Бірлескен қызметке қатысудың қазіргі таңдағы жетілдіру жолдары

Жоспар 
Кіріспе 2

1. Бірлескен қызметке қатысудың жалпы сипаттамасы 4

1. Бірлескен қызметке қатысудың мәні және мақсаты 4
2. Бірлескен қызметке қатысудың нысандары мен шарттық келісімі 6
3. Бірлескен қызметке қатысудың түрлері 8

2. Бірлескен қызметке қатысудың бухгалтерлік есебі 13

2.1 Бірлескен қызметке қатысудың қаржылық есептілігін

есепке алу тэртібі 13

2.2 Бірлескен қызметке қатысудың аналитикалық есебін

ашып көрсету 19

3. Бірлескен қызметке қатысудың қазіргі таңдағы жетілдіру жолдары 28

3.1 Кэсіпкер мен бірлескен қызмет арасындағы операцияларды

жүргізу 28

3.2 №2 ¥ҚЕС пен №31 ХҚЕС талаптарына сәйкес бірлескен қызметке 
қатысудың есебін жүргізу ерекшеліктері 33

Қорытынды 36

Қолданылған эдебиеттер 40

 

КІРІСПЕ

Президент Нүрсүлтан  Назарбаев «Қазақстан азаматтарының  түрмысытық жағдайының өсуі - мемлекет саясатының басты бағыттарының бірі» деп аталған 2008 жылдың ақпан айында халыққа Жолдауында еліміздің жан-жақты жэне жедел жаңғыру жолын таңдап алғанын жариялады. «Біз экономиканың барлық деңгейінде өзіміздің бэсекелік мүмкіндіктерімізді нақты анықтап, тиімді пайдалануымыз қажет», -деп айтты Елбасы.

Қазіргі уақытта болып  жатқан нарықтық қатынастардың қалыптасу кезеңі шаруашылық субьектілері ретіндегі кәсіпорындардың мэртебесін маңызды түрде нығайта түсуде, олардың алдынан көптеген өндірістік жэне қаржылық мэселелерді дербес шешудің кең мүмкіндіктерін ашып берді. Шаруашылық субьектілері қызметтерінің табысы басшылық деңгейіне, ақыр соңында оңтайлы болуы тиіс, қабылданатын шешімдердің обьективтілігіне, нақтылығына, жеделдігіне жэне ғылыми негізділігіне тікелей қатысты болады. Осындай шешімдер қабылдау белгілі материалдық, еңбек жэне қаржы ресурстарын неғұрлым рационалды, тиімді пайдалануға, елдің ұзақ мерзімдік басымдылықтарын-экономикалық өркендеуіне жүзеге асыруға бағытталған.

Елдегі нарықтық экономика жағдайында, экономиканың барлық салаларындағы, соның ішінде басты мақсаты кэсіпорындардың қаржы-шаруашылық іс-қызметінің тиімділігін арттыруды талап етеді. Бүл кезде халыққа қызмет көрсетуді жақсарту, өндірісте материалдық, еңбек жэне қаржылық ресурстардың шығыстарының аса аздығымен қатар жүргізілуі, өндірістік ұйымдардың жалпы шығыстарының азаюымен қамтамасыз етілуі керек.

Қазіргі кезде бухгалтерлік есепті реформалауға байланысты, экімшілік  шығыстардың құрамында жэне олардың  есептерінің эдістемелігінде, сәйкесінше аталған шығыстар аудитінде айтарлықтай өзгерістер жүргізілді. Сондықтан да экімшілік шығыстар мен бухгалтерлік есеп жэне аудитінде жүргізіліп отырылған өзгерістер аса маңызды болып табылады. Осыған байланысты дипломдық жұмыстың тақырыбы актуалды болып табылады.

Сондай-ақ осы  курстық жүмысты жазу барысында  эдістемелік негіз болып оқу қүралдары, аналитикалық-экономикалық мақалалар, статистикалық мәліметтер, нормативтік қүжаттар мен заңды актілер, Қазақстанның жэне Тәуелсіз Мемлекеттер Достығы Елдерінің ғалым экономистерінің еңбектері жэне де басқа да ақпарат көздері қолданылады.

Бүгінгі өркениетті дүниенің экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмэн келтірмейтін салаларының  бірі -бірлескен қызметке қатысу болып  табылады.Сондықтан да, бірлескен қызметке қатысу жөн. Бірлескен қызметке қатысу басты міндеті - кэсіпорынның барлық ресурстарын (капитал, ғимарат, жабдықтар, материал жэне еңбек ақы) тиімді пайдалану жэне үлестіру болып табылады.Берілген курстық жүмыста бірлескен қызметке қатысу ерекшеліктеріне жан -жақты сипаттама берілген. Курстық

 

жүмыс үш тарауды қамтиды. Оның алғашқы тарауында бірлескен  қызметке қатысудың жалпы сипаттамасы,бірлескен  қызметке қатысудың мэні және мақсаты  жэне бірлескен қызметтің нысандары  мен шарттық келісімі көрсетілген. Сонымен қатар бүл тарауда бірлескен қызметке қатысудың түрлері: бірлесе бақыланатын активтер,бірлесе бақыланатын операциялар жэне бірлесе бақыланатын кэсіпорындардың мақсаттары мен міндеттері туралы жазылған.

Екінші тарауда бірлескен қызметке қатысудың бухгалтерлік есебі, яғни қаржылық есебі мен аналитикалық есептері көрсетілген.

Ал үшінші тарауда  бірлескен қызметке қатысудың қазіргі  таңдағы жетілдіру жолдары, кэсіпкер мен бірлескен қызмет арасындағы операцияларды жүргізу жэне №2 ¥ҚЕС пен №31 ХҚЕС талаптарына сэйкес бірлескен қызметке қатысудың есебін жүргізу ерекшеліктері көрсетілген.

Осы Стандарт бірлескен  қызметтің жүзеге асырылу қүрылымына немесе нысандарына қарамастан бірлескен  қызметте үлесті есептеу үшін, бірлескен  қызмет қатысушыларының (тараптар) қаржылық есептілігіндегі бірлескен қызмет табыстары мен шығыстары, міндеттемелері, активтері бойынша есептілікті жүргізу үшін қолданылады.

Осы Стандарт келесі үлестерге  қолданылмайды: венчурлы капиталды  үйымдармен, не өзара қорлармен, сенімгерлікті пайлық қорлармен жэне т.б. енгізілетін бірлесе бақыланатын үйымдардағы, сондай-ақ алғашқыда инвестиция ретінде тануда олар бойынша бағаның өзгеруі табыстар мен шығыстардың шотына жатқызылатын, немесе инвестициялармен байланысты сақтандыру үйымдар үлестері, не ХҚЕС(ІА8) 39 «Қаржылық қүралдарды тану жэне бағалау» сэйкес сату үшін ұсталынатын жэне есептелінетін ретінде жіктелетін үлестер.

 

1. Бірлескен қызметке  қатысудың жалпы сипаттамасы  1.1 Бірлескен қызметке қатысудың  мәні және мақсаты

Бірлескен қызмет — екі немесе одан да көп тарап бірлескен қызметке жататын экономикалық қызметті жүзеге асыратын шарттық келісім. Бірлескен ұйымдар бірлесіп бақыланатын активтердің, бірлесіп бақыланатын қызметтің немесе бірлесіп бақыланатын кэсіпорындардың нысанын қабылдауы мүмкін.

№31 ХҚЕС-ке байланысты, бірлескен  қызмет жүзеге асырылатын 
қүрылымдарға немесе нысандарға қарамастан, кэсіпкерлер мен 
инвесторлардың бірлескен қызметке қатысу үлесін есепке алу жэне олардың 
бірлескен қызметінің қаржы есептілігіндегі активтер, міндеттемелер, кірістер 
мен шығыстар бойынша есептілігі үшін қолданылуға тиіс. Алайда ол 
кэсіпкерлердің: 
:■ 1) тәуекелді капиталы бар үйымдарға;

2) өзара қорларға, жарналық  инвестициялық қорларға және 
: сол сияқты қүрылымдарға, соның ішінде инвестициялық

сақтандыру   қорларына   қарасты   бірлесе   бақыланатын  ұйымдарға қатысуының үлестеріне қолданылмайды.

Олар бастапқы мойындаудан  кейін пайда немесе залал арқылы эділ қүн бойынша бағаланады, не саудаға арналған деп жіктеледі  жэне 39-«Қаржы қүралдары - тану жэне бағалау» ІА8 Халықаралық стандартына сэйкес ескеріледі. Ондай инвестициялар 39 ІА8-Халықаралық стандартына сэйкес эділ қүн бойынша бағалануға, ал эділ қүн өзгерістері сол өзгерістер орын алған кезеңдегі пайда мен залал туралы есепте мойындалуға тиіс.

Бірлесе бақыланатын  үйымға қатысу үлесі бар кэсіпкер төмендегі шарттар орындалғанда:

1)№5-«Сатуға арналған  үзақ мерзімді активтер жэне  тоқтатылған қызмет» ІҒК8 Халықарадық стандартына сэйкес сатуға арналғандай жіктелген үлес;

2)№27-«Шоғырландырылған жэне жеке қаржы есептілігі» ІА8 Халықаралық стандартының 10-параграфында көзделген, бірлесе бақыланатын үйымға инвестициясы бар басты үйымға шоғырландырылған қаржы есептілігін үхынбауына мүмкіндік беретін ерекшелік қолданылғанда; Яғни 10-параграфта сипатталған үйымнан басқаша, осы Стандартқа сэйкес өзінің инвестицияларын еншілес үйымдарға шоғырландыра алатын бас үйым шоғырландырылған қаржы есептілігін үсынуға тиіс. Егер де жэне тек қана егер де:

 

о бас ұйымның өзі басқа ү_йымның толык немесе ішінара меншігіндегі еншілес үйымы болып табылса жэне егер олай болмаған күнде дауыс беру құқығьт жоқ иеленушІлерді қосқанда, оның басқа иелік етушІлері бас ұйымның шоғырландырылған қаржы есептілігін үсынбайтыны туралы хабардар етілген болса жэне оған қарсылық білдірмесе;

о егер бас үйымның  борыштық немесе үлестік кұралдары  ашық нарықта (ішкІ жэне шетелдік қор  биржасында немесе жергілікті және аймақтық нарықтарды қосқанда, биржадан тыс  нарықта ) айналымда жүрмесе;

о егер бас үйым ашық нарықта  кандай да бір құралдар класын шығару мақсатында бағалы қағаздар жөніндегі комиссияға немесе басқа реттеуші органға өзінІң каржы есептілігІн жібермеген болса жэне жіберу барысында болмаса;

о егер осы бас үйымның  соңғы немесе кез келген аралық бас  үйымы еркін қол жету үшІн Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкес келетін шоғырландырылған қаржы есептІлігін жарияласа, онда бас ү_йым шоғырландырылған қаржы есептілІгін ұсынудан босатылады.

3) төмендегілердің бэрі  қолданылғанда:

• басқа үйымның толық немесе ішінара меншігінде болып табылатын 
  еншілес ү_йым кәсіпкер болса, ал оның иелері, соның ішінде басқа 
  жағдайларда   дауыс    беру   қүкығы    жоқтары    ескертілгенде   жэне 
  инвестордың тепе-тең шогырлануды немесе үлесті қатысу бойынша 
  есепке алу эдісін қолданбауына қарсы болмағанда;
• кэсіпкердің   қарыз немесе үлес қүралдары ашық рынокта (Ішкі 
  немесе шетелдік қор биржасында немесе биржадан тыс рынокта, соның 
  ішінде жергілікті жэне аймақтық рынокта) айналымда болмағанда;
• кәсіпкер   кұралдардың   элдебір   түрін   кейін   ашық  рыноктағы 
  айналымға шығару мақсатында өзІнің қаржы есептілігІн бағалы қағаздар 
  жөніндегі комиссияға немесе басқа да реттеуші орғанға үсынбағанда және 
  үсынатын күйде болмағанда;
• кэсіпкердің түпкі немесе кез келген аралык басты үйымы ашық 
  пайдалануға болатын, Халыкаралық қаржы есептілігі стандарттарьшьщ 
  талаптарына   сэйкес   келетІн   шоғырландырылған   қаржы   есептілігін 
  шығаратын болғанда 30 (тепе-тең шоғырлану)   жэне 38 (үлесті қатысу 
  бойынша  есепке  алу  эдісі)-параграфтардын  талаптарын  орындаудан 
  босатылады. Ол дегеніміз кәсіпкер бірлесе бақыланатын кэсіпорынға 
  өзінің қатысу үлесін 38-параграфта айтылған тепе-тең шоғырландыру 
  әдІсін немесе баламалы эдісті пайдалана мойындауға міндетті.        Тепе- 
  тең шоғырландыру эдісін пайдалану кезінде есептіліктің екі форматтың 
  бірі қолданылуға тиіс. 30-параграфта айтылған тепе-тең шоғырландыруға 
  балама ретінде кэсіпкер бірлесе бақыланатын үйымдағы өз үлесін үлесті 
  қатысу бойынша есепке алу әдісІн пайдалана мойындауға тиіс.
 

1.2 Бірлескен қызметке  қатысудың нысандары мен шарттық келісім

Берлескен қызметтің  қаржылық есептілікте көрініс табу тэртібі осы қызметті жүзеге асыру  типіне байланысты. ХҚЕС (ІА8) 31 «Бірлескен қызметке қатысу жөніндегі қаржылық есептілік» эдетте қарпайым аталынады  жэне бірлескен қызмет анықтамасына жауап беретін негізгі үш нысанды ажыратады: бірлесе бақыланатын опреациялар, бірлесе бақыланатын активтер мен бірлесе бақыланатын үйымдар - бүлар осылай деп жинақтап аталады жэне бірлескен қызмет анықтамасына сай келеді. Мына сипаттамалар бірлескен қызметтің барлық түрлеріне тэн:

• екі немесе одан көп компания шартты келісіммен байланысты;
• шарттық келісімдерде бірлескен бақылау орнатылады.

Бірлескен бақылау - шартта айқындалған экономикалық қызметті бақылауды бөлу; бірлескен бақылау  осы қызметке жататын стратегиялық қаржылық жэне операциялық шешімдер бақылауға ие тараптардың (бірлескен қызметке қатасушылар) ынтымақты келісімін талап еткен жағдайда ғана жүмыс істейді.

Инвестициялар объекті  заң жүзінде қайта үйымдастырылатын немесе банкрот болған, немесе кэсіпкерге қаражат аудару жөніндегі өз мүмкіндігіне қатысты үзақ мерзімді қатаң шектеулер жағдайларында жүмыс істеген кезде бірлескен бақылау алып тасталуы мүмкін. Егер бірлескен бақылау одан эрі жалғасатын болса, ол оқиғалар осы Стандартқа сэйкес бірлескен қызметті есепке алудан бас тарту үшін өздігінен жеткілікті негіз бермейді

ХҚЕС (ІА8) 31 «Бірлескен қызметке қатысу жөніндегі қаржылық есептілікте» шартты келісімнің болуы оны инвестор басымдылыққа ие болатын ХҚЕС (ІА8) 28 «Қауымдастықты кэсіпорындағы инвестицияны есептеуден» ажыратады. Бірлескен бақылаудың шартты келісімі болмайтын қызмет бірлескен болып табылмайды жэне ХҚЕС (ІА8) 31 «Бірлескен қыземтке қатысу жөніндегі қаржылық есептілік» бойынша қарастырылмайды.Әдетте шартты келісім жазбаша нысанда жасалады жэне ол қызмет сипаты, оның үзақтығы, бірлескен қызмет есептілігі бойынша міндеттемелер, директорлар кеңесінің немесе өзге басқару органдарының мүшелерін тағайындау және бірлескен қызметте эрбір қатысушының дауыс беру құқығы, бірлескен қызмет қатысушылырының капиталға салатын төлемдері, сондай-ақ бірлескен қызмет қатысушылары арасында өндіріс көлемі, табыс, шығыс немесе бірлескен қызмет нәтижелерінің үлестіру тэртібі сияқты мэселелерді регламенттейді.

Шартты келісімнің куэсі  болып келесілер табылады, мысалы:

1. бірлескен қызмет қатысушылары арасындағы келісім;
2. бірлескен қызмет қатысушырының арасында талқылау жүргізу 
   жөніндегі хаттама;
 

3) кейбір жағдайларда   келісімдер бірлескен қызметтің  жарғысына немесе өзге құрылтай  қүжаттарына енгізіледі.

Шартты келісім қатысушылардың біреуін бірлескен қызметтің операторы (немесе басқарушысы) ретінде тағайындауды қарастыра алады. Мүнда бірлескен қызметтің қаржылық және операциялық саясаты оператормен дербес анықтала алмайды. Оператор экономикалық қызмет саясатын дербес анықтай алса, онда ол бірлескен қызметті бақылайды жэне ұйым бірлескен қызмет ретінде емес, бағынышты ұйымға салым ретінде қаржылық есептіліктің мақсаттары үшін қарастырылады. Егер бірлескен қызмет қатысушысы үйымға бақылау жүргізбесе де (дербес немесе бірлесе отырып), дегенмен оған эсері болған жағдайда (яғни қаржылық жэне операциялық саясат мэселелері бойынша шешімдерді қабылдауға қатыса алады) онда ол қаржылық есептілікте қауымдастықтағы үйымға салым ретінде көрсетіледі. Шарттық келісімнің болуы бірлескен бақылауды қамтитын қатысу үлесін инвестордың елеулі ықпалы бар қауымдасқан үйымдарға салынған инвестициялардан өзгеше етеді. Өз негізінде бірлескен бақылау орнату туралы шарттық келісімі жоқ қызмет осы Стандарт мақсаттарында бірлескен қызмет болып мойындалмайды.