Пәннің міндеттері мен мақсаты. Оның ғылым жүйесінде алатын орны

Оның түрлері:

- Өндіріс орындарында болатын  апаттар (зауыт-тарда, шахталарда  және т.с.с).

- Көлік жүйесіндегі апаттар.

- Түрлі жарылыстар мен өрттер (өндіріс орын-дарында, мүнай,  газ қүбырларында, энергия жүйесінде,  коммуналдық жүйеде және т.с.с).

Себептері: Бүгінде ғылыми-техникалық прогрестің шапшаң дамуынан өндіріс, қүрылыс, тау-кен байлығын өидіру, жаңа химиялық заттарды өндіріске енгізу сияқты іс-әрекеттер жүргізіліп жатыр. Бүндай қарқынды даму экономикаға әсер еткенімен, экологиялық апатқа әкеліп соғу қауіпі де туындап отырады. Кей жерлерде жаңа техниканы және технологияны, материалдарды пайда-лану ережелері сақталмайды, қауіпсіздік шаралары орындалмайды. Міне, осы сияқты қателіктердің салда-рынан апаттың болу қауіпі туындайды.

Апаттың тағы бір себептері - улы, тез  түтанғыш, жарылғыш заттарды сақтау, тасымалдау ережелердің сақталу-сақталмауы, олармен  жүмыс істеудегі қателік-терге жол берілуі жатады.

Апаттың болуы, адамдардың еңбек тәртібін сақта-маушылыгына, жүмыс істеуші адамдардың салақтығына, олардың тиісті дәрежеде білімінің жетіспеушілігіне, техниканы және оның қауіпсіздік сақтау ережелерін жете меңгермегендігіне көп байланысты.

Міне, осылар жүмыс орнындағы апатқа, жарылыс-тарға, өртке, қирауға, қоршаған ортаны улы не радио-активті заттармен ластауға әкеліп соқтырады. Мысалы: 1971 жылы Минск теле-радио заводында жарылыс болып, өндіріс орны қирап, адам шығынына үшыратты. 1986 жылы Чернобыль атомдык станцияда ірі жарылыс болып, үлкен апат болғаны белгілі. Мүндай жағдай Атырау химия, мүнай айыру заводтарында да болып түратындығы ықтимал.

Апаттың тағы бір өте  қауіптілігі - күшті улы заттардың  ауаға тарап кетуі. Осындай өрттен шыққан қалың түтіндегі улы заттар ауаға көтерілі де жерге жайылып қонады. Әсіресе полиэтилен, полистирол түрпаттас материалдардың жануы адам, жан-жануар, қүстар және т.б. өміріне өте қауіпті.

Өрт пен жарылыстардың  салдары оның жою факторларымен  байланысты.

1. Өрттің негізгі жою  факторлары мыналар: от заттарга тікелей және алыстан қызуы арқылы әсер етеді. Нәтижесінде отта қалган заттар, обьектілер, ғимараттар және оның құрылымы толық немесе жартылай жанып кетуі мүмкін. Ал өте жоғары температураның әсерінен материалдар, металдан жасалған тіреулер, балкалар, қүрал-жабдықтар, технологиялық қондырғылар, бүйым-дар және техникалар балқып, жанып істен шығады әрі өзінің қасиетін жоғалтады. Адамдар, жан-жануарлар

зардап шегеді.

2. Жарылыстың қырып-жою  факторлары мыналар: - ядролық бомбаның, жарылғыш заттардың, сүйық отынның, газдың жарылыстарынан туындайтын соққы ауа толқыны. - жарылыстардан жарықшақтардың, сынықтардың пайда болуы әрі оның үлкен аймақты қамтып, үлкен зардап әкелуі. Жарылыстардан қирау, обьектілердің жойылуы, адамдардың және жан-жануарлардың өлімі, жарақат-тануы сияқты зардаптары болады. Жарылыстың нэтиже-сінде үлкен өрттер пайда болуы мүмкін. Неғүрылым жарылыстың қуаты күшті болса, соғүрылым оның экономикаға, қоршаған ортаға, адамдарға және эколо-гияға әкелетін зияны зор болады.

Табиғи және техногендік  сипаттағы төтенше жағдайлар  кезінде халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргізуші обьектілерді қорғаудың негізгі принциптері.

Табиғи және техкогендік  сипаттағы төтенше жағдайлар  кезінде халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргізуші объектілерді қорғаудьң негізгі принциптері мыналар:

— жариялылық және халық  пен ұйымдарды болжа-нып отырған  және пайда болған төтенше жағдайлар, олардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі шара-лар туралы хабардар ету;

- егер ұйымдар мен азаматтардың қызметі ықтимал қауіп туғызатын болса, оның қатер төндіру және зиян келтіру деңгейін алдын ала анықтау, халықты қорға-ныс әдістеріне үйрету және төтенше жағдайлардың алдын алу шараларын жүзеге асыру;

- төтенше жағдайларды жою жөніндегі құтқару, авариялық-қалпына келтіру және басқа да кезек күттірмейтін жұмыстарды жүргізу міндеттілігі, шұғыл медициналық жәрдем көрсету, халықты және зардап шеккен қызметкерлерді әлеуметтік қорғау, төтенше жағдайлар салдарынан азаматтардың денсаулығы мен мүлкіне, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге келген зиянды өтеу болып табылады.

Қазақстан Республикасы азаматтарының табиғи және техногендік  сипаттағы төтенше жағдайлар  саласындағы құқықтары

Қазақстан Республикасы азаматтарының табиғи

және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласында:

- Қазақстан Республикасы  аумағындағы белгілі бір жерлерде  болғанда өздері душар болуы  мумкін қатер туралы және қажетті  қауіпсіздік. шаралары туралы  ха-бардар болуға;

- Азаматтарды, қоршаған  орта мен шаруашылық жургізуші объектілерді тетенше жағдайлардан және олар тигізетін зардаптардан қорғау мәселелері жөнінде мемлекеттік органдар мен жергілікгі өзін-өзі басқару органдарына тікелей жүгінуге, жеке және үжымдық ундеулер жолдауға;

- тетенше жағдайлардың  алдын алу мен оларды жою жоніндегі шараларға қатысуға, ұжымдық және жеке қорғану құралдарын, азаматтарды қорғауға ар-налған басқа да мүлікті пайдалануға;

- төтенше жағдайлар  пайда болған ретте өмірін, денсаулығын  және жеке мүлкін қорғауға;

Қазақстан Респупликасы азаматтарының табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы міндеттері

Қазақстан Республикасының  азаматтары табиғи және техногендік  сипаттағы төтенше жағдайлар  саласында:

 Қззақстан Республикасының  төтенше жағдайлар және азаматтарды,. қоршаған орта мен шаруашылық жүргізуші объектілерді олардан қорғау салаеындағы заңдарын сақтауғә;

- төтенше жағдайлардың  пайда болуына әкеп соқ-тыруы  мүмкін авария, зілзала және апат  жайында тиісті органдарды хабардар  етуге;

- тұрмыста, күнделікті  еңбек және шаруашылық қызметінде қауіпсіздік шараларын сақтауға төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соқтыруы мүмкін өндірістік және технологиялық тәртіптің, қаушсіздік талаптарыньң бұзылуына жол бермеуге;

- азаматтық қорғаныс  дабылдарын, төтенше жағ-

дайлардың пайда болу қаупі төнген немесе олар пайда болған кезде жүріп-тұрудың белгіленген ережелері мен іс-қимыл тәртібін білуге, негізгі қорғану әдістерін, зар-дап шеккендерге алғашқы медициналық жәрдем көрсе-ту тәсілдерін, қорғанудың ұжымдық және жеке-дара құралдарын пайдалану ережелерін оқып-үйренуге, өздерінің осы білімі мен практикалық дағдыларын ұдайы жетілдіріп отыруға;

- төтенше жағдайларды  жою жөнінде өткізілетін оқу-жаттытуларға  қатысуға, халықты, қоршаған. орта-ны  және шаруашылық жүргізуші объектілерді  қорғау қүралдарына үқыпты қарауға міндетті.

Жергілікті өкілді және атқарушы органдар мен жергілікті өзін-өзі  басқару орган-дарының табиғи және тежногендік сипаттағы төтөнше  жағдайлар саласындағы өкілеттігі

Жергілікті өкілді және атқарушы органдар тиісті аумақтағы  табиғи және техкогендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою үшін жауапты болады

Жергілікті өкілді Органдар табиғи және техногендік сипаттағы  төтенше жағдайлар саласында

- жергілікті атқарушы  органдар мен ұйымдар бас-шыларының  төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі шаралар туралы есептерін тың-дайды;

- төтенше жағдайлардың  алдын алу мен оларды жою  жөніндегі жергілікті қорлар, сондай-ақ  материалдық-техникалық, азық-тулік,  медициналық жәнебасқа ресурстардың  жергілікті қорларьш құру туралы шешім-дер" қабылдайды;

- төтенше жағдайлар  пайда болған кезде қоғамдық

тәртіп пен қауіпсіздікті  қамтамасыз ету, олардың ал-дын алу  мен оларды жою жөнінде міндетті ережелер қабылдауға құқылы, оларды бұзғаны  үшін әкімшілік жауаптылық көзделеді. Мідетті ережелер Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмеуге тиіс және дереу күшіне енеді.

Жергілікті атқарушы органдар табиғи және техно-гендік сипаттағы  төтенше жағдайлар саласында:

- төтенше жағдайлардың  алдын алу мен оларды

жою жөніндегі шараларды ұйымдастырады;

- мемлекеттік бақылауды  жүзеге асырады, тетен-ше жағдайлардың  пайда болуына өкеп соққан  авария-ны, зілззла мек апа.тты  тергеуге қатысады, лауазымды адамдарды,  азаматтар мен ұйьшдарды белгіленген  төртіппен жауапқа тартады;

- төтенш.е жағдайларды обьектілік және жергілікті төтендіе жағдайларға жатқызады, сол тетенше жағдай-лардың таралу ауқьшы мек аймақтарын анықтайды;

- халықты жәке ұйымдарды  қажетті қауіпсіздік, тетеише  жағдайлардын алдын алу мен  оларды жою жөніндегі шаралар  туралы хабардар етеді;

- тетеипіе жағдайлардың  алдын әлу мек оларды жою  жөншдегі шараларды жергілікті  қорлардан қар-жыландыруды жүзеге асырады, материалдық-техника-лық, азық-түлік, медицикалық және басқа ресурстар-дың жергілікті қорларын қүрьш пайдаланады;

- төтенше жағдайларды жою кезінде қолданылып жүрген заңдарға сәйкес, меншік нысандарына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, ұйымдәр-дың материалдық-техникалық ресурстарын жүмьтлды-рады;

- төтенше жағдайлар  салдарынан зардап шеккен халықтың  және қызметкерлердің әлеуметтік қорғалуын, азаматтардың денсаулығы мен мүлкіне, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші обьектілерге келтірілген зиянның өтелуін, медициналық қызмет көрсетуді, төтенше жағдайлар аймақтарында тұрғаны және жұмыс істегені үшін өтемақылар мен жеңілдіктер алуды өз құзіреті шегінде қамтамасыз етеді:

 

- төтенше жағдайлар  жойылғаннан кейін қоршаған ортаны  сауықтыру, ұйымдар меи азаматтардың  шар-уашылық қызметін қалпына  келтіру жөніндегі шараларды  жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасы аумағында жергілікті өзін-өзі басқару орындарының табиғи және техногекдік сипаттағы төтенше жағдайлардьщ алдын алу мен олар-ды жою ісіне қатысуына жол беріледі, бұл халықтың жергілікті мәні бар мөселелерді дербес шешуін қамта-масыз етеді. Жергілікті езін-өзі басқару органдарының ұйымдастырылуы мен қызметі тәртібін заңда белгілен-ген шектерде азаматтардың өздері анықтайды.

 

Табиғи және техногендік  сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу жөніндегі шаралар.

Табиғи және техногендік  сипаттағы төтенше жағдай-лардың алдын алу жөніндегі шараларға мыналар жатады:

- ғылыми зерттеулер, жағдайды  қадағалау, бақы-лау, төтенше жағдайлардың  пайда болуына әкеп соғуы мүмкін  аварияны, зілзала мен апатты  болжау және олардың қаупі  туралы хабарлау;

- төтенше жағдайлар  саласындағы білімді насихат-тау, халықты және мамандарды оқытып-үйрету, қорғану шаралары.

Ұсынылған әдебиеттер

1. Русак О. Н., Малаян К. Р., Занько  Н. Г. Безопасность жизнедеятельности. / Под ред. О. Н. Русака. –  СПб.: баспа «Лань», Москва: ООО «Омега-Л» 2004 ж. – 448б.

2. Крючек Н. А., Латчук В. Н, Мирнов С. К. Безопасность и защита населения в чрезвычайных ситуациях: Учебник для населения / Под общ. Ред. Г. Н. Кириллова. – Москва: баспа НЦ ЭНАС, 2003.-264 б.

3. Безопасность жизнедеятельности.  Безопасность в чрезвычайных  ситуациях природного и техногенного характера: Учеб. пособие/В.А.Акимов, Ю.Л. Воробьев, М.И. Фадеев и др. баспа.2, перераб. - М.: Высш.шк.,2007.-592 б.

4. Безопасность жизнедеятельности:  Учебник для вузов/ С.В. Белов,  А.В. Ильницкая, А.Ф. Козьяков  и др.: Под общ. ред. С.В. Белова.4-е бас.-М.: Высшая школа,2004.-606б.

 

Тақырып 8. Төтенше жағдай кезінде экономика нысандарының қалыптасу беріктігі

Дәріс жоспары

1. Бейбіт және  соғыс уақытындағы ТЖ кезіндегі  экономика нысандарының қалыптасу  беріктігі.

2. АҚ инженерлік – техникалық шараларды жобалаудың нормалары. ТЖ ұйымдастырудағы функциялары зерттеу.

3. ТЖ ұйымдастырудағы жұмыс беріктігін жоғарлату әдістері мен жолдары.

 

1. Төтенше  жағдайдағы халықтың шаруашылық  жұмыс объектілердің тұрақтылығы  бүл жағдайда өзінің функцияларын орындалуының қабілеттілігімен, сонымен қатар жарақаттанған жағдайда қалпына келу қабілеттілігімен анықталады.

Төтенше жағдай шарттарында өндірістік кәсіпорындар өнімді шығаруға, қабілеттікті сақтау керек, ол көлік құралдары, электрлік  берілістін жолы және басқа материалдарының құндылығы жоқ үйлестін объектілері өзінің талаптарын нормалауы түрде орындалады қамтамасыз ету керек.

Төтенше жағдай шарттарында объект тұрақтылықты сақтау үшін төтенше жағдайлардың дамуында пайда болатын зиянды және қауіпті  факторлардың әсер етуінен қызметшілерді сонымен қатар объектің жақын жерінде тұратын халықты қорғауға бағытталған инженерлік-техникалық, ұйымдастық және басқа шараларды өткізеді.

Төтенше жағдай шарттарында объект жұмыстық тұрақтылығына  келесі факторлар әсер етеді: объектің орналасу аймағы, ішкі жоспарлануы және объект территориясының салынуы; техникалық процестердің сипаттамасы (қолдананылатың заттар, құралдардың энергетикалық сипаттары, оның өртке және жарылуына қауіптілігі және т.б.); өндірістік жүргізу жүйесінің сенімділігі және т.б.

Объектің  орналасу аймағы

Объектің  орналасу аймағы, сонымен қатар зақымдалатын факторлардың әсер етудің мүмкілдігін  анықтайды (жер селкінулер, су тасқындары, даулдар, көшкіндер және т.б.).

Көлік желілері және энергиямен қамтамасыз ету жүйелерді қайталаудың маңызды мағынасы бар. Егер кәсіпорын немесе жүзетін өзеннің қасында орналасқан болса, темір жол және құбыр магистралының қиратылуы жағдайында шикізатты әкелу және дайын өнімін шығару су көлігімен асырылуы мүмкін.

Төтенше жағдайлардың салдарына аймақтың метеорологиялық шарттар елеулі әсер етуі мүмкін.

Салудың ішкі жоспарлануы және тығыздығы

Объектің  территориясындағы салулардың ішкі жоспарлануы және тығыздығы өртің  таратылып кетуінің мүмкіндігіне, жарылыс кезінде пайда болатын екпінді тасқынды қоздыра алатын қиратуларға қоршаған ортаға улы заттарды тастау кезіндегі зақымдауға ұшырайтын ошағының өлшемдеріне және т.б. елелеулі әсер етеді.

Объектің  айналасындағы салулардың өзгешілігін  де еске алу керек. Солай берілген объекттің жаңында қауіпті кәсіпорындардың, соның ішінде химиялық объектте пайда болған төтенше жағдайлардың салдарларын елеулі дәрежеде күшейтуі мүмкін.