Әлішер Науаидың тәрбие тағылымдары (1441-1501)

   ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ АЛҒЫШАРТЫ СИЯҚТЫ МҰҒАЛІМНІҢ ШЕТ ТІЛІ САБАҒЫН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУЫ 

Мазмұны 
 
Кiрiспе

I.Негізгі бөлім.  Шет тiлi мұғалiмiнiң кәсiби құзыреттiлiгiнiң ұйымдастыру деңгейінiң көрсеткiштерi сияқты мектептегі шет тiлiнiң сабақ жоспарларын талдау

1.1 Шет тiлi сабақтарының түрлерi

1.2 Сабақтардың классификациясы

II-бөлім. Шет тілі сабағын қорытындылау – шет тілі мұғалімінің кәсіби құзіреттілігінің компоненті сияқты.

2.1 Шет тiлi мұғалiмiнiң кәсiби құзыреттiлiгiнiң компонентi сияқты шет тiлi сабағын талдау 
 
2.2  Шет тiлi мұғалiмiнiң кәсiби құзыреттiлiгiнiң компонентi сияқты шет тiлi сабағын жоспарлау 
 
Қорытынды 
 
Әдебиет тiзiмi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

     Зерттеудiң  өзектiлiгi. Кез келген басқа да  күрделi құбылыс сияқты сабақты  мұғалiм алдын-ала ойланып, өз  ой-санасы арқылы өткізіп, сонымен  қатар жүрегімен сезіне білу  керек. Тек, осы жағдайда ғана  сабақ биiк әрі технологиялық  деңгейде жүргiзiледі. Сабақты өткiзу  мұғалiмнің көздеген жоспарының iске асуы болып табылады, демек,  сабақтың сапалы және ойдағыдай  өтуі сабақ жоспарының сапасына  тікелей байланысты.

     Сабақты жоспарлау әрбiр мұғалiмге өзінің творчестволық қабiлеттiлiгiн және біліктілігін айқындау мүмкiндiгiн береді, әсіресе, жауапты шешімдерді жеке қабылдауға, алдына мақсат қоя білуге, жеке стратегияларды  ойлап табуға және іске асыруға, ал жалпы айтқанда, бөгде адамның ерікінен, жағдайлардан, өз қорқыныштарынан тәуелсiз кәсiби негiзде ойлап және жұмыс iстеуге мүмкіндік береді [Тамбовкин 2000: 63].

     Шет тiлiне үйренудiң және уақытында оларды түзету заңдылықтарының көзқарасы бойынша сабақтарды тиімді жоспарлай бiлу, оқытудың керекті құралдарын іріктеу, оқыту кезіндегі өзгерістерге уақытында мән беру, оқушылармен сабақтағы және сабақтан тыс жұмыстарын қорытындылай білуге тікелей байланысты.

      Ғылыми жеке талдауда мұғалiмнiң рефлексиялық қызметі өз кәсiби қызметi болып табылады. Бұл функцияға өз қызметiн және әрбiр оқушының қызметiн бақылай алу, талдау, жалпылау, салыстыру, салғастырыу, басты жағдайларды ерекшелеу, құбылыстардың, жағдайлардың себептерiн ашу жатады. Сабақтың, схемалардың тиiмдiлiк көрсеткiштерiн және сабақты талдаудың алуантүрлiгi туралы ұсыныстарды барлық мұғалiм біле бермейді. Сонымен бiрге, сабақты сапалы талдай алу және өздiгiнен талдай алу - мұғалiмнiң теориялық және тәжірибелік дайындығын көрсетеді. Сабақты талдай бiлу жоспарлай бiлудің дамығандығы.

Зерттеудiң теориялық  негiздерi. Мен өз зерттеулерiмде  осы авторлардың еңбектеріне арқаландым: И.Л.Бим, Е.И.Пассов, А.Н.Леонтьев, А.А.Леонтьева, С.Л.Рубинштейн, Г.А.Китайгородская, Р.П.Мильруд, И.А.Зимняя, Н.Д.Гальскова, Н.И.Гез, П.Б.Гурвич, В.Л.Скалкин, А.А.Смирнов  және басқалар.

Зерттеу нысаны - ағылшын  тiлi мұғалiмiнiң оқыту қызметiн жоспарлау және iске асыру

Зерттеудiң пәні - ағылшын тiлi мұғалiмiнiң оқыту қызметiн жоспарлаудың әдiстемелiк ерекшелiктерi және iске асыру.

Зерттеудiң болжамы:

Егер ағылшын тiлiнiң  сабағын талдау және жоспарлау бойынша әдiстемелiк ұсыныстарды қолдану үшiн ұтымды жағдайлар жасалса, шет тiлiн үйрену жолы тиiмдiрек болады.

Ұтымды шарттар бойынша  келесі түсінік:

Ағылшын тiлi сабағының үлгiлерiн  жоспарлау бұл кешендi ұйымдастыруды қамтамасыз ететін үздiксiз құбылыс сияқты;

 Шет тiлi сабақтарын әртүрлi әдістемелерді ұйымдастырудың көмегiмен ағылшын тiлiнiң сабағының тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуға бағытталған оқу барысын жоспарлау.

 

І НЕГІЗГІ БӨЛІМ. Шет тiлi мұғалiмiнiң кәсiби құзыреттiлiгiнiң ұйымдастыру деңгейнің көрсеткiштерi сияқты шет тiлiнiң сабағын талдау және жоспарлау.

1.1 Шет тiлi сабақтарының түрлерi. Педагогикалық әдебиетте сабақтардың түрлерiнiң әртүрлi классификациялары ұсынылады, бiрақ танымал классификациясы жоқ. Дегенмен, көп зерттеушiлер сабақтардың түрлерiн классификациялауды, сабақтың негiзгi дидактикалық мақсатының белгiсi бойынша жасау керек деп санайды. Сабақтың негiзгi дидактикалық мақсатына сүйене отырып, оның осындай түрлерiн көрсетуге болады: бiрiккен немесе құрамалы сабақ; жаңа сабақты зерттеу; бекiту сабағы; қайталау сабақ немесе қайталау-жалпылауыш сабақ; бiлiмдерін, қолдарынан келетінін тексеру сабағы, бақылау - жалпылауыш сабақ.

1. Бiрiккен немесе құрамалы сабақ. Осындай сабақтарда бiрнеше дидактикалық тапсырмалар орындалады: өткенді қайталау және үйге берген сабақты тексеру, жаңа тақырыптарды оқыту және бекiту. Құрамалы сабақтар әсiресе бастауыш сыныптарда кең таралған. Құрастыруды бұл бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшелiктерімен де (ықыластың қалыпсыздығы, жоғарғы қызу қозғыштығы) және жаңа оқу бағдарламаларын және оқулықтарды шығару ерекшелiктерiмен де түсіндіріледі. М.З.Биболетованың және т.б. редакциясымен шығарылған 2-4 сыныптарға арналған ағылшын тiлi оқулықтарының өзiндiк ерекшелiктері – олар жоспар бойынша құрылған, ең бастысы - әр сабақты бiрнеше әдістермен өткiзу ескерiледi: қайталау және бекiту мақсатында бұрынғы алған бiлiмдерi бойынша жұмыс, жаңа алған бiлiмдерін тексеру  және бекiту, жаңа алған  бiлiмдерін меңгеруге даярлайтын материал бойынша жұмыс. Құрамалы сабақтардың құрылымы мынадай болуы мүмкін:

1) Үйге берген сабақты тексеру;

2) Жаңа алған бiлiмдерін меңгеруге әзiрлеу;

3) Жаңа материалды түсiндiру;

4) Өткен материалды бекiту;

5) Үйге тапсырма [Поляков 1974: 79].

    Құрамалы сабақта оның құрама бөлiгi - қайталау немесе тексеру, зерттеу және жаңа тақырыпты бекiту – өзінің аумағы және уақыты бойынша бiр қалыпты аз-кем берілген.

2. Жаңа сабақты үйрету. Осындай сабақтар сирек кездеседi. Бұл оқу материалының өзiндiк ерекшелiгiмен және оқушылардың ықыласының орнықсыздығымен түсіндіріледі. Жаңа материал әрбiр сабақта аздап қаралады. Бiрақ жаңа материалды оқыту негiзгi дидактикалық мақсат болып табылатын сабақтар да болады. Бұл жұмысқа сабақтың көп уақыты бөлiнеді, сабақтың барлық басқа уақыты жаңа сабақ өтуге бағытталған. Жаңа материалды үйретуде ескі материалмен байланыстыру үшін, бұрын алған білім жүйесіне жаңа алған білімін қосу үшін, жаңа материалды қабылдауға балаларды дайындайтын бөлiмдер мен сұрақтарды қайталайды. Осындай сабақта оқытылатын материалдың алғашқы рет бекiтілуі де болады. Берілген сабақтардың құрылымы мынадай : 1) Жаңа алған бiлiмдерін саналы меңгеруi үшiн қажеттi материалды қайталау; 2) Тақырыпты хабарлау және сабақтың мақсаттары; 3) Жаңа материалды үйрету; 4) Оқушылардың өтілген материалды түсiнуiн тексеру және тақырыпты алғаш рет бекiту; 5 ) Үйге тапсырма [Гальскова, 2005:35].

Құрама сабақтардың басқа  да бiрнеше түрлері болуы мүмкiн:

1) Тақырыптың қатынасы және сабақтың мақсаттары; 2 ) Жаңа материалды үйрету; 3 ) Үйге тапсырма; 4 ) Оқушылардың өтілген материалды түсiнуiн тексеру және тақырыпты алғаш рет бекiту;

3. Білімдерін, қолдарынан келетін істерін бекiту, жетiлдiру, дамыту сабақтары.

Сабақтың бұл түрі әсiресе бастауыш сыныптардағы оқу барысының жасалуына тән. Бастауыш сыныптарды оқытудың негiзгi тапсырмаларының бiрi болып: оқушыларды оқуға үйрету, оларды нақты қолдарынан келетін істерімен айналысуға бейімдеу.

Бұрынғы бағдарламаға қарағанда, жаңа бағдарлама бойынша тәжірибелерді  қалыптастырудың басты кезеңі басқаша. Мысалы, есептеуiш тәсілдер оқушылардың арифметикалық қасиеттердi ұғынуы негiзінде, яғни, дағдыларды қалыптастыру негізі -  теориялық бiлiм болып табылады

Осындай сабақтарда оқушыларымен әртүрлi жаттығуларды, творчестволық жұмыстарды орындау негiзгi орын алады. Жаттығулар нақтылы жүйеде ұсынылады, негiзi қиындықтардың бiртiндеп өсуі болып табылады. Әдеттегiдей бұл сабақтардың құрылымы мынадай:

1) Алдағы жұмыстың мақсаттарын хабарлау; 2) Ұсынылған тапсырмаларды орындауы үшiн талап ететiн білімдерін, тәжірибелерін оқушылардың көрсетуі. 3) Оқушылардың әртүрлi жаттығуларды, тапсырмаларды орындауы; 4) Істелген жұмыстарды тексеру; 5) Үйге тапсырма, (керек болған жағдайда) [Маслыко, 1998: 38].

Бiлiмдерін, тәжірибелерін  дамыту мақсатымен мұндай сабақтарда кейде жаңа элементтер қосылады. Арнаулы жаттығулар көмегiмен келесi тақырыптарды оқытуға даярлық жұмыстары жүргiзiледi. Бiрақ бұл дидактикалық мақсаттар сабақтың негiзгi дидактикалық мақсаттарына - оқығандарын бекiтуге бағытталады.

4. Қайталауға  арналған - жалпылауыш сабақтар. Осындай сабақтар курс бөлiмiнiң тақырыптарымен қатар, оқудың соңында жүргiзiледi.

Ұқсас сабақтардың құрылымы мынадай болуы мүмкін:

1) өтілген тақырыптардың  мазмұнын ашатын мұғалiмнiң кiрiспе сөзi, сабақтың мақсатын, әрі жоспарын көрсетеді; 2) жалпылауыш және жүйелейтiн сипаттағы ауызша және жазбаша тапсырмаларын оқушылардың жеке-жеке және ұжыммен орындауы; 3) Жасалған жұмыстарды тексеру және бар кемшiлiктердi толықтыру; 4) Қорытындылау[Онищук,1981:125].

5) Бақылау  немесе есеп беру сабақтары. Мұндай сабақтарда жазбаша тексеру негiзгi орын алады - диктант, шығарма, бақылау жұмысы және тағы сол сияқтылар, немесе ауызша тексеруге де үлкен мән беріледі.

Бұл берілген сабақтың құрылымы екi алдыңғы сабақтардың құрылымына жақын. Егер тексеру ауызша жүргiзiлсе, сабақтың соңында мұғалiм, оқушылардың дағдыларына, білімдеріне қысқаша мiнездеме берген, табыстарына, кемшiлiктеріне мән беріп және кемшiлiктерін жеңу жолын қарастырған. Егер тексеру жазбаша жүргiзiлсе, онда келесi сабақ бақылау жұмысын талдауға арналады. Оқушылар сабақта тiлдi аз-аздап үйренумен қатар, оқулықтардағыдай және қарапайым өмірдегі қарым-қатынас арқылы да олардың қолдану әдiстерiн меңгередi. Сабақтың бұл түрінде сөйлемнің қай жағы (фонетикалық, лексикалық немесе грамматикалық) қалыптасса, сол жағына сәйкес классификацияланады.

Екiншi түрдегі сабақтар көбiнесе тілдік құралдарды қызметтiң әртүрінде қолдануға бағытталған. Осындайда, сөйлеу қызметінің түрлерiне өзара байланыстыра оқыту қағидасына сәйкес бiр-бiрiмен байланысты ауызша (таспадан тыңдау, айтып беру) және жазбаша (оқу, жазу) сабақтар ерекшеленедi.

1.2. Сабақтардың классификациясы.

Сабақтардың классификациясын көрсететін осындай әдістер теория жағынан алғанда жеткiлiксiз өңделген. Біздің көзқарасымыз бойынша, шет тiлдерiн үйретудегі тәжiрибені жалпылай келе, қазiргi әдiстемеде қолданылатын сабақтың үш түрiн айтуға болады.

Бiрiншi - меңгеруге бағытталған сабақтар

а) фонетикалық, лексикалық, грамматикалық деңгейлерде тiлдiк жүйенiң элементтері арқылы (нәтижесі - тiлдiк жүйе туралы бiлiм алу болып табылады);

ә) сөйлеу деңгейінде алған бiлiмдерін қолдану әдiстерiмен (тиiстi дағдыларды құрастыру).

Екiншi - қарым-қатынас қызметi арқылы меңгеруге бағытталған сабақтар.

   Мұндай сабақтардың мақсаты - алған бiлiмдері мен қалыптасқан дағдылардың негiзінде әртүрлі қызметте тілдік білімін дамыту.

Сабақтың осы түрінің  ерекшелігі: 1. Сөйлеу қызметiнің өзіндік түрлерiмен меңгеру сабақтары (таспадан тыңдау, жазу, жазбаша тапсырмалар, шет тілінен ана тiлiне ауызша және жазбаша аударма сабақтары); 2. Сөйлеу қызметінiң  ыңғайлы түрлерiмен меңгеру сабақтары (сөйлеу, оқу, ана тiлiнен шет тіліне ауызша және жазбаша аударма сабақтары ).

Үшiншi - құрамалы сабақтар. Мұндай сабақтар бiр сабақтың шеңберінде оқушылардың бiлiмдерін және дағдыларын өзара байланыстыруға бағытталған. Осыған орай, тiлдiк жүйенің әртүрлi деңгейлерімен меңгеру сабақтары жұмыс кезінде (фонетика, лексика, грамматика сабақтары) жеке тұрғылардың ерекшеленуі ғана емес, жеке пәндерді де оқыту жүзеге асырылады (стилистика, мәтiн талдау, аударма).

   Сонымен қатар, сабақтың тәжірибесіне бағытталған жағын қарастырсақ, әрдайым кешендi сипатта болады, өйткенi оқытудың негiзгi мақсаты, әртүрлi қызметте сөйлеу қабілетін қалыптастыру және дамыту болып табылады.

        II БӨЛІМ. Шет тiлi сабағын қортындылау - шет тiлi мұғалiмiнiң кәсiби құзыреттiлiгiнiң компонентi сияқты.

2.1. Шет тілі мұғалімінің кәсіби құзіреттілігінің компоненті сияқты шет тілі сабағын талдау.

    Ағылшын тiлiне (және кез келген басқа да тілдерге) үйретудiң тиiмдi әдiстемелерiн өңдеу және жетiлдiруде ең маңызды тапсырмаларының бiрi- ағылшын тiлiнiң (және кез келген басқа да тілдердің) сабағын айқын, анық және жан-жақты талдау болып табылады.  

    Бұл мәселе шешiлсе, әсіресе ағылшын тілінде араласудың негізін қалайтын және оқушыларды ағылшын тiлiнде ары қарай әбден жетiлдiруi үшiн көп атсалысатын орта мектептерде ағылшын тiлiнен сабақ беру деңгейін тiптi елеулі көтеруге мүмкiндiк береді. Шет тiлi мұғалiмiнiң кәсiби құзыреттiлiгiнiң компонентi сияқты шет тiлі сабағының талдау нұсқасын қарап шығайық. 

   Шет тiлi мұғалiмiнiң кәсiби құзыреттiлiгiнiң компонентi сияқты, шет тілі сабағын талдауға сабақтың барлық стандарттары сақталған күнделікті сабақ қойылған. Атап айтсақ: сабақтың мақсаттары, көрнекілік, ұйымдастыру сәті, үйге берілген сабақты тексеру, қайталауға және дайындалуға арналған жаттығулар, жаңа оқу материалын енгізу, түсiнуін бақылау, жаттығу тапсырмалары, меңгеруін бақылау.    

   Берілген әрбiр сабақтың мақсатына байланысты оның компоненттерiнiң саны және реті өзгеруі мүмкін, сондықтан сабақты талдауды мұғалiмнің өз алдына қойған, бекітілген мақсаттарынан бастау керек. Сабақтың барысын талдай келе, келесi элементтерді ерекше қарастыру керек: [Конаржевский, 2003 : 52]