъектілерін  салықтық тексеруге мороторий енгізілген болатын. Қаржы министрлігінің тиісті бүйырығына осы ведомствоның басшысы З.Какимжанов қол қойған "Салық органдарына 2003 жылдың 1 қантарынан бастап 1 қазанға дейін, акцизделетін өнімдерді ендіруді және (немесе) көтермелеп сатуды жүзеге асыратын салық төлеушілерді қоспағанда, шағын кәсіпкерлік субъектілерін тексеруді тоқтата түру тапсьтрылды "-делінген осы бүйрықта. Қүжатта көрсетілгендей мораторий жасау кезеңінде қарсы тексеру хронометражды тексерілім сондай ақ тексерулерді прокуратура органдарының тиісіт актсі қылмыстық іс қозғау, салық төлеушілердің өтініштері немесе шағымдары болған жағдайда жүргізілуі мүмкін. Ағымдағы жылдың қыркүйегінде Қазақстан кәсіпкерлерінің 10- форумында Республика Президенты Нурсултан Назарбаев дамыту үшін қолайлы жағдайлар түғызу мақсатында берген тапсырмаларын іске асыруға байланысты мораторий енгізіледі. Индустрия және сауда министрлігінің деректері бойынша қазіргі уақытта елімізде 418 мың шағын және орта косіпорындар бар. Бүларда 1 миллионнан аса адам жүмыс істейді . Ағымдағы жылдың тоғыз айының қорытындысы бойынша осы шаруашылық жүргізуші субъектілер жалпы сомасы 460 млрд. Теңге кіріс алып, мүның 52 млрд. Теңгесі салықтар түрінде бюджетке аударылған. Қазіргі кезде жалпы ішкі енімнің 17 ө-ы экономиканың осы секторының үлесіне тиеді.