Инновациялық жаңашылдықты енгізу банк қызметін жетілдірудің басты факторы ретінде

Мазмұны

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қазақстанда банктік қызмет жинақтарының кеңеюіне байланысты, банктің электронды қызметтер жүйесін енгізу, дамыту және әрі қарай жетілдіру және оларды есепте көрсету банк ісіндегі инновацияның басты факторы ретінде көкейкестілік маңыз алып отыр.

Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі оның қаржылық-несиелік жүйесінің терең реформалануымен жүретіні белгілі. Қаржылық-несиелік жүйенің басты тетігі банктік жүйе болып табылады, оның тиімді әрекеттеріне экономикалық дағдарысты жеңу, құнсыздануды төмендету және қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етудегі табысқа жету көп дәрежеде байланысты болады. Бәсекелестіктің күшейген жағдайында банктер жаңа банктік құралдарды енгізіле бастайды, базалық технологияларды жетілдірудің жолдарын іздестіріледі, өз тәжірибесіне ақпараттық технология саласындағы соңғы жетістіктерді қарқынды пайдалана түседі.

Төлем айналымның өсуі және олардың тудыратын еңбек шығындарының өсуі жағдайында, ақша қаражаттары айналымын тездетуді  және айналыс шығындарын төмендетуді қамтамасыз ететін, ақша есеп айырысуының өте жаңа  механизмін жасау өткір мәселесі тұрды. Біздің елімізде қазіргі кезеңде төлемдерді жылдамдату кезек күттірмейтін мәселе болып табылады. Әлемдік банктік тәжірибеде бұл алдымен, ақшамен есеп айырысуды автоматтандыру және механикаландыру, банктік және кәсіпкерлік  әрекеттерді кеңінен компьютерлендіру есебінен «қағазсыз» технологияның көмегімен шешімін табады.

Қазіргі кезде әлемдегі 200 астам елдер төлеу айналымында пластикалық карточкаларды пайдаланады, ол пластикалық карточкалардың банк ісінде «технологиялық революция» деп аталатынның ең маңызды элементі болып табылады деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Осы пластикалық  карточкалар бір қатар жағдайларда электронды банк жүйесінің (және басқа да жүйелердің) негізгі элементі ретінде көрінеді. Олар бірте-бірте чектер мен чек кітапшаларын ығыстыра, өнеркәсіптік дамыған Батыс елдеріндегі ақша айналымын ұйымдастыруда алдыңғы қатарға шықты

Бұл процесс екі деңгейде жүзеге асырылады. Бірінші деңгейде банктік көтерме бизнеске қызмет көрсететін, электрондық техникалық құралдар негізінде есептеудің күрделі ішкібанктік және банк аралық жүйелері енгізіледі.  Екінші деңгейде, клиенттерге  - заңды не жеке тұлғаларға болсын,  бөлшектеп автоматтандырылған қызмет көрсету жүйесі енгізіледі.  

Банк клиентерімен электрондық ақша есеп айырысуды жүзеге асыратын құралдар пластикалық карточкалар болады. Пластикалық карточкалардың ең маңызды ерекшелігі, оларда ақшалай есеп айырысу мен басқа да операцияларды жүзеге асыруды қамтамасыз ететін, әртүрлі қолданбалы бағдарламаларда пайдаланатын, белгілі бір ақпараттар жинағы сақталады.

Бүгінде пластикалық карточка тек төлем құралы ретінде ғана емес, мекемелерге кіруге рұқсатнама ретінде, компьютерлік желіге шығуға, жүргізуші куәлігі, сауда желісіне немесе басқа да мақсаттарға жеңілдік беретін құрал ретінде пайдаланыла алады. Және де пластикалық карточкалардың көмегімен көрсетілетін қызметтің таратылу аясы мен көлемі тұрақты түрде кеңеюде.  

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биылғы Қазақстан халқына арнаған «жаңа әлемдегі, Жаңа Қазақстан» атты жолдауында алдағы он жылға арналған Қазақстанның даму стратегиясын айқындап берді. Жолдау үкімет алдына 10 жылдың ішінде орындалуға тиісті 10 міндет және 30 бағытты айқындады. Бұл жолдаудың экономикалық жақтары басымдау екендігін баса айтыуымыз керек. Жолдаудың басты 30 серпінді бағытының 18-і  Қазақстанның экономикалық дамуының сапалық жаңа кезеңін сипаттайды және оның Кеңес Одағынан кейінгі кеңістіктегі, әрі Орта Азиядағы көш бастаушы тұғырынан, таймай әлемнің бәсекеге барынша қабілетті және серпінді дамып келе жатқан елінің біріне айналуын көздейді. Солардың ішінде еліміздің дәл бүгінгі жағдайында ең маңыздыларына тоқтала кетсек, оларға мыналар жатады:</h4>

Экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің тұрлаулы сипатын қамтамасыз етуге бағытталған толымды стратегия жасау және оны іске асыру.

- Қаржы жүйесінің ырықтандыру  жағдайындағы тұрлаулығы мен бәсекеге қабілеттілігінің жаңа деңгейі.

- Қазақстан үшін тиімді жағдайларда  БСҰ –ға кіру.

- Экономикалық әртараптандыру  және шикізаттық емес секторды  дамыту.  Экономикалық өсу мен  бәсекеге қабілеттіліктің өңірлік  орталықтарын қалыптастыру және олардың жұмысқа кірісуі. Аталған міндеттер мен бағыттар елімздің 2003-2015 жылдарына арнаған индустриалды инновациялық даму стратегиясының ішіндегі орындалуға тиісті міндеттерді сипаттайды.

Қазақстан дамуының 2030 жылға дейінгі стратегиясын, Қазақстанның әлемдегі бәсекеге мейлінше қабілетті елу елдің қатарына кіру Стратегиясы мен 2015 жылға дейінгі индустриалды-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру экономиканы диверсификациялауды, технологиялық серпілістерді жүзеге асыруды, сонымен қатар кәсіпкерлік секторды нарық қатынастары мен бәсекеге қабілетті экономиканың негізгі іргетасы ретінде дамытуды болжайды. Стратегияның басты міндеттерінің бірі – жеке секторды қолдайтын және бәсекелі артықшылықты жетілдіретін, нақты өндірістерде қосымша құн элементтерін меңгеретін, ғылыми және жоғарғы технологиялы экспортқа бағытталған өндірістерді құруды ынталандыратын, елдің экспорттық әлеуетін тауар және қызмет көрсету пайдасына әртараптандыратын, әлемдік сапа стандартын енгізетін, ықпалдастықты әлемдік ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосу жолымен әлемдік экономика деңгейіне ұштастыратын кәсіпкерлік климат орнату және қоғамдық институттар құрылымын құру болып табылады.

Нарықтық жағдайда өндірістің тиімділігін арттыруды жаңа технологиялар, бәсекеге қабілетті жаңа өнім түрлері ретіндегі инновациялық процестер арқылы жүзеге асыруға болады. Инновацияны іздеу мен оны қолдану кәсіпорындардың өзекті мәселесі болып табылады. Жаңа техникалық және ұйымдастырушы-технологиялық шешімдердің дамуы, отандық нарыққа сәйкес басқарудың негізгі қағидаларын жетілдіру кәсіпорынның өндіріс процесін жаңалауға жағдай жасайды және экономикалық өсім үшін қосымша серпіліс береді.

Қазіргі заманғы экономикада инновацияның атқаратын ролі айтарлықтай өсті. Инновацияны қолданбай жоғары деңгейдегі ғылыми негізделген және жаңашылдыққа ие бәсекеге қабілетті өнімді шығару мүмкін емес. Осылайша нарықтық экономикада инновациялар бәсекелестік күрестің тиімді құралы болып табылады. Себебі олар жаңа қажеттіліктердің пайда болуына, өнімнің өзіндік құнының төмендеуіне, инвестициялардың тартылуына, жаңа өнімдерді өндірушілердің имиджінің өсуіне, жаңа нарықтарды ашуына және жаулап алуына өз септігін тигізеді.

Жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктерде қолданылатын электронды қызметтердің мәнін ашу және олармен жүргізілетін операцияларға сипаттама беру және негізгі жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады. 

Жұмыстың міндеттері болып табылатындар:

-  арнаулы монографиялық әдебиеттердің негізінде айналымға банк карточкаларын енгізудің әлемдік тәжірибелерін жалпылау;

-   нормативтік актілер негізінде  Қазақстандағы екінші деңгейлі  банктерде қолданатын, банк карточкалары  нарығына  талдау жасау;

-  нормативтік актілер мен банктің өзінің ережелері негізінде «Альянс Банк» АҚ банктік электронды қызметтерін қолдану тәжірибесін зерттеу;

- банк карточкаларының айналымын  жетілдіру және әрі қарай пайдалану  проблемаларын анықтау;

Зерттеу объектісі болып «Альянс Банк» АҚ және Қазақстан Республикасындағы басқа да коммерциялық  банктер қызметі табылады. 

1 Қазақстанның инновациялық дамуының проблемалары және

   оны талдау

1. Инновация түсінігі, жаңашылдық қызмет ұғымы және түрлері 

ХХ ғасырдың аяғына қарай ғылыми-техникалық сала ғылымның, білімнің, ғылымды қажетсiнетін салалардың, әлемдiк рыноктар технологияларының Даму деңгейi - бай және кедей елдер арасындағы шекараларды айқындайтыны, серпiндi экономикалық өсiмнiң негізiн құрайтыны, күштер орталықтарын қалыптастырудың маңызды факторы болып табылатыны анық болды.

Ғылыми-техникалық саладағы басымдықтарды таңдау оның өзіндік даму перспективаларының шеңберiнен шығатын мәнге ие болды.

Сонымен қатар жаһандану процестері және экономикалардың өспелі өзара тәуелдік инновациялық процестерді басқару міндетін барынша қиындата түседi және жекелеген мемлекеттiң инновациялық әлеуетiн дамытуға меншiкті стратегиялық әдiстердi дұрыс белгiлеу қабілетіне тәуелдi етедi.

Жиырмасыншы жүз жылдықтың 90-жылдары ғылыми-технологиялық әлеуеттi әлсіретуге, ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстердiң дағдарысына әкелген, Қазақстанда ғылыми-технологиялық дамытудың маңызды стратегиялық бағыттарындағы зерттеулердi күрт қысқарту, ғалым беделiнiң және ғылыми нәтижелердiң сұранысқа ие болуының құлдырауы, кәсiпорындардың инновациялық белсенділігінің төмендеуi, мамандар мен зияткерлiк меншіктердi шетелге қайтару болды.

Инновациялық процестердi басқаруға кешендiк, жүйелiк әрекет етудiң болмауы елдің инновациялық әлеуетiн дамытуды тежейдi және оны одан әрi дамытудың басымдықтарын дұрыс бiлдiруге мүмкiндiк бермейдi.

Шешiм таппауы отандық инновациялық әлеуеттiң дамуына терiс әсер ететін мынадай негізгі проблемаларды бөлуге болады:

• оларды тұтынушылардың талап етуі үшiн оларды рынокқа шығару мақсатында технологиялар мен өнiмдердiң көпшiлiк ғылыми әдiстемелерiнiң аяқталмауы. Бұл әлеуетті серiктестердiң көз алдында ұсынылған технологиялардың (немесе өнiмдердiң) құнын күрт төмендетедi.
• технологиялық жаңа ендірмелерді енгiзудiң және оларды рынокқа шығарудың қазіргі заманғы тетiгiнiң болмауы. Нарықтық жағдайлардағы жаңа ендірмелерді игеру тетігі жоғарғы тәуекел, бiрақ табысты жағдайда жоғары қайтарым тән болатын шағын инновациялық нарықпен үздiксiз байланысты. Дамыған экономикаларда шағын инновациялық кәсiпкерлiктi дамыту үшін қажетті жағдайды (инфрақұрылымды) қамтамасыз ететiн халық шаруашылығының ерекше секторы жұмыс iстейдi.
• инновациялық жобаларға жәрдемдесетiн, технологиялық парктер және мамандандырылған бизнес-инкубаторлар, тәуекелдiк қаржыландыру қорларының желісі (венчурлiк қорлар), олардың жылдам өсу кезеңiндегi фирмаларды қолдаудың арнайы қаржылық тетіктері, фирмаларды және зияткерлік меншікті сертификацияланған бағалаушылар және басқалары сияқты, дамыған инфрақұрылымдық элементтердiң болмауы;
• ішкі рынокта озық технологияларға және өнеркәсіптік жаңа ендірмелерге төлем қабілетті тапсырыстың болмауы. Ғылым және ғылыми-техникалық қызмет қызметтер саласына жатады және бұл қызметтердi рынок талап етуi тиiс. Өкiнiшке орай ғылыми қызметтер мен ғылымды қажетсiнетiн өнiмдердiң отандық рыногы қазiргi уақытта өте аз. Кәсiпорындардың көпшілігі ғылымның қызметтерiн "сатып ала" алмайды.