Негізгі құралдардың есебі мен аудиті

Филиалдың қызметі  Қоғамның директорлар кеңесінің  шешімі бойынша, сондай - ақ Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген басқа жағдайларда тоқтатылады.

Қаржылық қорытынды  есептің негізгі элементі болып  табылатын кәсіпорын активтеріне сипаттама беру үшін сол активтердің соңғы жылдардағы нақты бары және олардың қүрамы мен қүрылымындағы болған өзгерістер зерттеледі.

Баланс  мэліметтері  бойынша  кәсіпорын  активтерінің  қүрамы  мен орналасуына талдау жасау үшін төмендегі талдамалық кесте жасалынды (1.1-кесте).

Кестеде келтірілген  мэліметтерден «Қазақстан темір  жолың акционерлік қоғамының активтерінің нақты қүнын көрсететін баланс валютасының 2006 жылдың басындағы көрсеткішті сол жылдың аяғындағы көрсеткішпен салыстырғанда 387711 мың теңгеге немесе 35 пайызға кемігенін көреміз.

Сонымен бірге  кестенің мэліметтерінен үзақ мерзімді активтердің үлесіне қарағанда  жоғары. Егер есепті жылдың басында  ұзақ мерзімді активтердің үлесінен 20,6%-ға (60,3-39.7) артқан болған болса, жылдың аяғында 74%-ды (87-13) құрады.

Есептегі жылы ұзақ мерзімдердің активтерінің құны 33795 мың теңгеге немесе 5%-ға кеміген болса, ал ағымдағы активтердің құны да бірнеше есе кеміген. Оның сомасы 353916 мың теңгеге немесе 21,4%-ға кеміген.

Кесте 1.1

«Қазақстан темір жолы»  акционерлік қоғамының баланс активтерінің есептегі жылғы құрамы мен орналасуы

Көрсеткіштер	2006 ж. басында		2006 ж. аяғында		Өзгеріс (+,-)
	Сомасы, мың тг	Үлесі, %	Сомасы, мың тг	Үлесі, %	Мың, тг	%
Активтер құны, барлығы	1133392	100	745681	100	-387711	-35,0
Оның ішінде: Ұзақ мерзімді активтер	682966	60,3	649171	87,0	-337,95	-5,0
А) Негізгі құралдар	682966	60,3	649171	87,0	-337,95	-5,0
Ағымдағы активтер	450426	39,7	96510	13,0	-353916	-21,4
Оның ішінде: Тауар-материалдық	427247	37,7	96336	12,9	-330911	-22,5
Б) Ақша қаражаттары	6	-	-	-	-	-
В) Дебиторлық қарыздар	23173	2,0	174	0,1	-22999	-25,0
Кәсіпорнының өндірістік потенциалы	1110213	98,0	745507	100,0	-364706	-32,0
Активтердің мобильдік коэф. (4 ж/1 ж)	х	0,39	х	0,13	х	х
Мобильдік және имобильдік	х	-	х	-	х	х
Қорлар қатынасы коэфф. (4 ж/1 ж)	х	0,66	х	0,15	х	х
Негізгі құралдардың нақты құнының  коэфф. (3 ж/1 ж)	х	0,60	х	0,87	х	х

 

Ағымдағы активтердің  ішіндегі көрсеткіштерде ең үлкен үлес салмақты тауарлы материялды босалқылар құрайды. Жыл басында олардың сомасы 427247 мың теңгені немесе 37,7 пайызға кеміп отыр, ауытқуы 33091І мың теңгеге немесе 22,5 пайызға кемігендігін байқауға болады.

Ары қарай кәсіпорынның өндірістік потенциалын қарастыратын болсақ, бүл көрсеткіште жоғарыда талдап кеткен үзақ мерзімді және ағымдағы ективтердің кемуінің негізінде жылдың басында 1110213 мың теңгеге немесе 98 пайызға кеміген, ал жыл соңында 745507 мың теңгеге немесе 100,0 пайызды құраған. Жалпы кәсіпорын активтерінің құнының 32 пайызына ие.

Акционерлік қоғамның активтерінің мобильділік коэффициенті оптимальды деңгейі кем екендігі байқалады, өйткені ол жыл басында 0,39 пайызға тең болса, ал жыл аяғында 0,13 пайыз құраған.Бүл коэффициенттің оптимальды белгісі 0,5 көп болуы тиіс.

Келесі анықтаған коэффициентіміз  мобильдік және имобильдік қорлардың қатынасы. Бүл коэффициент жыл басында 0,66 үлесі құраса, ал жыл соңында 0,15 пайызды құраған. Жыл соңындағы деңгейі нормаға сай келмейді. Өйткені оның нормасы да 0,5 -тен жоғары болуы қажет. Негізгі қорлардың нақты құнының коэффициенті қойылған талаптар сай келгендігін анықтауға болады.

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайына талдау жасаудың келесі кезеңінде баланс активтерінің құралу көздеріне талдау жасалынады.

Мүнда кәсіпорынның мүлкі мнешікті капиталдың және міндеттемелердің есебінен құралатындығын ескеру қажет. Меншікті капитал мен міндеттемелердің ара қатынасы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының мәнін ашып көрсетеді.

Қаржылық қорытынды  есеп активтері құралу төмендегі 1.2- кесте  бойынша жасалынады. «Қазақстан темір жолы» акционерлік қоғамы активтерінің құралу көздерінің 2006 жылғы құрамы мен құрылымы кестенің мәліметтерінен кәсіпорын мүлкінің құралу көздерінің есепті жылда 38771І мың теңге немесе 35,0 пайызға кемігенін көреміз. Бүл өсім негізінен сырттан алынған капиталдың өсімімен қамтамасыз етіледі. Меншікті капиталдың шамасы есепті жылдың басында -9711І мың теңгені немесе  -8,5 пайызды қүраса, ал жыл аяғында  97386 мың теңгеге немесе 13,06 пайызға кеміді. Жылдың басындағы көрсеткішпен салыстырғанда 275 мың теңгеге немесе 28,3 пайызға кеміген.

Меншікті капиталдың кәсіпорынның барлық капиталына қатынасы ретінде анықталатын тәуелсіздік коэффициенті есепті жылдың ішінде 0,085-нен 0,130-ке дейін төмендеген, яғни ол кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының төмендегенін көрсетеді. Негізгі тәуелсіздік коэффициентінің дұрыс деңгейі немесе нормасы (0,5-0,6) жоғары болуы керек.

1.2- Кесте

«Қазақстан темір  жолы» акционерлік қоғамы активтерінің

құралу көздерінің 2006 жылғы құрамы мен құрылымы

 

	Көрсеткіштер	2006 жылдың басына		2006 жылдың аяғына		Жыл ішіндегі өзгеру(+,-)
			Сомасы мың теңге	Үлесі	Сомасы мың  теңге	Үлесі	Мың теңге	%-бен
А	Б	1	2	3	4	5	6
1.	Кэсіпорынның   барлық капиталы, Оның ішінде:	1133392	100	745681	100	-387711	-35,0
1.1	Меншікті капитал	-97111	-8,5	97386	13,06	275	-28,3
1.2	Сырттан            алынған капитал	1230503	108,5	648295	87,0	-582208	-47,3
2.	Тэуелсіздік коэффициенті (1.1:1)	X	0,085	X	0,130	X	X
3.	Қаржыландыру коэффициенті (1:1.2)	X	0,921	X	1,150	X	X
4.	Сырттан            алынған капиталдың     меншікті капиталға қатынасының коэффициенті (1.2:1.1)	X	-12,6	X	6,656	X	X
5.	Инвестициялау коэффициенті	X	0,142	X	0,150	X	X

 

Меншікті капиталдың кәсіпорынның барлық капиталына қатынасы ретінде анықталатын тәуелсіздік коэффициенті есепті жылдың ішінде 0,085-нен 0,130-ке дейін төмендеген, яғни ол кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының төмендегенін көрсетеді. Негізгі тәуелсіздік коэффициентінің дүрыс деңңгейі немесе нормасы (0,5-0,6) жоғары болуы керек. Зерттеп отырған кәсіпорында бүл теңсіздік оң көрсеткіш болып есептелінеді. Бірақ та ол жылдың аяғында жыл басына қарағанда кеміген. Сондықтан зерттеу жүргізілген кәсіпорында қаржылық түрақтылық деңгейі төмендеп келеді деген тұжырым жасаймыз.

Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығын сипаттйтын келесі көрсеткіш меншікті капиталдың сырттай алынған капиталға қатынасы ретінде анықталады. Зерттеу жүргізілген кәсіпорында есепті жылдың басында қаржыландыру коэффициенті 0,921-ге (61440 :19663) тең болса, жылдың аяғында 1,150 (70628 :30807), яғни оның деңгейі есептегі жылдың ішінде 0,83- ке төмендеді.

Бухгалтерлік  есеп беру көрсеткіштері бойынша  жүргізілетін негізгі өндірістік қорлардың қозғалысы және техникалық жағдайы талдауда үлкен маңызға ие болады. Ол үшін келесдей көрсеткіштер есептеледі:

Жаңару коэффициенті (Жкоэф). Ол жаңадан қабылданған негізгі  қүралдардың құнын жыл соңындағы жалпы қорлардың қүнына бөлу арқылы анықгалады:

 

 

 

        Негізгі қорлардың жаңару мерзімі  (Т жаң). Мерзім басындағы негізгі   құралдардың   қүнын   келіп   түскен   негізгі   қүралдардың қүнына бөлу арқылы анықгалады:

 

 

 

            Есептен шығару коэффициенті (К е.ш). Есептен шығарылған негізгі құралдардың құнын мерзім басындағы негізгі құралдардың құнына бөлу арқылы анықгалады.

 

 

 

Өсім коэффиценті (Кө). Негізгі құралдардың құнының  өсім сомасы мерзім басындағы олардың құнына қатнасы ретінде анықгалады:

 

 

Тозу коэффиценті (Кт). Негізгі қорлардың тозу сомасын  негізгі қорлардың бастапқы кұнына бөлу арқылы анықгайды.

Жарамдылық коэффиценті (Кж). Негізгі қорлардың қалдық құнын негізгі қорлардың бастапқы құнына бөлу арқылы анықгайды.

Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, 2005 жылға қарағанда 2006 жылы негізгі құралдар қүнының 9306 мың теңгеге артқандығын көріп отырмыз. Есепті жылы негізгі қүралдардың кіріс болғаны мен есептен шыққан соммасы бірдей сомманы құраған. Негізгі құралдардың жылдық өсімін анықтау үшін жыл аяғындағы негізгі құралдардың болғанынан жыл басындағы болғанының ауытқуы негізінде анықталады. Ол 2005 жылы 282292 мың теңге болса, ал жыл аяғында 205396 мың теңгені құраған. Өсім проценті жыл соңында 18,8 пайызға тең болған.

1.3- Кесте Негізгі құралдардың қозғалысы мен жағдайын талдау

 

Негізгі кұралдардың  түрлері	2005 ж	2006 ж
		Сомасы,   мың теңге	Сомасы, мың теңге
І.Негізгі қорлардың, қозғалысы	-	-
1. Жыл басында  болғаны, мың теңге	1083640	1092946
2. Кіріс, мың  теңге	400674	443775
З.Шығыс, мың теңге	400674	443775
4. Жыл аяғында  болғаны, мың теңге	682966	649171
б.Жылдық өсім (4 қ : 2 қ),мың теңге	282292	205396
б.Өсім проценті ((5 қ : 1 қ)*100%)	26,0	18,8
7.Шығу коэффициенті  ((3 қ: 1 қ)*100%)	36,9	40,6
8.Жаңару   коэфф. ((2 қ :4қ)*100%)	58,6	68,4
П.Негізгі қор  жағдайы	-	-
9.Жыл басындағы  тозу құны, мың теңге	400674	443775
10.Жыл аяғындағы тозу  құны,  мың теңге	443775	473517
11. Жыл басындағы  тозу коэффициенті ((9қ: 1қ)*100%)	36,9	40,6
12.Жыл аяғындағы  тозу коэффициенті  ((10қ:4қ)*100%)	65,0	72,9
ІЗ.Жыл    басындағы   сақтану коэффиц. (100 : 11 қ ), %	63,1	59,4
14.Жыл   аяғындағы   сақтану коэффиц. (100 : 12 қ ), %	35	27,1

 

1.2   " Қазақстан   темір   жолы"      үлттық   компаниясы   акционерлік қоғамындағы бухгалтерлік есеп беруді үйымдастыру

 

¥жым жүмысты  жақсы істеуі әрі қызметтерін  әрі қарай дамыту үшін белгілі бір кезеңдер арасында қызметіне талдау жүргізу керек. Сол талдаудың нәтижесінен кәсіпорынның қаржылық жағдайын және нарықгық активтілік жағдайын көруте болады. Талдауды кәсіпорынға жүргізгендіктен таддауда қолданылатын белгілі бір бухгалтерлік есеп-қисаптар болады. Есеп-қисаптардың негізгі формалары:

Форма 1. Бухгатерлік  баланс

Форма 2. Кірістер мен шығыстарар туралы есеп беру

Форма 3  Қолма-қол  ақша қозғалысы туралы есеп беру

Форма 4 Меншікті капитал  қозғалысы туралы есеп беру

Түсіндірме хат

Осы формалардың  ішіндегі ең негізгісі бухгалтерлік баланс болып табылады. Кәсіпорын балансы арқылы біз кәсіпорынның қаржы түрақгылығын бағалау, обьективті ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік әсіресе қаржылық шешімдер қабылдау үшін қажет. Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін обьективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық тұрақгылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсенділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақгы ұсыныстар беруге болады.

Кәсіпорынның  қаржылық қорытынды есеп беруінде мынандай ақпараттар ашылып көрсетілуі керек:

-негізгі қүралдардың  әр түрі бойынша олардың қозғалысы: енгізілуі, шығып кетуі, бастапқы құнының өзгеруі, өзгеру себептері ескеріле отырып есеп берілетін кезеңнің басындағы және аяғындағы бастапқы қүны;

-негізгі құралдардың  әр түрі бойынша амортизация есептелген кезде: амортизация есептеудің қолданылатын әдісі; амортизацияланатын негізгі құрал-жабдықгардың есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы бастапқы құны, есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы жинақгалған амортизация сомасы;

-бағалау жүргізген  кезде: негізгі құралдардың әр  түрі бойынша есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы ағымды құны; қайта бағалау жүргізудің негіздемесі мен мерзімділігі; қайта бағалау өткізілген күні; қайта бағалау өткізу әдісі; сараптық бағаны кім бергені;

Қаржылық қорытынды  есеп ақпараттарын пайдаланушылар үшін есеп беру кезенінің соңында мынаңдай ақпараттар ашылып, көрсетілуі тиіс:

-уақытша   пайдаланылмайтын   негізгі   құрал-жабдықгардың

бастапқы немесе ағымды құны;

-пайдаланудағы,  амортизациясы толық есептелген  негізгі құралдардың бастапқы  немесе ағымды құны;

-міндеттемелер  бойынша кепіл ретінде аманатқа  берілген негізгі құралдарға қойылған шектеулер мен олардың нақгы бары;