Азаматтық іс жүргізудегі дәлелдеу және дәлелдемелер мәселелері

Соттық комиссиялық сараптама жүргізу туралы ұйғарысмы сот сараптамасы органының басшысы үшін міндетті болып табылады. Сот сараптамашысы органының басшысы талап етілген материалдар бойынша комиссиялық сараптама жүргіңзу туралы өз бетінше шешім қабылдауға және оны жүргізуді ұйымдастырыуға құқылы.

             Кешенді сараптама үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау үшін әр түрлі білім саласының негізінде зерттеулер жүргізу қажет болған жағдайларды тағайындалады және оны әр сарапшы өз маманы шегінде жеке жеке орындайды.

Кешенді сараптаманың қорытындысына әрбір срапашының қандай қандай көлемде жүргізгені және оның қандай қорытындыға келгені туралы көрсетілуге тиіс. Әр бір сарапшы жүргізген зерттеулер нәтижелерінің негізінде олар анықтау үшін сараптама тағайындалған мән-жайлар туралы ортақ қорытынды тұжырымдайды. Ортақ қорытындыны алынған нәтижелерді бағалауға құзіреті бар сарапшылар ғана тұжырымдайды және оған қол қояды. Егер комиссияның түпкілікті қорытындысына немесе оның бөлігінде срапшылардың бірі анықталған фактілердің негізі болса, онда бұл туралы қорытынды да көрсетілуі тиіс.

Сарапшының қорытындысы бұл сарапшының алдына сот немесе тараптар қойған мәселелер бойынша іс материалдарын зерттеуге оның ішінде арнайы ғылыми білімдерді пайдалана отырып, жүргізілген заттай дәлелдемелер мен үлгілерге негізделген. Осы Кодексте көзделген жазбаша нысанда ұсынылған қорытындылар.

Қажетті зерттеулер жүргізілгеннен кейін оның нәтижелерін ескере отырып, сарапшы өз атынан қорытынды жасап, оны өз қолын қоюы және жеке мөрі арқылы растап, срапатама тағайындаған сотқак жібереді. Сараптаманы сот сараптамасы органы жүргізген жағдайда сарапшыныңғ қолы аталған органның мөрінен куәландырады.

Сарапшының қорытындысында: қашан, қай жерде, тегі (аты, әкесінің аты), білімі, мамандығы бойынша жұмыс стажы, ғылыми дәрежесі және ғылыми атағы, атқаратын қызметі, қандай негізде сараптама жүргізілген. Көрінеу жалған қорытынды бергені үшін, қылмыстық жауаптылығы туралы өзіне ескертілгені туралы сарапшының қол қоюы арқылы куәландырған белгі; сарапшының алдына қойылған сұрақтар сараптама жүргізу негізінде кімнің қатысқаны және қандай түсініктемелер бергені, сарапшы істің қандай материалдарды пайдаланғаны, қандай объектілерінің зерттелгені, қандай зерттеулер жүргізгені, қандай әдістер қолданған жә”не олардың қандай дәрежеде тиімді екені қойылған сұрақтарға негізді жауаптар көрсетілуі тиіс.

Қорытындыға зерттеуден кейін қалған объектілер оның ішінде үлгілер, сондай-ақ фото кестелер, тәсілдер, графиктер, кестелер және сарапшының қорытындысын растайтын басқа да материалдар қоса тігілуі тиіс.

Сарапшының ауызша түсініктемесі ол бұрын берген қорытындының бөлігін ғана түсіндірудің дәлелдемелері болып келеді.

Сарапшының қорытындысын сот үшін міндетті болып табылмайды. Бірақ оның қорытындысы мен келіспеуі дәлелді болуға тиіс.

Егер сарапшының зерттеу жүргізгенге дейін оның алға қойылған мәселелер өзінің арнайы білімдер шегімен тыс екеніне оған ұсынылған материалдар қорытынды беру үшін жарамсыз немесе жеткіліксіз екеніне және олардың толықтырылуы мүмкін емес, өйткені не ғылым мен сараптама практикасының жай сызықша күйі қойылған сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік бермейтініне көзі жетсе, ол қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы дәлелді хабарлама жасап, оны сотқа жібереді.

Қосымша сараптама қорытынды жеткілікті айқын немесе толық болмаған, сондай-ақ бұрын зерттелген мән-жағдайларға қатысты жанға мәселелер туындаған кезде тағайындалады. Қосымша сараптама жүргізу сол сарапшының өзіне немесе басқа сарапшыға тапсырылуы мүмкін.

Қайталама сараптама сарапшының алдыңғы қорытындысы жеткілікті түрде оның дұрыстығы күмән тудырған не сараптама жүргізудің іс жүргізу нормалары елеулі бұзылған кезде дәл сол объектілерді зерттеу және дәл сол мәселелерді шешу үшін тағайындалады.

Қайталама сараптама туралы ұйғарымда алдыңғы сараптаманың нәтижелеріне келіспеудің дәлелді келтірілуі тиіс. Қайталама сараптама жүргізу сарапшылар комиссиясына тапсырылады.

Алдыңғы сараптаманы жүргізген сарапшылар қайталама сараптама жүргізген кезде қатысып, комиссияға түсініктеме береді. Алайда олар сараптамалық зерттеуге және қорытынды жасауға қатыспайды. Қосымша және қайталама сараптама жүргізілуі тапсырылған кезде сарапшыға алдыңғы сараптамалардың қорытындылары табыс етілуге тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

Азаматтық процестегі дәлелдеу соттық дәлеледемелерді пайдалану жолымен жүзеге асырылады. Соттық дәлеледемелер дұрыс шешу үшін маңызды болатын азаматтық іс бойынша заңды фактілер мен өзге жағдайларды анықтау құралы болып табылады.

Заң мен көзделген тәртіпте сот тараптары мен қарсылықтарын негіздейтін мән-жайлардың солардың негізінде анықтайтын заңды түрде алынған нақты деректер іс бойынша дәлелдемелер болып табылады.

Бұл нақты деректер тараптардың және үшінші тұлғалардың түсініктемелер мен куәлардың айғақтарымен, заттай дәлелдемелермен, сарапшылардың қорытындыларымен, іс жүргізу әрекеттерінің хаттамалары мен және өзге де құжаттармен анықталады.

Соттық дәлеледемелерді сипаттайтын бірінші белгі – соттық дәлелдемелер заңды тәсілмен алынған нақты деректер.

Заңды бұза отырып, алынған дәлелдемелер сот шешімнің негізінен алынбайды және заңдық күші жоқ деп танылады,  сондай-ақ, іс үшін маңызды кез келген жағдайды дәлелдеу кезінде қолданылмайды.

Бұл белгіде дәлелдемелерге жол беру ережесінің бірі байқалады. Дәлелдемеге жол беріледі, егер ол азаматтық іс жүргізу кодексімен белгіленген тәртіппен алынса. Іс бойынша куәлардан жауап алу тараптардан және үшінші тұлғалардан түсініктеме алу заттық және жазбаша дәлелдемелерді, сарапшылардың қорытындыларын алу заңымен жүзеге асырылуы тиіс. Нақты деректерге дәлелдеме ретінде жол бермеу, сондай-ақ іс бойынша өндірісте пайдалауды шектеу өз бастамасы бойынша немесе іске қатысушы тұлғалардың өтінімі бойынша немесе іске қатысушы тұлғалардың өтініші бойынша белгілейді.

Соттық дәлелдемелердің екінші белгісі – соттық дәлелдеме іс маңызды болатын, іске қатысы бар нақты дерекетер ғана.

Іске қатысты дәлелдемелер болып табылады, егер дауды дұрыс шешу үшін мәнді болатын жағдайлардың барлығын немесе жоқтығын бекітсе, яғни заңды фактілер және өзге жағдайларды бекітетін немесе теріске шығаратын дәлелдемелер.

Сонымен, жұмысты қорытындылай келе келесі тұжырымдарды келтіруге болады:

1. Дәлелдемелер сотта істің нақты жағдайларын қолданады. Сот іс жағдайларын анықтамайынша бірде-бір істі шеше алмайды.
2. Соттық дәлелдемелер бұл заңның реттелген және қарастырылған процессуалды дәлелдеу құралдары (тараптардың және үшінші тұлғалардың түсіктемелері, куәлардың көрсетпелері, сарапшының қорытындысын жазбаша және заттық дәлелдемелер).
3. Дәлелдеу заттық – дәлеледемелер арқылы іс жағдайларын анықтауға бағытталған әрекет. Дәлеледеу. Дәлелдемелерді ұсыну, жинау және зерттеу, сондай-ақ оларды бағалау бойынша әрекеттерден тұрады.
4. Дәлелдемелер сот мәжілісінде жариялылық, ауызшалық, тәуелсіздік, үздіксіздік, бәсекелестік қағидаларын сақтай отырып, зерттеледі.
5. Дәлелдеу фактілерді сотттың жолымен анықтаудың бірден-бірі жолы болып табылады.
6. Кез-келген істі дұрыс шешу үшін іс үшін маңызды барлық заңды фактілерді анықтауға міндетті.

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған нормативтік құқықтық актілер мен әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасынык конституциясы (7.10.1998ж өзгерістер мен толықтырулар енгізілген) 30 тамыз 1995 жыл қабылданған. - Алматы: Жеті жарғы, 1998жыл.
2. “Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы” ҚР-ның конституциялық заңы, 25.12.2000 жылы қабылданған. /Казахстанская правда, 2000, 30 декабря//
3. Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексі, Алматы, 2001.
4. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі, Алматы, 2001.
5. “Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы” ҚР-ның заңы 1995 жылғы 25 желтоқсан. - ҚР конституциялық құқығы: нормативтік құқықтық актілер жинағы: 2 томдық құрастырылған. Н.Бекенов, т.б. Қарағанды: ҚР ІІМБейсенов атындағы Қарағанды заң институты, 2002;
6. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумының №9 қаулысы, 30-маусым, 2000 жылы қабылданған;
7. Аргунов В.Н. Участие прокурора в гр. Процессе. - М.,1991.
8. Баймолдина З.Х. Казахстанское гр.процессуальное право, Алматы, 2001.
9. Байолдина З.Х. Раиратильствугр.дел суди первой инстанций:   научно-практичный пособий – Алматы: Жеті жарғы, 2002г.
10. Боннер А.Т. Законность правоприминительной деятельности. - М.,1992г.
11. Вандышев , Дернова. гр.проссуальный курс лекций.- Питер, 2001г.
12. Викут, Зайцев гр.процесс Россий: учебник. - М., Юрист, 1999г.
13. Гр.кодекс РК Сулейменов,Басин, Алматы жеті жарғы, 1997г.
14. Гр.кодекс РК. Сулейменов, Басин, Алматы 1998.
15. гр.право Сергеев, Толстой, 1996.
16. Гр.процесс, учебник для ВУЗ-ов, Сипова, М.,1995.
17. Гр.процессуальное прво России, Былина, 1999г.
18. Гр.процесс Мусина, Чечиной, Чечена, проспект 1999.
19. Гр.процесс. Треушникова, М., Новый юрист 1999.
20. Гр.процесс, М., - Бек., 1999.
21. Жуйков, - М,- Юридическое бюро, Городец 1997.
22. Жуйков, - М,- Право человека и власт закона, - М.,  1995.
23. Коментарий к гр.процесс. Кодексу, Треушникова, - М., 1996.
24. Мельинков Курс гр.процсс.право,- м., 1981.
25. Нәріпбаев және т.б., азаматтық құқықтарды сот арқылы қорғау, Алматы, Боркий, 1998.
26. Осокина. Право по защиту исковым производстве, Шиглова, Томск 1999.
27. Сахнова, Экспертиза суде гр.делам. 1997.
28. Сименов, конституционные принцыпы судо производство, М., - 1982.
29. Треушников, Докозательство и доказование советскому гр.процессе, М., МГУ 1982.
30. Треушников, Судебное доказательство, М., 1997.
31. Треушников, Хрестоматия по гр.процессу, М., Городец 1996.
32. Трубников, Защита гр.прав судье практическое пособия, М., - 1990.
33. Хугз, Общие положение гр.процесса,
34. Адам құқығын қорғау, Ардың ісі Тура Би, 2000ж.
35. Азаматтық істер бойынша сот ісін жүргізудегі прокурордың талабы, заң және заман, 4,2000.
36. Актуальное прооблем теорий и практики гр.процесса, прововедение, 1999жыл.
37. Г.Нам, Судебной процесс форма и содержание 2000.
38. Громов, Николайченко, Проваведение 1999.
39. Грось, Правоведение, 1999.
40. Меншік құқығын қорғау, Тура Би, 2,2000ж.
41. Одинцов, Правоведение, 1999.
42. Пракурордың басты сот талқылауына қатысуы, Тура Би, 3,2000.
43. Расторжение договора в односторонним порядке, гос и право 2000.
44. Содердание и осуществление личных не имущественных прав граждан, Малена, 2000.
45. Судебное доказование и усматрение суда гр.процессе, Папкова, 2000.