Маркетинг бўйича режалар тузиш

 

МАРКЕТИНГ БЎЙИЧА РЕЖАЛАР ТУЗИШ

 

РЕЖА:

 

1. Маркетинг тушунчаси, турлари ва стратегияси.

2. Бозор имкониятларини  ўрганиш.

3. Корхона бозори.

 

1. Маркетинг тушунчаси, турлари ва стратегияси.

 

 Маркетинг -инсоннинг айирбошлаш воситасида талаб ва эхтиёжни қондиришга қаратилган фаолиятидир. Маркетинг таркибига бозорни ўрганиш, истеъмолчи буюртмасига кўра махсулотлар ассортиментини режалаштириш, бозорни эгаллаш, реклама, товарлар ва хизматларни ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига етказиб бериш билан боғлиқ тадбиркорлик фаолияти киради.

 

Маркетинг конструктор, мухандис, иқтисодчи ва бошқа мутахассисларга бозор эхтиёжлари билан танишиш, истеъмолчи ушбу махсулотнинг қандай бўлишини исташи, унга қанча хақ тўлаши, у ким учун зарурлиги ҳақида мулохаза юритиш имконини беради.

 

Бозор шароитида корхонани бошқариш маркетингни ишлаб чиқариш циклининг бошига қўяди, чунки хўжалик қарорларини қабул қилиш асосида ишлаб чиқариш имкониятлари эмас, балки бозор талаблари, ҳаридор эхтиёжлари ётади. Охир натижада корхона кўлами, корхонани бошқариш ташкилий таркибини, бошқарув тамойил ва усулларини, хизмат кўрсатиш йўналишларини бозор белгилайди.

 

Бозор муносабатлари шароитида корхона бозор коньюктураси, бўлажак шериклар имкониятлари, нархлар ўзгариши ҳақида ахборот олиш асосида ўз ишлаб чиқаришини моддий-техникавий таъминлаш ва капитал қурилишни товарлар ва хизматлар бозоридан (бевосита ишлаб чиқарувчидан, улгуржи савдода, шу жумладан, ярмарка, кимошди савдоси, ҳамда моддий-теъминот ва бошқа воситачи ташкилотлардан) ресурслар сотиб олиш йўли билан амалга оширади.

 

Натижада корхонанинг режа-иқтисод, техника, технология, таъминот ва сотув бўлимлари вазифалари ўзгаради. чунки корхона мухандис-техниклари ресурслардан қай даражада фойдалана олиш имкониятига эга эканликларини билишлари, бозор таъсиридан эркин бўлишлари учун корхонада бозор қтисодиёти, корхона ишлаб чиқариш ва молия сиёсати масалалари бўйича ахборот манбааси, бўлган махсус маркетинг хизматини ташкил этиш эхтиёжи вужудга келади.Корхона имкониятлари билан таққослашга имкон беради.

1-босқич -маркетинг режа ва стратегиясини ишлаш ҳам мақсадга эришишнинг умумий стратегияси, ҳам корхона йўналиши ва бўлинмалари учун батафсил режа сифатида ишланади.

 

2-босқич -илмий-техник ва тажриба конструкторлик ишлари. 4 та босқичда ривожланиш йўллари белгилангандан сўнг бевосита сотиш учун махсулот ишлаб чиқаришга илмий-тақиқот, тажриба ва конструкторлик ишлари, технология, ишлаб чиқариш режаси, тажриба ишлаб чиқариш ва х.к.га ўтилади. Нихоят, махсулот яратилди.

 

3-босқич -махсулотни бозорга киритиш. Бунинг энг муҳим шарти бозорга чиқишнинг энг мақбул йўлини танлаш билан бирга, нарх сиёсатини ҳам белгилашдир.

 

4-босқич –реклама. Бозорда ўйлаб самарали иш юритмай муваффақиятга эришиб бўлмайди. Товар ҳақида ҳаридорларга ахборот бериш ва уни сотиб олишга ундаш -мураккаб ва маъсулиятли вазифа бўлиб, у билан бир вақтда савдони рағбатлантириш ҳақида ҳам ғамхўрлик қилиш керак.

 

5-босқич -махсулот ассортиментини бошқариш. Талаб ҳаридорнинг асортимент ўзгаришига талаби ўзгаришини ўрганиш.

Ассортиментни ўзгартириш, бозорга таклиф этилган дастлабки вариантга тўзатиш киритиш.

 

6-босқич -савдо фаолиятини бошқариш. Савдо, икни ташиш, юкларни қадоқлашга алоҳида эътибор берилади.

 

7-босқич -савдодан кейинги хизмат кўрсатиш, истеъмолчига сервис хизмати кўрсатиш, товардан фойдаланишда кўмаклашиш.

 

8-босқич -маркетинг фаолиятини назорат қилиш. Бутун фаолият дастурини назорат қилиш. Охирги босқичнинг тугаши,биринчи босқичнинг бошланишини билдиради.

 

Маркетинг стратегиясини билиш “маркетингни бошқариш” тушунчасига таъриф беришга имкон яратади. Маркетингни бошқариш -бу ишлаб чиқариш ва бозорни фойда олиш, савдо хажмини ошириш, бозордаги хиссасини ошириш мақсадида ҳаридорлар билан фойдали айирбошлашни таъминлаш, мустахкамлаш мақсадида ўрганиш ва тахлил этишдир.

 

Маркетингни бошқариш вазифалари жумласига талаб даражаси, вақти ва хусусиятига ташкилот олдида тутган мақсадга эришиш учун ёрдам бериш ниятида таъсир этиш ҳам киради. Бошқача қилиб айтганда маркетингни бошқариш -бу талабни бошқаришдир.

 

 

 

 

 

2. Бозор имкониятларини  ўрганиш

 

Бозорни ўрганиш бўйича тадқиқотлар олиб бориш кўп маблағ талаб этади, шу сабабли мавжуд ахборот манбааларидан иложи борича кенг фойдаланиш лозим. Тадқиқот давомида барқарор қонун ва қонуниятларни аниқлаш муҳимдир. Бозор сиқимини ўрганиш бўйича марктинг изланишларини олиб боришда рақобатчилар фаолиятини, реклама, савдо сиёсатини, товарлар ассортиментини, техник хизмати, бўлимларташкилий тузилишини тахлил этишни унутмаслик керак.

 

Бозор бу орзу эмас, балки қатъий, баъзан шавқатсиз, хаёлни тан олмайдиган, ўйланиб қадам босиш лозим бўлган хақиқатдир.Бозор корхоналарни демонополлаштириш, қатъий рақобат кураши, корхонанинг бутун хўжалик механизмини қайта ташкил этишни, илқор технологияни жорий қилиш, лойиха-конструктормутахассисларнинг малакаси юқори бўлишига, маркетинг бўйича тажрибага эга бўлиш ва бошқаларни кўзда тутади. Жуда илқор ғоя ва тажриба конструкторлик лойихалари мавжуд бўлса ҳам, замонавий тахнологиясиз жаҳон бозори талабларига жавоб беруви махсулот ишлаб чиҳариб бўлмайди. Янги технология сотиб олиш учун валюта ишлаб топиш керак. Умумий ҳолда бозорни эгаллаш стратегияси қуйидагича бўлади:

· Қатор тадбирларни амалга ошириш ҳисобига дастлабки жамҳариш (мақсадни аниқлаш, ташкилий таркибни такомиллаштириш, кадрларни тайёрлаш ва алакасини ошириш, ишлаб чиқариш интизомини кучайтириш, меҳнат ва оддий ҳаражатларни қисҳартириш ва х.к.).

· Янги технологияларни, имкони бўлса қўшма корхона тузиш йўли билан сотиб олиш.

· Иқтидорли менежер ва конструкторларни жалб этиш йўли билан янги, юқори сифатли махсулот ишлаб чиқариш .

· Халқаро талабга жавоб берувчи махсулот ишлаб чиқариш ва уни жаҳон ҳамда ички бозорга олиб чиқиш.

· Корхонани улгуржи савдо билан шуқуллана олувчи юқори самарали хўжаликка айлантириш.

 

Бозорни эгаллаш стратегияси асосий мақсадга эришишни олий сифатли ахсулот етиштириш, корхонада ишловчилар турмуш фаровонлигини ошириш, белгиланган ижтимоий дастурларни бажаришини таъминлашдан иборат. Белгиланган тадбирлар муваффақиятли бажарилиши меҳнат жамоасининг ҳар бир аъзоси ишнинг охирги натижасидаги манфаатдор бўлишига боғлиқдир.

Жамоа моддий манфаатдорлиги ижтимоий фаоллиги ва жавобгарлик хиссини ошириши зарур. Бунга эришиш учун эгаларига йилига 10-15% фойда елтирувчи акциялар чиқариш керак.

 

Бозор имкониятлрини аниқлаш ва баҳолаш одатда кўплаб янги ғояларни вужудга келтиради. Асосий вазифа-уларнинг энг яхши, корхона мақсадларига тўғри келувчиларини ажратишдан иборат.

Масалан, корхона бозор имкониятларига баҳо бериш натижасида, энг қизиҳарлиси -“болалар велосипеди” бозори эканлигини аниқлади.

Раҳбарият болалар велосипедини ишлаб чиҳарилувчи махсулотлар рўйхатига киритиш корхона мақсадига ҳам, ресурсларига ҳам тўғри келади деб ҳисоблаши мумкин. Бундай турдаги товар мавжуд маркетинг доирасига тўғри келади. Лекин корхона болалар велосипеди бозори вакиллари билан яхши ишлай олиши, истеъмолчилар билан яхши алоқа ўрната олиш, рақобатчи корхоналар ишлаб чиҳарган велосипеддан ҳаридоргир велосипед ишлаб чиҳара олишига ишониши керак. Бундай имкониятнинг ҳар бирини бозор хажми ва хусусити нуқтаи назаридан ўрганиш зарур. Бу жараён тўртта босқичдан иборат: талабни ўлчаш ва прогноз қилиш, бозорни сегментларга ажратиш, бозорнинг мақсадли сегментларини ажратиш, товарнинг бозордаги ўрнини аниқлаш. Корхона бозор кўламини бақолаш мақсадида унда сотилувчи болалар велосипедини аниқлаб ҳар бир модел сотилиш хажмига баҳо берадилар. Корхона бозорни эгалламоқчи бўлса болалар велосипеди бозорининг истиқболдаги хажмини билиш ҳам муҳимдир.

 

Бозорни сегментларга ажратиш -бу истеъмолчиларни эхтиёжлар, хусусиятлари, хулқидаги фарқларига асосан гуруҳларга бўлишдир. Нархига қарамай энг яхши велосипедларни сотиб олувчи ҳаридорлар бир сегментни ташкил этади. Биринчи ҳолда нархга эътибор берувчилар бошқа сегментни ташкил этади. Бозорнинг ҳар бир сегментини, уларга хос хусусиятларини ўрганиш асосида тасвирлаш уларнинг ҳар бирини маркетинг имкониятлари нуқтаи назаридан корхона учун қизиқарли эканлигини баҳолаш зарур.

Корхона бир бозорнинг бир ёки бир неча сегментига чиқишга қарор қилиши мумкин. Ҳаридорлар бир товарни ҳарид қилишини яхшироқ тушуниши учун товарларнинг асосий хусусиятларини солиштириши керак. Солиштириш натижаларини товарларни позициялаш схемаси тарзида келтириш мумкин.

 

Шундай қилиб бозор стратегиясини ишлаб чиқиш товар ишлаб чиқариш учун муҳимдир.

 Кўпчилик АҚШ компанияларини  тадқиққилиш бўйича маълумотлар у ёки бу товарга талаб шаклланиши ва уни истеъмолчига етказиб бериш масаласи ишлаб чиқариш ва технологиясидан муҳимроқ эканлигини намоён қилади. уларнинг фикрига кўра, янги товарни оммавий ишлаб чиқариш технологияси масалаларини хал этиш уларни бозорда сота олиш масалаларига нисбатан анча осон.

Иқтисодий амалиётда маркетинг назариясидан ижодий фойдаланиш корхона хўжалик муханизмини ҳам ҳаражат тизимлар томонига оғиштириш, ишлаб чиқаришни бошқаришни истеъмолчилар ва жамият хаётий манфаатларига боғлашни таъминлаб бериш лозим.

 

 

 

 

 

 

3. Корхона бозори.

 

 Корхона -бу йирик хом ашё, бутловчи қисмлар, ускуналар, ёрдамчи учкуна, таъминот предметлари ва хизматлар бозоридир. Бир неча ўн минглаб хизмат кўрсатиш, қишлоқ хўжалиги, чакана савдо, ишлаб чиқариш ва давлат ташкилотларига ҳарашли корхоналар товар ва хизматлар сотиб олиш билан шуғулланадилар.

 

Корхона эхтиёжлари учун ҳарид қилиш бу аниқ товарларга бўлган эхтиёжни анқлаш, аниқ маркадаги товарларга баҳо бериш ватанлаш ҳамда бозорда мавжуд таъминотчилар арасидан бирортасини танлаш асосида қарор қабул қилиш жараёнидир.

 

Корхона бозорларнинг уч тури мавжуд: саноат учун зарур товарлар бозори, оралиқ товарлар бозори ва давлат муассасалари бозори.

Саноат учун мўлжалланган товарлар бозори -бошқа товар ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳасида бошқариш ва бошқа истеъмолчиларга сотилган товар ва хизматлар сотиб олувчи шахлар ва ташкилотлар йиғиндисидир. Товарлар коменклатураси ва пул обороти хажми жиҳатидан саноат учун мўлжалланган товарлар бозори кнг истеъмол товарлари бозоридан устун бўлади.

 

Автомобиль ишлаб чиқариш ва сотиш учун металл, ойна, резина сотувчилар ўз махсулотларини машинасозларга сотишлари лозим, машинасозлар эса тайёр махсулотни истеъмолчиларга сотадилар.

Саноатга мўлжалланган товарлар бозори кенг истеъмол моллари бозоридан фарқ қилувчи ўзига хос хусусиятларга эга:

· Саноат учун мўлжалланган товарлар сотувчиси нисбатан ана кам ҳаридорга эга бўлади.

· Хатто ишлаб чиқарувчилар кўп бўлган тармоқларда ҳам ҳариднинг катта қисми бир нечта йирик истъмолчи хиссасига тўғри келади.

· Ҳаридорлар худудий жиҳатдан ва нефт саноати, резина, пўлат қуйиш саноати каби тармоқлар бўйича тўпланган.

 

Саноат учун мўлжалланган товарларга бўлган талаб кенг истеъмол молларига бўлган талаб билан ўлчанади. Масалан, хайвонлар териси поафзал ишлаб чиқариш учун сотиб олинади.

Саноат учун мўлжалланган товарларга талаб кенг истеъмол товарлари ва хизматлар учун талабга нисбатан тезроқ ўзгаради. Бу айниқса янги ишлаб чиқариш ускуналарида яхши намоён бўлади. Баъзан истеъмол товарларига бўлган талаб 1% ортиши саноат учун мўлжалланган товарларга талабнинг 2% ортишига олиб келади.

Саноат учун мўлжалланган товарлар кам ҳаражат қилиб ҳарид қилишни доимо ўрганувчи малакали агентлар томонидан ҳарид қилинади. Кенг истеъмолчи ҳарид қилиш соҳасида унча малакага эга эмас.

Саноат учун қилинадиган ҳарид қанчалик мураккаб бўлса, у хақда қарор қабул қилиш жараёнида шунча кўп киши иштирок этади.

Энг муҳим товарларни сотиб олишда одатда махсус ҳарид комиссиялари шуғулланиб, улар таркибига техникавий экспертлар ва раҳбарият вакиллари киради.

Саноат учун мўлжалланган товар сотиб олиш жараёнида ҳаридор бир қанча қарор қабул қилиши керак бўлади. Қарорлар миқдори ҳарид қилинаётган вазиятга боғлиқ бўлади. Ҳарид қилиниш жараёнида уч хил вазият вужудга келиши мумкин:

- ўзгаришларсиз қайта ҳарид қилиш-бу ҳаридор бирор нарсага ўзгаришсиз буюртма берадиган вазиятдир.

- ўзгаришли қайта ҳарид қилиш -бу вазиятда ҳаридор қайта буюртма бериш даврида товар техникавий хусусиятлар, нарх, савдонинг бошқа шартларига ўзгартириш киритган, ёки қисман таъминотчиларни ўзгартирган ҳолда юз берувчи вазиятдир.

- аввалги таъминотчи мижозни сақлаб қолишга, янгилари эса янги мижоз орттиришга ҳаракат қиладилар.Биринчи марта товар ёки хизматлар сотиб олувчи фирма янги масалаларни хал этиш учун ҳарид қилиши.

 

Масалан, фирма биринчи компютер тизимини ўрнатмоқчи бўлсин. Энг кам қарор ўзгаришсиз қайта ҳарид қилувчи ҳаридор хиссасига, энг кўп қарор -

янги масалаларни ҳал этиш учун ҳарид қилувчи хиссасига тўғри келади.

 

Биринчи марта ҳарид қилишда товарнинг техникавий техникавий хусусиятларини, нархлар чегараси, таъминот вақти ва шарти, техник хизмат кўрсатиш шартлари тўлов шартлари, буюртма хажмини аниқ, мақбул таъминотчиларни танлаш масалаларини хал этиш керак.

 

Оралиқ товарлар бозори бошқа истеъмолчиларга қайта сотиш ёки ижарага бериш йўли билан фойда кўриш мақсадида, ёки ўз хусусий корхонаси бетўхтов ишлаши учун зарур товар ва хизматлар сотиб олинадиган бозордир. Оралиқ товарлар бозори сотувчилари қайта сотиш учун мўлжалланган қайта сотиш учун мўлжалланган жуда катта хажмда турли-туман товарлар билан иш кўрадилар.