Кәсіпорындағы аудитті ұйымдастырудағы ішкі бақылау жүйесінің ролі

 

 

 

Мазмұны

 

 

Кіріспе……………………………………………………………………....	3
Тарау 1 Ішкі бақылау жүйесінің қызметін ұйымдастырудың теориялық негіздері.......................................................................................	5
1.1 Ішкі бақылау жүйесінің ұғымы, мәні мен мазмұны.........................	5
1.2 Ішкі бақылау жүйесінің ортасы  мен құраушылары.........................	9
1.3 Ішкі бақылау жүйесінің қызметін  нормативтік реттеу......................	13
Тарау 2 Кәсіпорындағы аудитті ұйымдастырудағы ішкі бақылау жүйесінің ролі.......................................................................................................	18
2.1 Кәсіпорынның қаржылық – шаруашылық қызметіне сипаттама және оның есеп саясаты туралы айтылған......................................................	18
2.2 Шетелдік тәжірибедегі  ішкі аудитте ішкі бақылау жүйесінің қызметін ұйымдастыру ерекшеліктері.................................................................	24
Қорытынды.....................................................................................................	30
Қолданылған ақпар көздері.........................................................................	31

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Еліміздің экономикалық өсуіне және тұрақтануына мүмкіндік беретін нарықтық қатынастарды тиімді дамытудың ең қажетті шарты аудиторлық тексеру болып табылады.

Аудиторлық тексеру жүргізілмеген ұйымдарда бухгалтерлік және салық заңдылықтарын бұзу тәуекелі көтерілуде, олар бюджеттің салық төлемдерінің бюджетке түсуінің азаюына алып келеді.

Ең алдымен, аудит дегеніміз не жеген сұраққа жауап іздейтін болсақ, аудит дегеніміз – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қаржылық есептілік және қаржылық есептілікке байланысты басқа да ақпарат туралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатымен тексеру болып табылады. Нарықтық жағдайда экономикалық бақылаудың ең тиімді түрі – тәуелсіз аудит.

Қазіргі кезде ұйымдардың қызметінің нәтижесі мен қаржы жағдайы туралы ақпарат әр түрлі пайдаланушылардың көңіл қоятын мәселесі болып табылады. Ал, сол ақпараттың дұрыстығын және ұйымдар мен заңдылықтардың сақталуын тәуелсіз растау мемлекетке экономика және салық салу саласында шешім қабылдау үшін қажет.

Менің курстық жұмысымның тақырыбы: «Аудитті ұйымдастырудағы ішкі бақылау жүйесінің мәні мен маңызы» деп аталады. Бұл тақырыпты таңдау себебім, жалпы аудит саласына қызығушылығымнан туды десем де болады. Барлық саланың ішінде, осы аудит саласы өзіндік ерекшелігімен менің көңілімнен шықты. Болашақта осы саланың маманы болғым келеді. Сондықтан да бұл тақырып аудит саласына одан терең білуге көмегін тигізер деп осы тақырыпты таңдадым.

Аудит саласының Қазақстанда енді – енді қарыштап дамуына байланысты, «аудитті жүргізу керек пе?, не үшін жүргізу керек?, аудитті қалай жүргізу керек?, неге сүйене отырып жүргізу керек?», тағыда басқа  сұрақтарға жауап іздеу арқылы бұл тақырыптың өзектілігі осы арқылы білуімізге болады.

Курстық жұмысты жазудағы мақсатым – осы тақырыпты тереңірек ашу арқылы, аудит саласын жетік білгім келеді.

Енді, бұл жұмысты бастамас бұрын – жоспар құру қажет. Ол жоспарды құрыпта қойдым.  Менің курстық жұмысым кіріспеден, 2 (екі) тараудан, қорытынды мен қолданылған ақпар көздерінен құралады.

1 тарау – «Ішкі бақылау жүйесінің  қызметін ұйымдастырудың теориялық  негіздері» деп аталады және ол – 3 бөлімнен, яғни:

• бөлім – «Ішкі бақылау жүйесінің ұғымы, мәні мен мазмұны»; 
• бөлім – «Ішкі бақылау жүйесінің ортасы мен құраушылар»;
• бөлім – «Ішкі бақылау жүйесінің қызметін нормативтік реттеу

 

1.   «Кәсіпорындағы аудитті ұйымдастырудағы ішкі бақылау жүйесінің ролі» деп аталатын курстық жұмысымның екінші тарауына келсек, бұл тарауда мен кәсіпорындағы ішкі бақылау жүйесі қалай жүргізудің кезеңдеріне, яғни кәсіпорындағы ішкі бақылау жүйесіне сипаттама бере отырып ерекшеліктерін қарастыратын боламын, сондықтан кезеңдеріне тоқталатын боламын, яғни:

            2.1 бөлім – Кәсіпорынның шаруашылық-қаржылық қызметіне сипаттама

             2.2 бөлім – Шетелдік тәжірибедегі ішкі бақылау жүйесінің қызметін ұйымдастыру ерекшеліктері кезеңдері туралы курстық жұмысымның екінші тарауында көрініс табады.

Ал, енді осы курстық жұмысты жазу үшін әр түрлі ақпар көздерін іздедім. Ең басты қолданылған ақпар көзім – «ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңы» болып табылады.

Курстық жұмысымды безендіру үшін әр түрлі суреттер мен кестелер құрастырдым.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   1.Ішкі бақылау жүйесінің қызметін ұйымдастырудың теориялық негіздері

 

      1.1Ішкі бақылау жүйесінің ұғымы, мәні мен мазмұны

 

 

     Аудиттің  халықаралық стандарттарына сәйкес (265 ХАС) ішкі бақылау жүйесі деп (Internal control) субъектің қаржылық есептіліктің сенімділігі, операциялардың тиімділігі мен өнімділігі, және заңнама мен нормативтік актілердің сақталуы деген мақсатқа жетуде сенімді болуы үшін басшылық  өкілеттігі берілген  тұлғалардың, субъект басшылығының және өзге де персоналдың жасақтаған және жүзеге асырған процестерінің жиынтығын атайды. 

       Ішкі бақылаудың тиімді жүйесі активтердің, тіркелім мен ақпараттың қорғалуын және сақталуын, қателіктер мен ауытқулардың алды алу мен табуды, компания  басшылығының бұйрықтары мен өкімдерін орындауды, есеп жазбаларының дәлдігі мен толықтығын және дұрыс қаржылық есептілікті дер кезінде даярлауды қамтамасыз етуі тиіс. Аудиттің  халықаралық стандарттарына сәйкес (265 ХАС) ішкі бақылау жүйесі деп (Internal control) субъектің қаржылық есептіліктің сенімділігі, операциялардың тиімділігі мен өнімділігі, және заңнама мен нормативтік актілердің сақталуы деген мақсатқа жетуде сенімді болуы үшін басшылық  өкілеттігі берілген  тұлғалардың, субъект басшылығының және өзге де персоналдың жасақтаған және жүзеге асырған процестерінің жиынтығын атайды. 

       Ішкі бақылау Қоғамның директорлар Кеңесі, Басқармасы, бөлімшелері және жұмыскерлері тарапынан жүзеге асырылатын үрдіс ретінде және олардың Қоғам мақсаттарының орындалуына саналы кепілдік болатындай іс-әрекеттері деп танылады, соның нәтижесінде төмендегілерге қол жеткізу көзделеді:

• Қоғам қызметінің тиімділігі
• Қоғамның активтерінің сақталуы және қорларының тиімді пайдаланылуы;
• Қоғамның қаржылық және басқарушылық есептерінің сенімділігі және растығы;
• Қазақстан Республикасы заңнамасы және қоғамның ішкі құжаттарының талаптарының орындалуы;
• шығындардың ықтималдығын және мөлшерін (соның ішінде, кірістің азаюы, түрлі залалдар, корпоративтік басқарудың рейтингісі төмендеу және т.т.) азайту;
• оңтайлы ұйымдастырушылық құрылымды құру;

Ішкі бақылау жүйесі төмендегідей өзара байланыстағы бөліктерден құралады:

• бақылау ортасы;
• ішкі бақылау рәсімдері;
• ақпараттық қамтамасыз ету және ақпаратпен алмасу жүйесі;
• ішкі бақылау жүйесінің өзінің тиімділігін бағалау.

Бақылау ортасы 
Бақылау ортасы – Бірден-бір /жалғыз/ акционердің, Директорлар кеңесі және Басқарманың Қоғамда ішкі бақылау жүйесін құру қажеттілігі мен оның әрекет етуіне деген жалпы қатынасын, Қоғам жұмыскерлерінің ондай жүйенің маңыздылығын ұғынуы және соған байланысты жүзеге асыратын іс-әрекеттерін білдіреді. 
Бақылау ортасының факторларына кіретіндер:

• адалдық, этикалық құндылықтар және Қоғам жұмыскерлерінің өздеріне тапсырылған жұмыстарды орындауына қажетті білімдері мен машықтарын айқындайтын біліктілігі;
• басқару философиясы мен стилі;
• Қоғамның өз қызметін жоспарлауға, орындауға және мониторинг жасауға негіз болатын ұйымдастырушылық құрылымы;
• қызметшілер құрамын басқару саясаты және тәжірибесі;
• Директорлар кеңесінің ықыласы және стратегиялық басқаруы.

Ішкі бақылау рәсімдеріне төмендегілер жатады:

• Қоғамның бөлімшелері, жұмыскерлері және лауазымды тұлғаларының мақсаттары мен міндеттерін Қоғамды басқарудың барлық деңгейінде айқындау, және олардың өзара тиімді ынтымақтастықта болуын қамтамасыз ету;
• Операцияларды мақұлдау құзыреттерін бекіту: операциялардың тиісті құзыреттерге ие тұлғалар тарапынан ғана бекітлуі және жүзеге асырылуы;
• Қоғамның лауазымды тұлғалары мен жұмыскерлері өз міндеттемелерін атқару барысында міндеттемелердің бөлінісі және мүдделік қарама-қайшылықты болдырмау;
• Қоғам органдары, бөлімшелері және жұмыскерлері арасында ақпараттық қамтамасыз ету жүйелерін, ақпарат алмасуының тиімді арналарын құрастыру және олардың сенімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету. 
          Қоғамның барлық жұмыскерлері мен лауазымды тұлғаларының назарына ішкі бақылауға қатысты міндеттерін жеткізу және олардың ішкі бақылау жүйесіндегі өз рөлдерін сезінуі.
• Қоғам құжаттарына сәйкес, Қоғамның басқарушылық қызметшілер құрамына Қоғам қызметінің өзекті көрсеткіштерін және жеке қызметінің өзекті көрсеткіштерін тағайындау;
• Қоғам органдары, бөлімшелері және жұмыскерлері қызметінің тиімділігінің критерийлерін белгілеу және бағалау;
• Қоғамның тәуекелділіктерін басқару;
• Қоғамның активтерін алу/шеттету, қайта құрылымдауына мониторинг жасау және оларға қатысты мүліктік құқықты сақтау (активтердің сақталымы);
• Қоғам қорларының тиімді пайдалануына мониторинг жасау;
• Қоғам дамуының ұзақмерзімді стратегиясының, даму жоспарының (орта мерзімді бизнес-жоспар) , даму және бюджет жоспарының (бір жылдық бизнес-жоспар) орындалуына мониторинг жасау;
• инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуын қадағалау;
• бухгалтерлік және салық есептерінің бекітілген тәртібінің орындалуының, Қоғам есептілігінің (бухгалтерлік, басқарушылық, қаржылық, салықтық және тағы басқалар) уақтылы құрастырылуы және берілуін бақылау;
• Қазақстан Республикасы заңнамасы талаптарының, сондай-ақ Қоғамның ішкі құжаттарының орындалуын; қадағалаушы және бақылаушы органдардың нұсқауларының орындалуын бақылау;
• Қоғам органдары қабылдаған шешімдердің және Қоғамның лауазымды тұлғалардың тапсырыстарының орындалуын бақылау;
• Қоғам есептілігінің жылдық қаржылық есептілігінің аудитін жүргізетін аудиторлық компанияның, сондай-ақ ішкі аудит қызметінің ұсыныстарының орындалуын бақылау;
• Қоғам ақпараттары жария етілуінің қабылданған рәсімдерінің сақталуын бақылау;
• Қоғамдағы құжаттар айналымының бекітілген тәртібінің орындалуын бақылау;
• ішкі бақылау жүйесінің сапасына ұдайы бағалап отыру;
• ішкі бақылау рәсімдерінің тиісті жолмен құжатталуы;
• Қоғам құжаттарында қарастырылатын басқа да рәсімдер.

Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін бағалау                                        

Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін бағалау Қоғамның мақсаттарына қол жеткізуіне және есептілігінің дұрыстығына әсер ететін қателіктердің пайда болу ықтималдығын, ол қателіктердің елеулілігін анықтау, және ішкі бақылау жүйесінің өз алдына қойылған міндеттер мен мақсаттардың орындалуын қамтамасыз ету қабылеттігін анықтау үшін өткізіледі.

Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігі мен парапарлығын анықтау барысында бірінші кезекте Директорлар кеңесінің, Басқарманың және Қоғам қызметкерлерінің ішкі бақылауды барлық үрдістерге кіріктіруге, тәуекелділіктерді уақтылы бағалауға және олардың әсерін азайту үшін қолданылатын бақылау шараларының тиімділігін анықтауға бағытталған әрекеттері (немесе әрекетсіздігі), назарға алынуы керек.

Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін бағалау директорлар Кеңесінің міндеттерінің ажырамас бөлігі болып табылады. Директорлар Кеңесі өзіне жеткен ақпараттар мен кепілдіктерге сүйене отырып, тиісті және мұқият тексеруден кейін оның тиімділігі туралы өз пікірін қалыптастыруға тиісті. 
          Басқарма директорлар Кеңесі алдында ішкі бақылау жүйесіне ұдайы мониторинг өткізіп тұруға міндетті және оның орындалуын қамтамасыз етеді. Директорлар кеңесі Басқарманың ішкі бақылауға қатысты есептерін уақтылы алып, оны бағалап отыруға тиіс. Ұдайы негіздегі нәтижелі мониторинг ішкі бақылау жүйесінің ажырамас компоненты болып табылады. Директорлар Кеңесі өз міндеттерін атқару барысында, Қоғамның іс-әрекетне кіріктірілген мониторинг үрдісіне ғана сенім артпауға тиіс. 
       Аудит бойынша Комитет Қоғамдағы ішкі бақылау жүйесінің нәтижелілігіне сараптама жасап, бағалап отырады, (соның ішінде Ішкі аудит қызметінің хабарламалары мен есептерінің негізінде). Аудит бойынша Комитеттің ішкі бақылау жүйесін бағалау туралы жұмысының нәтижелері Директорлар кеңесіне жеткізіліп, олар оны қарауы керек.

Ішкі аудит қызметі Қоғамның ішкі бақылау жүйесіне ұдайы мониторинг жасау жұмысына қатысады және ішкі бақылау жүйесінің алға қойылған мақсаттарға, міндеттерге және берілген критерийлерге сай болуын тікелей бағалайды және ішкі бақылау жүйесін жетілдіру мақсатында ақыл-кеңестер береді.

Ішкі бақылау жүйесінің нәтижелілігін бағалау үрдісін Директорлар кеңесі анықтауға тиіс және оған Басқарманың есептері берілуінің мақсаты, шеңбері және мерзімділігі кіреді; оларды Директорлар кеңесі жыл бойы алып және қарауға салып отырады. Сондай-ақ, дұрыс та тиісті рәсімге сәйкес құжатталған жыл сайынғы бағалау үрдісі Қоғамның жылдық есептерінде берілетін ішкі бақылау жүйесі туралы ақпараттың қайнар көзі болып табылады.