Бухгалтерлік есептің пәні мен әдісі

 

Ұсынылған және өз беттеріңізше таңдап алған ғылыми әдебиет тізіміне сүйене отырып:

1. «Бухгалтерлік есептің концептуалдық негізі» тақырыбын оқып зерделегеннен кейін тақырыптың негізгі түсініктерінің тізімін құраңыз және анықтамасын беріңіз (глоссарий).

2.  Жалпы оқулықтар мен оқу құралдарын пайдалана отырып қағидалар сызбасын келтіріңіз

3. Бухгалтерлік есеп түрлерінің  әр түрлі белгілері бойынша  салыстырмалы сипаттамасын сызба  түрінде көрсетіңіз.

 

 

 

 

 

3- Тақырып: «Бухгалтерлік баланс»

 

Сабақтың мақсаты: бухгалтерлік баланс туралы түсінік алу, оның құрылымы мен мазмұнын және оған әсер ететін операциялар типтерін анықтай білу.

Дәріс сұрақтары:

1. Бухгалтерлік баланс және оның  құрылымы.

2. Баланста шаруашылық операциялар туғызатын өзгерістер

Негізгі түсініктер: баланс, актив, пассив, капитал, міндеттеме, баланс баптары, қысқа мерзімді активтер, ұзақ мерзімді активтер

Дәрістің мазмұны:

Нарықтық экономика жағдайында бхгалтерлік баланс ұйымның бұқаралық ақпарат құралдарында жарық көретін негізігі қаржылық есептіліктердің бірі болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есептілік ақпаратын пайдаланушылар қатары көбейіп келеді. Өйткені, балансты оқи білу тек кәсіби мамандарға ғана емес, сонымен бірге, ұйымдардың басшыларына, акционерлерге, салық органдарының, қаржылық және банктік құрылым қызметкерлерінеде өте қажет.

 Баланс термині латын тілінен аударғанда – екі рет және  lanx – таразы табақшалары, сөзбе – сөз аударғанда екі табақша дегенді білдіреді және тепе-теңдік символы ретінде қолданылады.

Кәсіпорын әдетте есеп беріліп отырған айдан кейінгі айдың бірінші күніне шаруашылық құралдары мен оның көздерінің баланстық қортындысын жасайды. Баланс шаруашылық құралдарын өндіріс процесінің құрамы мен функциялық ролі бойынша, ал оның көздерін құралу формасы және мақсаты, міндеті бойнша ақшалай бағамен белгілі мезгілге топтастыру. Баланс деректері бойынша біржақты немесе екіжақты кесте ретінде беріледі және 2 бөлімнен актив пен пассивтен тұрады.

         Баланстың активінде кәсіпорынның мүлкі көрсетіледі. Балансты активі екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімі қысқа мерзімді активтер деп аталады және оған келесі активтер кіреді: материалдық заттар, товар, аяқталмаған өндіріс, ақшалай қаржы, дебиторлық  қары, қысқы мерзімді қаржылық инструменттер және басқа да активтер.

       Екінші бөлімі ұзақ мерзімді активтер, мұнда: негізгі құралдар, материалдық емес активтер, ұзақ мерзімді инвестициялар бейнеленеді.

Актив деп кәсіпорын бақылауындағы, сатып алу кезінде өзіндік құны өлшемге келетін экономикалық ресурстарды айтады. (6, 64 бет).

Активтердің өзіне тән келесі белгілері бар:

- оларға өткен кезең операциясының  нәтижесінде алынған экономикалық  ресурстар жатады;

- олар жеткілікті түрде шынайы  бағаланады;

- болашақта ұйымға пайда әкелуге  қабылетті экономикалық ресурстар.

Ұйымның мүліктері құралу көзіне және мақсатына қарай меншікті және сырттан тартылған болып екіге бөлінеді.

Баланстың пассиві ұйымның өз меншік иелерінің алдындағы шығарылған капитал түріндегі және басқа заңды және жеке тұлғалардың алдындағы сырттан алынған капитал түріндегі міндеттемесі. Ендеше, баланстың пассиві меншікті капитал мен міндеттемелерден тұрады.

Міндеттемелер – бұл өткен кезеңдердің оқиғаларынан туындаған, өтелуі компаниядан экономикалық тиімділігі бар ресурстардың шығуына әкеп соқтыратын компанияның ағымдық борышы. (7,64б).

Мерзімділігіне қарай міндеттемелер ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болып екіге бөлінеді. Қысқы мерзімді міндеттемелер: банк несиелері, жабдықтаушыларға қарыз, бюджет, жинақ зейнетақы қорына және басқа да кредиторлар алдындағы бір жылға дейін алынған борыш. Ұзақ мерзімді міндеттемелер жаңа техниканы енгізгенде, өндірісті ұйымдастыруға және ұлғайтуға және де бір жылдан астам уақытқа басқа да мақсатта несие мен займдар алғанда туындайды.

Капитал – бұл компания активтерінен оның барлық міндеттемелерін шегеріп тастағанда қалатын үлесі.

Ұйымның меншікті капиталының құрамына шығарылған капитал, резервтік капитал, және бөлінбеген пайда кіреді.

Баланстың активі мен пассивінің жекелеген көрсеткіштері баланс баптары деп аталады. Баланс активінің баптары шаруашылық қаржының жекелеген түрлерінің жай-күйін, ал пассив баптары шаруашылық  құралдарының көздерінің жай-күйін бейнелейді. Актив мен пассивтің қортынды теңдігі баланстың ерекшелігі болып табылады. Бұл теңдік жалпы шаруашылық құралдарының екі жақты көрсетілуінен туындайды, яғни активтер- шаруашылық құралдарының сомасының өндіріс барысында оның функциялық рөлі бойынша көрсетілуі. Ал пассивте дәл сол құралдар оның құралу көздері бойынша көрсетіледі. Сонымен актив пен пассив әрқашанда тең болады:     А = П.

   Шаруашылық қызымет процесінде  көптеген операциялар туындайды. Соның нәтижесінде бір бап бойынша сома көбейеді 2-ші бап бойынша азаяды немесе баланс баптарының екі немесе одан да көбі бір мезгілде көбеюі мен азаюы мүмкін.Осыған байлансты, шаруашылық операциялар әсерінен болатын баланстағы өзгерістердің 4 түрі бар.

1 түрі: А+Б1-Б2=П

    Түрлі–өзгерістер баланстың  тек активіндегі баптарының құрамында  болады: 1 немесе бірнеше баптар  белгілі бір сомаға көбейеді, бір немесе бірнеше баптар дәл сол сомаға азяды. Осылардың нәтижесінде жалпы қорытынды өзгермейді. Актив пен пассив арасындағы теңдік сақталады.

2 түрі: А=П+Б1-Б2

    Өзгерістер тек баланстың  пассивінде болады. 1 немесе бірнеше баптар белгілі бір сомаға көбейеді, бір немесе бірнеше баптар дәл сол сомаға азяды. Сондықтан екі бап та пассивті болғандықтан баланстың жалпы сомасы өзгермейді.

 3-түрі: А+Б1=П+Б2

     Әртүрлі  өзгерістер  баланстың активі мен пассивінің  құрамында болады. Актив баптары  белгілі бір сомаға көбейеді, пассивтікі де сол сомаға көбейеді. Осы операциялар нәтижесінде баланстың жалпы қорытындысы да көбейеді.

4-түрі. А-Б1=П-Б2

       Өзгерістер баланстың  активі мен пассивінде болады.Екеуі  де белгілі бір сомаға азаяды. Осы операциялар нәтижесінде баланстың жалпы қорытындысы азаяды.

 

 

Қорытынды.

Бухгалтерлік баланс немесе кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы есебі оның белгілі бір мерзімге активтері, міндеттемелері және меншікті капиталы туралы ақпараттан тұрады. Бухгалтерлік баланс актив және пассив бөлімдерінен тұрады. Бухгалтерлік баланстың негізгі ерекшелігі актив пен пассивтің теңдігі болып табылады. Ал, А=МК+М теңдігі бухгалтерлік есептің негізгі теңдігі деп аталады. Кәсіпорында күнделікті жүргізілетін операциялар балансқа әсерін тигізбей қоймайды. Осыған байланысты, баланста өзгеріс тудыратын операциялар төрт түрге бөлінеді:

Егер, өзгеріс баланстың тек активінде  немесе тек пассивінде ғана болса, онда баланстың қорытынды сомасы өзгеріссіз қалады.

Егер, шаруашылық операциясының нәтижесінде өзгеріс баланстың активінде де және пасивінде де болса, онда баланстың қорытынды сомасы да өзгеріске ұшырайды, яғни, сәйкесінше, не өседі, не кемиді.

Дәріске әдістемелік нұсқау:

Дәріс тақырыбын зерделегенде оның негізгі түсініктерінің мәнін түсінуге ерекше көңіл бөліңіздер. Ол үшін берілген әдебиет бойынша оқу материалын зерттеп, өзін-өзі бақылау сұрақтарына, тестілік тапсырмаларға жауап беру арқылы теориялық біліміңіздің деңгейін тексеріңіз, СӨЖ тапсырмаларын, СОӨЖ сұрақтарына, тестіні орындаңыз.

 Ұсынылатын әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру туралы" Заңы -27.02.2007
2. Алибекова Б.А., Нұрхалиева Д.М. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына негізделген бухгалтерлік есеп принциптері. Оқу құралы, Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуоазия ұлттық университеті, 2006
3. Кеулiмжаев К.К. Бухгалтерлiк есеп принциптерi. - Алматы: Экономика, 2003 ж.
4. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Алматы, 2005

                         Тақырыпты бекітуге арналған сұрақтар.

1. Баланс туралы түсінік.
2. Кіріспе баланс деп қандай балансты айтады?
3. Қорытынды балансы деген не?
4. Жойылу балансы деген не?
5. Баланстың жіктелу белгілерін атаңыз.
6. Жойылу балансы бөліну балансынан қалай ерекшелінеді?
7. Баланстың құрылу жиілігі қандай?
8. Шаруашылық операцияларының әсерінен қандай баланстық өзгеріс түрлері болады?
9. Баланс қортындысын өзгеріске ұшыратпайтын операцияларды мысалға келтіріңіз.
10. Қандай операциялар әсерінен баланстың қорытындысы ұлғаяды?
11. Қандай операциялар әсерінен баланс валютасы азаяды?
12. Ұйымның ағымдық активтерінің құрамын атаңыз?
13. Ұйымның  ағымдық міндеттемелерінің құрамын атаңыз.
14. Міндеттемелер мен пассив түсініктерінің арасында айырмашылық бар ма?
15. Ұйымның капиталы қалай анықталады?

 

                    ТЕСТІЛЕР:

1. Кәсіпорынның кіріспе балансы (01. 06. 20..ж)

Актив                                                                 Пассив

Негізгі қүралдар     6000

Ағымдағы шот       6000

        Барлығы                  12000                 Барлығы 12000

Кәсіпорынның кіріспе балансын толықтырыңыз.

2. Төменде берілген негізгі құралдардың қай құны баланс валютасына қосылады:

         А) тозу құны   

         Б) бастапқы құны                                                                                                                                       

         В) қайта қалыптасу құны

         С) қалдық құны.           

3. Кассадағы қолма-қол ақша;

  Дебиторлық қарыз...

Бухгалтерлік баланстың баптарының тізімін өтімділік деңгейінің азаюына қарай жалғастырыныз.

4. Фирма менеджерлеріне еңбекақы есептеу:

А) баланс валютасын ұлғайтады

В) баланс валютасын азайтады

С) баланс валютасын өзгертпейді

5. СС=Сб +Айн (Д)-Айн(К)

Қандай жағдайда бұл формула дұрыс болып саналады?

6. \Реванш\ фирмасы бизнес-туризм бойынша жұмыс істейді. \Реванш\ фирмасының балансы:

         Актив                                              Пассив

Касса                                1           Жарғылық қор                   397

Ағымдық шот                  23         Пайда                                  25

 Вексельдер                      162       Міндеттемелер                   ?

Дебиторлар                       280

Тауарлар қоры                  465

Ұзақ мерзімді қаржы-

 лық салымдар                   76

Негізгі құралдар                333

---------------------------------------------------------------------------------- 

Барлығы                            1340      Барлығы                           1340

 

\Реванш\ фирманың кредиторлық  қарызы неліктен болады және мөлшері қанша?

 

7. Ақша купюралары дайын өнім бола ала ма?

8. 1796 ж. Эдуард Джонс алғаш рет бухгалтерлік баланстың алгебралық үлгісін құрды:

                            а+в=с+d

а,в,с,d-ның экономикалық мазмұны неде?

9. Шаруашылық өмір фактілері балансқа әр қалай әсер етеді, бухгалтерлер әртүрлі көптеген фактілерді төрт түрге бөлуге мүмкіндік беретін төрт теңдеуді қолданады:

   А+а-а=П          (1)    

   А=П+в-в          (2)

   А+с=П+с          (3)

   А-d= П-d           (4)

Бұл теңдеулердің қайсысын пермутация деп, және қайсысын модификация деп атайды?  

 

«Бухгалтерлік баланс» тақырыбы бойынша тәжірибелік сабақ

Сабақ түрі: тәжірибелік сабақ..

Негізгі түсініктер: бухгалтерлік баланс, актив, пассив, баланстың валютасы, баланстың негізгі теңдігі, шаруашылық операцияларының балансқа әсері.  

Тәжірибелік сабақтың мақсаты: бухгалтерлік баланс құра білудің теориясы мен техникасын меңгеру. Балансқа әсерін тигізетін операциялардың түрлерін анықтай білу.

Тәжірибелік сабақ сұрақтары:

1. Бухгалтерлік баланстың мәні мен маңызы

2. Бухгалтерлік баланс түрлері

3. Бухгалтерлік баланстың құрылымы

4. Баланста шаруашылық операцияларының  әсерінен болатын өзгеріс түрлері

Студент білуі тиіс:

• дәрісте берілген сұрақтар көлеміндегі материалды;
• бухгалтерлік баланстың кәсіпорынның қаржылық есептілігіндегі алатын орнын;

 

Студент меңгеруі тиіс:

• есептер шығару, машықтандыру барысында теориялық материалды қолдана білуді;
• балансқа әсерін тигізетін шаруашылық оперцияларының экоомикалық мазмұнын түсіне отырып есеп шығаруды;