Пәннің міндеттері мен мақсаты. Оның ғылым жүйесінде алатын орны

Дәріс конспектісі

Тақырып 1. Кіріспе Тіршілік әрекеті қауіпсіздігі саласындағы құқықтық және заңдық актілер 

Дәріс жоспарлары

1. Пәннің міндеттері  мен мақсаты. Оның ғылым жүйесінде  алатын орны.

2. Тіршілік әрекеті  қауіпсіздігін қамтамассыз етудегі  мемлекеттің атқаратын рөлі.

3 «Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар» туралы  ҚР заңы.

4 «Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлардың түрлері» туралы ҚР үкіметінің қаулысы.

5 «Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайларға алып келетін авария, зілзала, апат себептерін зерттеудің ережелері» туралы ҚР үкіметінің қаулысы.

 

«Тіршілік әрекеті қауіпсіздігінің  негіздері» оқу пәні – ол дегеніміз  адамға табиғи және техногенді, әлеументтік  сипаттағы құбылыстардың жағымсыз әсер етуі мүмкін болатын оқиғаларға арналған, оларды алдын алу немесе болдырмау бойынша шараларды ұйымдастыру.

«Өмір қауіпсіздігі негіздері» курсының мақсаты болашақ мамандарды:

- өмір сүрүдін қауіпсіз  және қатерсіз жағдайын құру  үшін;

- жүйенің қызмет көрсету  объектісін ескеріп, жаңа техника мен технология үрдестерін қазіргі заманғы экологиялық талаптарға сай жоспарлау;

- тұрғындар мен өндіріс  қызметкерлік, ауылшаруашылық объектісін  төтенше жағдай кезінде апаттар,  стихиалық қатерлер және оларды  залалсыздандыру укзіндегі жоспарлау мен сауатты шешім қабылдау үшін теориалық білім мен практиқалық біліктілінгін арттыру.

Оқытудың міндеттері:

- Студенттерді бейбіт  және соғыс уақытындағы төтенше  жағдайда іс-шара қолғануды, тұрғындарды қорғау әрекеттерін апат, стихиялық қатерлер,

- Апаттар, қазіргі заманғы қаруларды пайдаланудың салдарынан туған қауіптерді жоюдағы құтқарушылық көмек жүргізу әдісткріне үйрету;

- Студендерді жарақаттану,  жұқпалы аурулардың, қаупті ауруладың  белгілерін танып білуді, дәрігерге дейінгі жедел-жәрдем көсетуді үйрету;

- Зерделеніп отырған  профильдің қызметінің орнықтылығын  зерттеуді үйымдастыру, зерделету  /оқыту/ және студенттерді олардың  жұмысының орнықтылығын анықтауды  үйрету;

- Тұрғындарды азаматтық  қорғанысқа үйрету жүйксімен  таныстару. 

- Студенттерді дайындау мамандардың оқу жоспарына байналысты төменгі курстарды оқу жылы бойында жүргізіледі. «Өмір қаупсіздігі негіздерін» оқу емтихан тапсырумен аяқталады.

"Өмір қауіпсіздігі" - адамның төтенше жағдай кезіндегі  өмір сүру ортасы мен қауіпсіз  қарым-қатынасының, шаруашылық объектілерінің тұрақты жұмыс істеу әдістерін, табиғи және техногендік сипаттағы төтеншө жағдайларды ескерту мен салдарын жою жәнө осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылуы мәселелерін зерттейді.

Пәнде мынадай мәселелөрдің жәй-күйі мен жағымсыз факторлары қаралады:

тіршілік ортасының  жәй-күйі мен жағымсыз факторлары

- адамның тіршілік  ортасымен қарым-қатынасының қауіпсіздігін  қамсыздандыру принциптері, физиология  негіздері және оның қызметінің  қолайлы жағдайлары;

- жарақаттаушы, залалды және зақымдағыш факторлардың адамға әсерінің анатомиялық-физиологиялық факторлары, оларды біргейлестіру принциптері, техникалық қүралдар мен техникалық процесстердің қауіпсіздігін арттыру;

- шаруашылық объектілерінің  төтенше жағдайдағы жүмыс істеу  түрақтылығын зерттеу әдістері;

- ТЖ мөн оның салдарын  болжау;

- Төтенше жағдайда  халық пен шаруашылық объектілерінің  өндірістік қызметкерлерін қорғау және ТЖ салдарын жою жөніндегі шараларды әзірлеу;

- Тіршілік қауіпсіздігінің  нормативтік - техникалық және үйымдық негіздері.

Курстың негізгі мақсаты - төмендегі мақсаттарды шешу үшін қажетті теориялық білімдер, практикалық  іс әрекеттер көлемін студенттердің  игеруіне жәрдемдесу:

- еңбек қызметі мен  адам демалысы аймағында қалыпты  жағдай жасау; 

- адам мен оның өмір сүру ортасын залалды әсерлерден қорғау жөніндегі шараларды әзірлеу жәнө оны іске асыру;

- техниканы, технологиялық  процестер мен шаруашылық объектілерін  қауіпсіздік және экологиялық  тәртіптеріне сәйкес пайдалану; 

- шаруашылық объектілері  мен техникалық жүйелердің қалыпты жағдайы мен төтенше жағдайдағы жүмыс істеу түрақтылығы;

- төтенше жағдай салдарын  болжау және бағалау; 

- халықты, өндіріс  қызметкерлерін, авария, апат, зілзала  салдарынан, сондай-ақ осы заманғы  зақымдау құралдарының қолданылуынан қорғау жөніндегі шешімдерді және оларды жою жө- ніндегі шараларды қабылдау.

 «Табиғи және техногенді  сипаттағы төтенше жағдайлар  туралы» 5 маусым 1996 ж. Қазақстан  Республикасының заңы табиғи  және техногенді сипаттағы төтенше  жағдайларды болдырмау мен ескерту бойынша қоғамдық қатынастарды реттейді.

Онда мынандай терминдер  мен түсініктерге анықтамалар берілген:

Төтенше жағдай – арнайы шекарада болатын және адам өліміне әкелетін, оның денсаулығына  қоршаған орта мен шаруашылық нысандарға зиян келтіретін авариялар, катастрофалар жағдайын айтамыз;

Табиғи сипаттағы  ТЖ - төтенше жағдай, табиғи апаттар, табиғи өрттер, эпидемиялар, эпизотиялар, ауыл шаруашылығы мен ормандардың зақымдануларын айтамыз.;

Техногенді  сипаттағы ТЖ – төтенше жағдай, өндіріс орындарында, транспорттарда, болатын авариялар, сондай-ақ қатты әсер ететін улы заттардың бөлінуі, радиоактивті және биологиялық қауіпті заттар, ғимараттар мен мекемелердің кенеттен құлаулары, платиналардың бұзылуы;

авария – технологиялық үрдістердің бұзылуы, механизмдердің зақымдануы, қондырғылар мен құрылыстардың істен шығуы;

апат– жойқын құбылыс, аймақтық және көлемді сипаттағы ТЖ;

ТЖ шекарасы – ТЖ пайда болған шекараның аумағы;

Табиғи апат – салдарынан ТЖ пайда болған апат.

Құқықтық және ұйымдық  сұрақтары ҚР конституциясы мен "Еңбекті қорғау" 

бойынша Қазақстан Республикасының  заң шығарушылық актілері негізінде 

қалыптасады,ҚР заңдарының ішіндегі негізгілері:

- 28.02.04 жыл "Еңбекті  қорғау мен қауіпсіздік" туралы;

- 19.05.97 жылы өзгерген  ҚР "Денсаулықты қорғау туралы" заңы, 13.01.04 жылы

толықтырылған;

- 10.12.99 жылғы "ҚР  еңбек қорғау туралы";

- 03.04.02 жылғы "Қауіпті  өндірістік объектілердегі, өндірістік  қауіпсіздік туралы ";

- 27.03.97 жылы өзгерген "Табиғи  және техногенді сипаттағы төтенше  жағдайлар 

туралы",21.12.04 жылы толықтырылған,

- "ҚР Азаматтық кодексі";

- "Өрт қауіпсіздігі  туралы".

                 Сонымен қатар "Еңбекті қорғаудың"  құқықтық негіздерін,актілер сияқты 

әртүрлі юристік күші бар актілерден тұрады;ФКазНПУ  0703-10-09 Учебно-методический комплекс дисциплины 

Стр. 20 из 72

- ҚР Президентінің  бұйрығы;ҚР басқармасының бұйрығы;Сот  шешімдері және 

абстактілі сот шешімі, министрліктер мен ведомствалық бекітулер,өзінің

компентенциясында шегіндегі  орындаушы органдармен орындалған нормативті

актілері.

Еңбекті қорғау бойынша  осы актілер,негізгі нормативті-құқықтық актілерге жататындары:

- МЕСТ-тер

- "Еңбек қауіпсіздігінің  стандарттар жүйесінің мемлекеттік  стандарттары"(ЕҚСЖС);

- мемлекеттік санитарлы  – эпидеммиологиялық  ережелер  мен нормалар (санитарлы

ережелер,гигеналық нормативтер,санитарлы  ережелер мен 

нормалар,СанЕмН,санитарлы  нормалар);

- Құрылыстық нормалар  мен ережелер (ҚНмИ),құрылыс және  жобалау бойынша 

ережелер жиыны;

- Еңбекті қорғау бойынша  сала аралық ережелер,"Еңбекті  қорғау" бойынша сала  

арлық типтік нұсқаулама

 

 Ұсынылған әдебиеттер

1. «О чрезвычайных  ситуациях природного и техногенного  характера» Закон Республики  Казахстан № 19-1 05.07.1996 жыл.

2. «О гражданской обороне»  Закон Республики Казахстан №100-I от 07.05.1997 жыл.

3. О промышленной безопасности на опасных производственных объектах: Закон Республики Казахстан. -  Алматы: ЮРИСТ,2002.-12б.

4. Русак О. Н., Малаян К. Р., Занько  Н. Г. Безопасность жизнедеятельности. / Под ред. О. Н. Русака. –  СПб.: «Лань» баспасы, Москва: ООО «Омега-Л» 2004 ж. – 448б.

 

Тақырып 2. Қазақстан Республикасындағы Азаматтық Қорғаныстың қалыптасуы мен құрылым принциптері және талаптары

 

Дәріс жоспары

1. ҚР Азаматтық Қорғаныстың  міндеттері.

2. Азаматтық Қорғаныстың  қалыптасуы мен құрылым принциптері.

 

АҚ жүйесiнiң құрылымы, құрылуы және жұмыс iстеу қағидаттары  бұрынғы КСРО-ның қорғаныстық iс-шараларының  бөлiгi ретiнде қалыптасты және жаппай зақымдау қаруын жаппай қолдануға қарсы  әрекетке бағытталған. Қалыптасқан  әскери-стратегиялық жағдайды талдау және соңғы жергiлiктi әскери қақтығыстар тәжiрибесi халықты қазiргi заманғы зақымдау құралдарынан қорғау жүйесiн сақтау қажеттiлiгiн көрсетедi. Алайда бұл құралдарды бағыттау жүйесiнiң жоғары дәлдiгiне байланысты оларды қолданудағы акцент оқтұмсық қуаттылығын елеулi азайту кезiнде басқарудың және тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етудiң маңызды объектiлерiн зақымдауға ауысады. Бұл жағдайда соғыс уақытында халықтың тiршiлiк ету әрекетiн қамтамасыз ету жөнiндегі мiндет аса өзектi болады.

      АҚ-тың  барлық iс-шараларын мемлекеттiк бюджеттен қаржыландыру мүмкiн болмайтындығына байланысты, "ақылға қонымды жеткiлiктiлiк" қағидатын негiзге ала отырып, бұл шығыстарды азайту бойынша шаралар қабылданады. Экономикалық жағынан дамыған елдерде АҚ реформалаудың негiзгi бағыттарының бiрi соғыс уақытында ғана емес бейбiт уақытта да күштер мен құралдарды қолдану мүмкiндiгiмен осы жүйенi әмбебаптау болып табылады. АҚ күштерi мен құралдары бейбiт уақытта террористiк акцияларды қоса алғанда, iрi ауқымдағы ТЖ-ны жоюға белсендi түрде тартылады.

      Бiздiң  елiмiзде бар АҚ бөлiмдерi жаппай  зақымдау құралын қолданудан  қорғауға, сондай-ақ ТЖ мен террористiк  актiлердiң салдарын жоюға арналған. Сонымен қатар, техникалық базаның жеткiлiктi болмауына байланысты шет елдердегi iзгiлiк операцияларға олардың қатысуы мүмкiн емес. Әскери бөлiмдердiң, қорғаныс құрылыстары мен АҚ басқару пункттерiнiң техникасы мен жабдығы моральдық және физикалық тұрғыдан ескiрген. Мұнай өндiру объектiлерiнде және өнеркәсiптiң басқа да объектiлерiнде iрi ауқымдағы БЖ туындауының жоғары ықтималдығы бар елдiң батыс өңiрiнде АҚ-ның әскери бөлiмдерi жоқ.

      Орталық  және жергiлiктi атқарушы органдардың  бiрқатарында ТЖ мен АҚ бойынша  арнайы құрылымдық бөлiмшелердiң,  кәсiпорындар мен ұйымдарда ТЖ  мен АҚ мамандарының болмауынан ТЖ-дан және терроризм көрiнiстерiнен ел халқын, объектiлерi мен аумағын қорғау жүйесiнiң тиiмдiлiгiн арттыру, АҚ жүйесiн реформалау қиынға соқты.

      АҚ жүйесiн  реформалау назарды халықты қорғау, оның тiршiлiк ету әрекетiн қамтамасыз  ету нысандары мен әдiстерiне ауыстыруды көздейдi.

      Осыған  байланысты:

      АҚ басқарудың  өңiрлiк органдарын (бiрнеше облыстарда  бiр-бiрден) құру;

      жергiлiктi атқарушы органдардың АҚ iс-шараларын  жоспарлау, жүргiзу және қаржыландырудағы  рөлiн күшейту; 

      АҚ әскери бөлiмдерiн құтқарушы сарбаздары даярлау жүйесiн сақтай отырып келiсiм-шарт бойынша әскери қызметшiлермен толықтыру;

      АҚ құрамаларын  құру және жарақтандыру қағидаттарын  қайта қарау; 

      АҚ материалдық-техникалық  ресурстарының ұтымды санын және қауiптi өңiрлерге оларды ауыстырудың, сондай-ақ шығыстарды өтеудiң тиiмдi тетiгiн айқындау жөнiндегi мәселелердi пысықтау қажет.

Осы бағдарламада көзделген iс-шараларды орындау белгiлi бiр  дәрежеде ТЖ саласындағы бiрыңғай мемлекеттiк  саясатты жүргiзудiң және халықты, объектiлер мен аумақтарды дүлей зiлзалалардан, авариялардан және апаттардан қорғаудың тиiмдiлiгiн арттыруға; су тасқынына, сырғымаға, селге және қар көшкiнiне бейiм аумақтарда шаруашылық қызметтi ұтымды жоспарлау мақсатында олардың неғұрлым қауiптi ошақтарын анықтауға; ТЖМЖ басқару органдарының, авариялық-құтқару күштерi мен құралдарының жедел дайындығын арттыруға; зардап шеккен халықтың тыныс-тiршiлiгiн қамтамасыз ету бойынша материалдық-техникалық резервтер қорын жасау жөнiндегi шараларды қабылдауға; қарастырылатын салада бақылау функцияларын реттеуге; өнеркәсiптiк және өрт қауiпсiздігін қамтамасыз етудi, мұнай операцияларын қауiпсiз жүргiзудi бақылауды күшейтуге; ТЖ-ның алдын алудың, Қазақстан Республикасының халқы мен мемлекеттiк басқару органдарын хабардар етудiң корпоративтiк ақпараттық-телекоммуникациялық жүйесiн жаңарту бойынша iс-шараларды жоспарлауға мүмкiндiк бердi.

      Жоғарыда  көрсетiлген iс-шаралар кешенiн жүргiзудiң  нәтижесiнде 2006 жылдың 1 жарты жылдығында 2005 жылғы осы кезеңмен салыстырғанда ТЖ-дан зардап шеккендердiң саны 10,8%-ға, оның iшiнде табиғи сипаттағыларынан 2,6%-ға кемiдi. Бұл ретте табиғи және техногендiк сипаттағы ТЖ-дан болған материалдық шығын 2 еседен астам - 7,3 млрд. теңгенiң орнына 3,5 млрд. теңгеге кемiдi. Қабылданған ескертпелi шаралар көрсетiлген кезеңде республиканың қауiптi өндiрiстерiнде өлiмге әкеп соғатын жарақат алудың деңгейiн 36%-ға, ауыр салдары бар жарақат алуды 9%-ға кемiтуге мүмкiндiк бердi. Сондай-ақ, топтық жазатайым оқиғалардың саны 66%-ға, зардап шеккендердiң саны 75%-ға азайды.

      Соған  қарамастан, жыл сайын республикадағы  ТЖ-дан тiкелей залал орта есеппен  3,5-тен 4,5 млрд. теңге сомасында  есептеледi (ғаламдық дүлей зiлзалалар  болмаған кезде). Сараптамалық бағалау  бойынша жанама залал бұл жағдайда шамамен 15-20 млрд. теңге және адам қазасы мен зақымданушыларды емдеуден келетiн залал 3 млрд. теңгеге жуық сомада бағаланады. Жалпы сомада бұл жыл сайын 25 млрд. дейiн теңгенi құрайды.