ex vivo
1.науқастан клетканы бөліп
алады
2.дақылдайды
3.қажет генді енгізу
4.сұрыптайды\клондайды\
5.транслятсия арқылы соммалық
клеткаларға енгізідеді
Гендік терапия in
vivo қалыпты ген тікелей адамның
ұлпасына \арнайы ұлпа жасушаларына\
енгізіледі.
Гендік терепия in vivo бұл
сырқат организмге ген модификатцияланған
клетеаларды кіргізу жолымен іске аспайды.Мұнда
терапефтік гені бар вектор трансформатцияланады.Тіркелген
кДНҚ бар вектор инелеу жолымен тұра тканге
енгізіледі .\Бүйрек тимус. Бұлшық ет.ісіктер
т.б.\ немесе трансфекцияланатын ағзаны
қамтитың қан тамырларына кіргізіледі.
Муковисироз бен өкпенің қатерлі ісігінде
ДНҚ сі бар генетикалық құрылымды агрозолдік
енгізу жолы белгілі.
39. Гендік терапияда
генді тасымалдаудың вирустық және
вирустық емес жүйелеріне талдау жасаңыз
Гендік терапия бұл тұқым құалайтын
ауруларды емдеу максатымен адамның сомалық
клеткаларындағы генетикалық материялдарды
өзгертүге бағытталған гендік инженериялық
және медедциналық әдістердің жиынтығы.
Бұл мутациялар әсерінең ДНҚ молекуласындағы
өзгерістерді жөндеуге немесе жасушадағы
жаңа қызмет бере алатын қарқынды дамып
келе жатқан жаңа бағыт.
Тасымалдау жолдары екі жолмен
жүреді
- Вирустық: Оларға: Аденовирус
–геномы ДНҚ бөлетін клеткаға енеді 7,5
мың жұптан тұрады қос тізбекті
- Ретровирус геномы РНҚ
белокты қабықшамен қапталған 10
мың нуклеотиттік жұптан тұрады.
- Герпесвирустар арқылы
жүзеге асырылады ми жүйесіг
зақымдайды.
2) Вирустық емес Олар:
липосома,гликопротейд, гидрофобты
туындылары , транспазондар арқылы
қажет генді қожайын клеткаларға
тасымалдау.Ол in vivo жағдайында жүзеге
асады.
40. SV40 геномы және
оның аудандарын бөгде ДНҚ кесіндісімен
ауыстыру. SV40 вирусы негізіндегі векторларға
сипаттама беріңіз
SV40 вирусы негізіндегі
векторлар.
Молекулалық клондаушы векторлар
гендік инженерлік тәжіриебелерді жүргізуде
ерекше орын алады. Прокариот және төменгі
сатыдағы эукариот клетка культураларында
генетикалық ақпаратты тасымалдау үшін
вектор ретінде плазмидалар
мен вирустардың
ДНК-сын қолданады.
Сүтқоректілердің клетка культураларынан
эндогенді плазмидалар табылмағандықтан,
көптеген зерттеуші ғалымдардың назарын
құрылысында ДНК-сы бар вирустар өздеріне
аударып отыр.
Гендік инженерлік методологияның
пайда болуы сәтінде генетикалық және
биохимиялық тұрғыдан жақсы зерттелген
SV 40 вирусы болды. Сондай-ақ SV 40 вирусын
өсіру, тазалау және осы вирустың ДНК-сын
бөліп алу әдістері мен SV 40 вирусының трансфекциясына
сезімтал клеткалар туралы мәліметтер
жақсы зерттелген болатын. Сол себептен
де ең алғаш рет сүт қоректілер клетка
культурасы үшін SV 40 вирусы ДНК-сы негізіндегі
клондаушы вектор құрастырылды.
SV вирусы геномы
Жануарлар клеткасы үшін эукариоттық
векторды дайындаудың негізгі объектісі
– SV 40 вирусы болып
табылады.
SV 40 вирусы Polyomaviridae тұқымдасының Polyomavirus туысына
жатады. SV 40 вирусы қожайын клеткасының
ядросында репликациялану қабілеті бар
қос тізбекті сақиналы ДНК молекуласы
бар кішкентай вирус болып табылады.
ДНК тізбегінің жалпы ұзындығы
– 5250 жұп нуклеотидтен
құралған.
SV 40 вирусын ең алғаш
рет макака резус бүйрегінің
біріншілік клетка культураларынан
бөліп алғанымен де, африкандық
жасыл мартышка бүйрегінің клетка
культураларында өте қарқынды
көбейеді.
Ең алғаш рет маймыл бүйрегінен
табылғандықтан SV деп аталған. SV – “simian” – маймыл
және “virus” – вирус
деген сөздердің бас әріптерінен алынған.
SV 40 вирусының
клетка ішіндегі дамуы
l-бактерофагы негізіндегі вектор
сияқты SV 40 вирусы ДНК-сы клетка ішіне
енген соң екі түрлі жолмен дамиды.
Вегетативті жолмен (пермиссивті клетка ішінде литикалық даму жолымен);
Хромосомаға интегрирленген
күйде (пермиссивті емес клеткаларда).
Пермиссивті клеткаларды инфекциялағанда
клетка қабырғасы лизиске ұшырап вирустың
көптеген ұрпақ көшірмелері ортаға шығады.
Ал пермессивті емес клеткаларға
енгеннен соң SV 40 вирусының ДНК-сы клетка
геномына интегрирленеді (бекінеді) де,
клеткалардың онкогенді трансформациялануына
себепші болады.
SV 40 вирусы ДНК-сының 5243 жұп
нуклеотидтік тізбегінің орналасу
реті толығымен белгілі. Клетка
ішілік құрылымы туралы жан-жақты
ақпарат бар, әртүрлі вирустық
функцияларға жауап беретін геном
ауданы белгіленген ДНК-сының
толық физикалық картасы құрастырылған,
көптеген сүтқоректі жануарлар
клетка культураларында вирустық
геномның экспрессиясының реттелуі
жақсы зерттелген.
SV 40 вирусының сақналы
ДНК-сы – әртүрлі функцияларды
кодтауда нуклеотидтік тізбектердің
үнемді (экономды) түрде қолданудың
жақсы мысалы бола алады. SV 40 вирусы
гендері белгілі бір дәрежеде
бүркенеді.
Репликацияның басталу нүктесі
(РЕ) алғашқы және (РL) соңғы транскрипцияны
бағыттайтын промоторлық нуклеотидтер
тізбегімен бүркенеді.
SV 40 вирустық векторының
құрамында клондалған эукариот
генінің экспрессиясы туралы
алғашқы зерттеу тәжірибесі 1979 жылы
П. Бергтің басшылығымен жүргізілді.
П. Берг SV 40 вирустық геномының
құрылысына кіретін VP1 капсидтік белогын
кодтайтын ДНК кесіндісінің орнын қоянның
β-глобинін кодтайтын кДНК-сына ауыстыру
арқылы гибридті геном алады.
Бұл SV 40 вирус негізіндегі мұндай
плазмидалық векторларды енгізген клеткалар
тек қана мРНК-ны ғана
синтездеп қоймай, қоянның β-глобинін
де біршама көлемде синтездеді.
Гендік инженериялық эксперименттерде
бөгде молекула пре-мРНК дұрыс сплайсинг
жүргізуі ерекше назарда болады.
Сондай тәжірибелердің бірі 1981 жылы
П. Грас пен Г. Хори жүргізген жұмыс
болып табылады.
SV 40 вирусы ДНК-сына поздний
гендерінің орнына толықтай крысаның
пре-проинсулинін кодтайтын І (rI1) генін ауыстырады.
Құрамында 119 жұп нуклеотидтен тұратын
бір интроны бар.
1981 жылы
Г. Павлакис жетекшілігімен Грас пен Хори
тәжірибесіне ұқсас тәжірибе жүргізеді.
SV 40 вирусы ДНК-сының поздний
гендерінің орнына адамның өсу
гормонын кодтайтын hGH хромосомалық
генін поздняя транскрипция промоторына
қатысты екі бағытта орналастырады